Fróðskaparrit - 01.01.1962, Qupperneq 21

Finna, peð og bekkur
27
hevur J. C. Svabo*) í huganum, tá ið hann tekur so til
orðanna (Indb. 1190): »For Tidsfordriv spiller man især
om Vinter=Aftener Tavl d: Skakspil; men dette ældgamle
Spil er ikke saa almindeligt nu som før i Færøe.« Hetta
seinasta kunnu vit undrast á, vit, sum so mangan hava
sæð menn sitið í talvi burtur á bygd, eina mest kanska í
føstu, tá ið øll kort vóru burturbeind.
Áðrenn vit koma at sjálvum høvuðsevni okkara, skal
eg nevna ymisk orð, sum enn verða nýtt, tá ið menn telva.
Fyrst skal eg gera vart við, at sjálvt orðið tafl, nýfør. talv,
er samgermanskt, komið inn úr latínskum máli. Hetta av»
gamla orðið merkti áður ymist »borðspæl«. I føroyskum
og íslendskum er tað nú (at kalla) bert havt um »skák«,
og soleiðis nýta vit orðið talv her. Nýtt um tað einstaka
spælið í telving (enskt: game of chess, da. skakparti) er
talv (tafl) bæði føroyskt og íslendskt. Talvboró er gamab
før. og ísl. taflborð; samsvarandi orð er til í norskum
kvæðum og donskum vísum. í før. staðanøvnum er orðið
nýtt, eitt nú eitur fjall í Viðoynni Talvborð (hellur liggja
har sum puntarnir í einum talvborði). Samansetingin talv=
fólk »menn (í talvi)«, eisini »maður (í talvi)«, er nærskyld
við ísl. (í miðøld og nú) taflmaður, =menn. Før. telva, v.,
1. »leika ymist spæl á talvborði« (í kvæðum, stundum eisini
nú), 2. »leika talv (skák)« (vanliga merkingin); ísl. tefla.
í kvæðamáli merkir »telva« eisini »at vinna ein í talvi«,
sama merking er til í íslendskum miðaldarmáli. Telvari
(góður ella ringur t.), ísl. teflari (Blóndal); telving »gerðin
(spælið) at telva«, sbr. ísl. tefling (Fiske 58, 335).
*) í orðabókini hjá Svabo (elsta handrit 1773) er Talv týtt »Skak,
Skakspil, ludus latrunculorum«, Tal(v)boor »Skakbret, alveolus (ella:
abacus) latrunculorum« og Telva »spille (ella: lege) Skak, latrunculis
ludere«. Bæði í orðabókini og í Indb. eru hesi talvfólkini nevnd: Reukur
(t. e. rókur) »Taarnet i Skak(spil), turris v. elephas in ludo latrunculorum«,
Riddari »Springer .... eqves ...«, Biskoppur »Løberen ..., latrunculus
Episcopi nomen gerens, cursor, episcopus«, Kongur (Indb.), Frygv (t. e.
frúgv) »Dronning« (Indb.) og Finna »Soldat..., Pion ..., latrunculus,
miles... «