Morgunblaðið - 17.01.1997, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ
F'ÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1997 27
SKOÐUN
EITT ORÐ
UM MIKIÐ MÁL
Þorvaldur
Gylfason
MÉR er í fersku minni myndin
af Herdísi Þorvaldsdóttur, einni
glæsilegustu leikkonu landsins um
langt árabil, þegar hún flutti ræðu
um umhverfisvernd á opnum fundi
í beinni útsendingu sjónvarps fyrir
nokkrum árum.
Leikkonan og lófatakið
Ræðan var skipuleg og sköruleg
og skýrði sjónarmið umhverfis-
verndarsinna afar vel og áhyggjur
þeirra af gegndar-
lausri ofbeit og upp-
blæstri landsins. Hún
rakti réttar tölur um
gróðureyðingu gegn-
um tíðina og gerði
skýra grein fyrir
nauðsyn þess að bæta
fyrir afglöp undan-
genginna ára og skila
landinu óskemmdu í
hendur komandi kyn-
slóða. í ræðulok reik-
aði sjónvarpsvélin um
salinn. Ólundin draup
af nánast hveijum
svip. Enginn klappaði.
Gróðurníðingum hafði
greinilega verið smal-
að á fundinn. Þessi
mynd rifjaðist upp fyrir mér, þeg-
ar sjónvarpið flutti fyrir nokkru
fréttir af ræðu Kristjáns Ragnars-
sonar framkvæmdastjóra á aðal-
fundi Landssambands íslenzkra
útvegsmanna. Þar kallaði hann
ritstjóra Morgunblaðsins sósíalista
eina ferðina enn og uppskar langt
og innilegt lófatak viðstaddra.
Sjávarútvegsráðherrann hélt svo
til sömu ræðu á fundinum. Það fer
fyrir brjóstið á þeim, að Morgun-
blaðið er veiðigjaldsblað.
Önnur dagblöð eru dauð
Mig langar að vekja athygli les-
enda Morgunblaðsins á því, að öll
dagblöð landsins eru nú veiði-
gjaldsblöð, ekki aðeins Morgun-
blaðið, heldur einnig Alþýðublaðið,
Dagblaðið og Dagur-Tíminn. Önn-
ur dagblöð eru dauð. Öllum eftirlif-
andi blöðum ritstýra nú menn, sem
bera skyn á skynsamleg rök og
reynslu. Þeir láta ekki þagga niður
í sér með svigurmælum. Að vísu
verður að hafa þann fyrirvara um
Dag-Tímann, að blaðið hefur ekki
enn mælt með veiðigjaldi, þótt rit-
stjóri þess sé hlynntur gjaldi, en
þess mun vart langt að bíða úr
þessu, að blaðið taki af skarið eins
og hin blöðin þijú.
Ekkert málsmetandi dagblað
eða tímarit erlendis hefur, svo að
ég viti, andmælt veiðigjaldi sem
skynsamlegu hagstjórnartæki.
Það er að vísu rétt, að erlend blöð
hafa yfirleitt ekki séð ástæðu til
að taka afstöðu til veiðigjalds
vegna þess, að sjávarútvegur
skiptir engu máli í nánasta um-
hverfi þeirra. Þó hafa áhrifamikil
stórblöð eins og t.a.m. New York
Times, Financial Times í London
og vikuritið Economist oftar en
einu sinni séð ástæðu til að mæla
með veiðigjaldi, þar sem það á
við. Erlend stórblöð taka hagfræði
alvarlega. T.d. hefur New York
Times áratugum saman haft á að
skipa ritstjórum með doktorspróf
í hagfræði frá beztu háskólum
Bandaríkjanna. Þar á bæ láta
menn ekki sérhagsmunaseggi
rugla sig í ríminu.
Ranglæti rýrir hagkvæmni
Efnahagsrökin fyrir veiðigjaldi
eru fyrst og fremst hagkvæmnis-
rök. Veiðigjald myndi greiða fyrir
nauðsynlegri hagræðingu í ríkis-
fjármálum og fyrir hagkvæmari
gengisskráningu krónunnar í tæka
tíð, svo sem margoft hefur verið
lýst í löngu máli. Veiðigjald myndi
einnig geta greitt fyrir samningum
íslands við Evrópusambandið,
þegar þar að kemur, vilji menn
fara þá leið. Réttlætisrök geta
einnig vegið þungt á hagrænum
vettvangi, eins og ég hef lýst í bók
minni Hagkvæmni og
réttlæti (1993). Ef
ranglætið keyrir um
þverbak, þá er óhag-
kvæmnin iðulega
skammt undan. Rann-
sóknir háskólamanna
og hagfræðinga í Al-
þjóðabankanum renna
æ styrkari stoðum
undir þessa kenningu.
Tökum nú dæmi úr
okkar nánasta um-
hverfi. Fátækt er allt-
af sár, en hún getur
orðið óbærileg í landi,
þar sem fjölmiðlar
flytja endalausar
fréttir af fólki, sem
hefur auðgazt af því
einu að selja aflaheimildir, sem
það fékk að gjöf með kveðju frá
sjávarútvegsráðuneytinu. Þetta er
ekki spurning um afbrýði eða öf-
und. Þetta er spurning um rétt-
læti og ranglæti. Þegar réttlætis-
kennd mikils fjölda fólks hefur
verið gróflega misboðið, þá heimt-
ar það leiðréttingu, t.d. í kjara-
Efnisrökin fyrir veiði-
gjaldi, segir Þorvaldur
Gylfason, eru fyrst og
fremst hagkvæmnisrök.
samningum. Þau átök um kaup
og kjör, sem nú eru fram undan,
er hægt að rekja að nokkru leyti
til þess ójafnaðar, sem hefur leitt
af ókeypis afhendingu veiðiheim-
ilda. Ef kjarasamningum lyktar
með verðbólgu eða verkföllum, svo
sem margt bendir nú til, þá verður
hægt að rekja þær lyktir að nokkru
leyti til þess, að veiðigjald er ekki
enn komið á. Þetta er samt ekki
allt. Ef stjórnvöld halda áfram að
streitast gegn veiðigjaldi, svo að
andúð almennings heldur áfram
að magnast, þá getur farið svo,
að kvótakerfinu verði kastað fyrir
róða til mikils skaða fyrir þjóðina
og ekki sízt fyrir útgerðina.
Þurfa menn frekari vitna við
um hættuna, sem hagkvæmni
stafar af ranglæti? Það er því frá-
leitt að halda því fram, eins og
sumir hafa þó gert, að einu hald-
BÓKHALDSHUGBÚNAÐUR
/yr/rWINDOWS
Einföld lausn á
flóknum málum
gn KERFISÞRQUN HF.
Fákaleni 11 - Sími 568 8055
bæru rökin fyrir veiðigjaldi séu
réttlætisrök. Þeir, sem fallast á
réttlætisrökin, hljóta þá einnig að
þurfa að horfast í augu við áhrif
ranglætis á hagkvæmni, nema
þeir megi til að halda áfram að
beija höfðinu við steininn.
Annað dæmi frá Rússlandi
Mig langar að skýra þetta sam-
hengi enn nánar fyrir lesandanum
með nýlegu dæmi frá Rússlandi.
Þar hefur stjórnvöldum réttilega
þótt bera brýna nauðsyn til þess
að flytja gömul ríkisfyrirtæki yfir
í einkaeign til að auka hagkvæmni
í rekstri. Einkavæðingin er einmitt
sá þáttur efnahagsstefnunnar,
sem Rússum hefur tekizt einna
bezt, undir stjórn Anatolys Chuba-
is, ungs manns, sem var áður pró-
fessor í hagfræði við háskólann í
Sankti Pétursborg. Árangurinn
hefur samt ekki verið einhlítur,
t.d. í olíuvinnslu, þar sem gömlum
flokksmönnum tókst að sölsa und-
ir sig ævintýralegar upphæðir. I
greinargerð, sem þrír virtir hag-
fræðingar tóku saman fyrir Al-
þjóðabankann í fyrra, er sagt frá
því, að Chernomyrdin, forsætis-
ráðherra Rússlands, þáverandi
forstjóri GAZPROM, stærsta olíu-
félags í heimi, hafi eignazt jafn-
vírði um 200 milljóna íslenzkra
króna með einu pennastriki við
einkavæðingu fyrirtækisins. Þetta
hefur ásamt öðru vakið andúð
meðal almennings í Rússlandi á
einkavæðingu yfirleitt. Þess vegna
munaði mjóu, að kommúnistar
kæmust til valda á ný í Rússlandi
í síðustu forsetakosningum, en
þeir eru nú ásamt þjóðernissinnum
umsvifamiklir á þingi og flækjast
fyrir umbótum á alla lund.
Þess vegna hafa nú margir
fijálslyndir menn í Rússlandi og
erlendis krafizt þess, að olíugeir-
inn þar eystra verði endurþjóðnýtt-
ur til þess, að hægt sé að einka-
væða hann upp á nýtt og stokka
spilin. I þessum hópi er t.d. Jeffrey
Sachs, prófessor við Harvardhá-
skóla, einn öflugasti talsmaður
fijáls og heilbrigðs markaðsbú-
skapar á okkar dögum. Hann var
einn helzti ráðgjafi Jeltsíns forseta
um skeið, en hann sagði af sér,
þegar honum hætti að lítast á blik-
una þar austur frá.
Sama hætta virðist mér nú vofa
yfir íslenzkum sjávarútvegi. Ef
stjórnmálamenn halda áfram að
streitast gegn því, að útgerðin
greiði sannvirði fyrir afnot sín af
sameignarauðlind þjóðarinnar, þá
mun á endanum ganga svo fram
af fjölda fólks í landinu, að fram
getur komið krafa um allsheijar-
uppstokkun útgerðarinnar. Það
væri eftir öðru, ef Sjálfstæðis-
flokkurinn, flokkur Ólafs Thors,
ætti með þessu móti eftir að verða
valdur að allsheijarþjóðnýtingu
sjávarútvegsins í ógáti.
Að lokum
Þórarinn Eldjárn rithöfundur
vakti athygli mína á því fyrir
mörgum árum, hvernig við íslend-
ingar brugðumst við eyðniveir-
unni. Á meðan aðrar þjóðir í næsta
nágrenni máttu vart um annað
hugsa en þennap illræmda sjúk-
dóm eyddum við Islendingar mörg-
um mánuðum í að komast til botns
í því, hvað við skyldum kalla hann.
Eyðni varð ofan á, þótt margir
tali einnig um alnæmi, enda er
ekkert að því, að menn noti tvö
orð um sama fyrirbæri. Til að
mynda notum við iðulega eitt og
sama orð um tvö eða fleiri fyrir-
bæri: hundur þýðir til dæmis bæði
hundur og fýla, og fleira.
Nema nú hefur það gerzt, að
orðið veiðigjald, sem ég hygg, að
dr. Þorkell Helgason orkumála-
stjóri hafi notað fyrstur manna,
og ég hef notað æ síðan og fjöl-
margir aðrir, virðist í bili hafa
lotið í lægra haldi fyrir lakara
orði, veiðileyfagjaldi. Burt með
leyfin, segi ég. Ef veiðigjald, sem
er stutt og laggott, dugir, þá er
leyfa ofaukið. Stutt orð er þjálla
en langt. Hins vegar megum við
gjarnan nota fleiri orð en eitt um
sama fyrirbæri. Þó á veiðigjald
betur við en auðlindaskattur í
þessu dæmi, eins og oft hefur
verið lýst, einfaldlega af því að
veiðigjald er afnotagjald, en ekki
skattur. Aflagjald er ágætt. Það
er orðið, sem dr. Benjamín Eiríks-
son hefur notað, þegar hann hefur
mælt með veiðigjaldi í mörgum
ágætum greinum. Dr. Benjamín
hefur hreinan skjöld í opinberum
umræðum um forgangsatvinnu-
vegina til sjós og lands. Það væri
óskandi, að aðrir embættishag-
fræðingar af eldri kynslóðinni
tækju hann sér til fyrirmyndar
að þessu leyti.
Höfundur er prófessor.
STRAKAR!!! ÞAÐ ER STUNDUM GOTT
AÐ VERA NAKINN EN...
...EKKI ALLTAF!!!
Utsalan er í
ÍIANZ
Nýtt kortatímabil www.centrum.is/hanz Hanz, Kringlunni 8-12,5.568 1925.