Fróðskaparrit - 01.01.1962, Side 24

30
Finna, peð og bekkur
men miðalhátýskt hevði orðið Vende (eisini: Vent), m.,
»(Knabe, Fussgánger,) Bauer in Schachspiel« (Lexer; sí
KIuge/Gótze: Fant). Orðið, sum helst er germanskt og skylt
við fornenskt feðe= »gongu«« t. d. í feðe-man »a footsman
or soldier«, var til sum talvorð í hátýskum upp í 16. øld
(J. Grim u. W. Grim, Deutsches Wórterbuch, III, 1862).
Sama orð, tó at tað er kvennkyn, er óivað miðalniður*
lendska navnið á »finnu«, sum í 14. øld verður skrivað:
Vende, Vinde og Vinne (Verwijs en Verdam, VIII, 1916).
Seinasti formurin er eisini funnin einans ferð í miðallág*
týskum, og tað er í »Meister Stephans Schachbuch«, yrking
úr 14. øld, prentað á fyrsta sinni seinast í 15. øld. Eisini
har er Vinne kvennkynsorð. Ur yrking Stephans meistara
kom orðið inn í svensku yrkingina »Schackítafvels lek«
(15. øld). Har er finna eisini kvennkynsorð. Seint í mið«
øldini hevur orðið finde verið nýtt í donskum skaldskapi
(kvæðum).
Føroyska talvorðið finna hevur soleiðis uppruna sín í
lágtýska (ella niðurlendska) orðinum Vinne. Helst er tað
komið til lands seinast í miðøldini, men hvørja leið tað
hevur ferðast, vita vit ikki. Man norskt mál, eitt nú í Bergen,
hava havt orðið? Sum nevnt vita vit einki um talvmál í
norskari miðøld.
Orðið finna hevur kanska otað burtur eitt uppaftur eldri
navn á sama talvfólki. Eg meini við orðið peð, n., sum
nú bert er til í íslendskum. At »finna« eina ferð æt peð
á føroyskum, hava vit prógv fyri, tí í orðabókarhandrit*
inum Ny kgl. Saml. 1287 fol. er samansetingin bekkja(r)-
peð (n. pl.) at finna. Tað er Nicolai Mohr (alt handritið
er skrivað við hansara hond), sum — óivað stutt, áðrenn
hann doyði (1790) — hevur skrivað afturat ytst á bredd*
anum soleiðis: »Bekkja=Pe'ini Finerne (!) foran Kastellerne
i Skak Spil«. Eftir hesum itu »rókafinnurnar« onkustaðni
í Føroyum um endan á 18. øld bekkja(r)peðini.
Hvaðan og hvussu orðið peð kom inn í hesi vestaru
norðanmálini, íslendskt og føroyskt, vita vit ikki. Rót sína