Morgunblaðið - 17.01.1997, Blaðsíða 31

30 FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1997
MORGUNB'lAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ABYRGÐ VERKA-
LÝÐSFORY STUNN AR
Þær samningaviðræður, sem nú standa yfir á vinnumarkaðn-
um eru sennilega þær erfiðustu frá 1990. Auðvitað er
ákveðin mótsögn í þeirri fullyrðingu. Nú er samið á tímum
mikillar uppsveiflu í efnahags- og atvinnumálum. Á undanförn-
um árum hafa samningaviðræður farið fram í skugga alvarlegr-
ar kreppu. Engu að síður eru viðræðurnar erfiðar nú m.a. vegna
þess, að væntingar launþega um umtalsverðar kjarabætur eru
miklar. Forystumenn verkalýðsfélaganna gera sér grein fyrir
þessu og telja sig ekki geta gengið frá samningaborðinu nema
með töluverðar launahækkanir.
Vandi fylgir hins vegar vegsemd hverri. Þeir, sem valizt
hafa til forystu í verkalýðs- og launþegafélögum taka að sér
mikil ábyrgðarstörf. Þau eru ekki einungis fólgin í því að knýja
fram miklar kauphækkanir fyrir félagsmenn sína heldur og
einnig að gera þeim málefnalega og raunsæja grein fyrir því,
hvernig kjör þeirra verði bezt tryggð. Verkalýðsforingjar sem
leiða félagsmenn sína út í miklar verkfallsaðgerðir til þess að
knýja fram óraunhæfar kauphækkanir eru að kalla kjaraskerð-
ingu yfir félagsmenn sína en ekki kjarabætur.
Þótt einungis sé tekið tíu ára tímabil þekkja íslenzkir launa-
menn tímana tvenna. Á síðari helmingi síðasta áratugar var
verðbólgan óheft, skuldir heimilanna hækkuðu gífurlega, verð-
hækkanir voru daglegt brauð og kauphækkanir voru étnar upp
á skömmum tíma. Á þessum tíma rýrnuðu eignir almennra
launamanna en eignir þeirra, sem betur voru efnir búnir marg-
földuðust.
Á síðustu fimm árum hefur ríkt hér stöðugleiki í efnahagsmál-
um, verðlag hefur verið stöðugt og jafnvel lækkað, skuldir
heimilanna hafa ekki hækkað að ráði vegna verðtryggingará-
kvæða í lánasamningum og vextir hafa fremur lækkað en
hækkað.
Hér skal fullyrt, að hver einasti launamaður þessa lands, sem
ber þessi tvö tímabil saman kýs heldur að búa við hið síðara.
Sú ábyrgð hvílir á forystumönnum verkalýðsfélaganna og al-
þýðusamtakanna í heild að gera félagsmönnum sínum grein
fyrir þessum tveimur kostum, sem menn standa nú frammi
fyrir. Vafaiaust hefur verkalýðshreyfingin bolmagn til að knýja
fram óraunhæfar kauphækkanir í krafti víðtækra verkfallsað-
gerða. En með slíkum aðgerðum væru forystumenn verkalýðsfé-
laganna ekki að vinna fyrir launafólk í landinu, þeir væru þvert
á móti að vinna gegn hagsmunum þess.
Það þarf hins vegar kjark og umtalsverða burði til þess að
gera félagsmönnum verkalýðsfélaganna grein fyrir því að sá
kostur er betri fyrir launafólk að semja um skynsamlegar launa-
hækkanir, sem tryggja umtalsverðan kaupmátt á næstu misser-
um heldur en gífurlegar prósentuhækkanir, sem verða umsvifa-
laust teknar til baka með verðhækkunum. Þá kröfu er hægt
að gera til þeirra, sem hafa boðið sig fram til forystu í verka-
lýðshreyfingunni að þeir hafi þennan kjark og þetta bolmagn.
Það er ósköp eðlilegt að fólk, sem fylgist með yfirlýsingum
stjórnmálamanna um betri tíð í efnahagsmálum þjóðarinnar
og sér reikninga stórfyrirtækja, sem sýna hagnað upp á mörg
hundruð milljónir ár eftir ár, telji að nú sé þess tími kominn.
Og hann er kominn. En það er tími skynsamlegra og eðlilegra
kjarabóta en ekki einhverra stökkbreytinga í launum, sem engu
skila. Á verkalýðsforystunni ekki sízt hvílir sú skylda að gera
félagsmönnum sínum grein fyrir þessum staðreyndum.
SKREFí ÁTT
TIL FRIÐAR
ATHYGLISVERÐAST við samkomulag ísraelskra stjórn-
valda og Palestínumanna um brottflutning ísraelsks her-
liðs frá Hebron og fleiri svæðum Vesturbakka Jórdanar, er að
Benjamin Netanyahu, forsætisráðherra ísraels, hefur loks brot-
ið odd af oflæti sínu.
Netanyahu hafði áður sagt að hann vildi ekki einu sinni hitta
Yasser Arafat, forseta heimastjórnar Palestínumanna. Nú hef-
ur hann handsalað og undirritað samkomulag við Arafat um
að láta af hendi land, sem heittrúaðir gyðingar telja heilagt,
og þannig bakað sér reiði hægriöfgamanna, meðal annars
margra í eigin flokki. Hann hefur hins vegar stigið mikilvægt
skref i átt til friðar og stuðlað að endurnýjun trausts á milli
ísraela og Palestínumanna.
Hitt er svo annað mál hvort Netanyahu er sjálfur sannfærð-
ur um að samningar séu eina leiðin til friðar fyrir botni Miðjarð-
arhafs eða hvort hann lét aðeins undan alþjóðlegum þrýstingi.
Og enn er leiðin til friðar engan veginn á enda. Erfiðasti hjall-
inn er eftir og þar mun reyna á það hversu reiðubúnir leiðtog-
ar Palestínumanna og Israela verða að kasta gömlum helgidóm-
um fyrir róða og láta sjónarmið friðar ráða.
Nýtt tæki til skurðaðgerða á brjóstum væntanlegt
Stórt fram-
faraspor við
aðgerðir
á bijóstuni
Aðgerðir á brjóstum þegar fjar-
lægja þarf æxli eru konum erfiðar,
bijóst geta
aflagast og
andlegt álag er mikið. Komið er á
markað nýtt röntgen- og skurðtæki
sem gerir þessar aðgerðir örugg-
ari, nákvæmari og þægilegri. Jó-
hannes Tómasson kynnti sér tæk-
ið en forráðamenn handlækninga-
deildar Landspítalans eru að und
irbúa kaup á einu slíku. Leitað
verður stuðnings félaga og fyrir-
tækja við tækjakaupin.
Morgunblaðið/Ásdís
ÞEIR undirbúa kaupin á nýja tækinu. Frá hægri: Jónas Magnús-
son prófessor, Lars M. Mikkelsen svæðisstjóri Auto Suture í Evr-
ópu og fulltrúi A. Karlsson, Haraldur Gunnarsson.
IBW SYSTEM
JWASÍVt: S.GHÍ>t:!«V
SJÚKLINGURINN liggur
á borðinu og getur snúið
í hvora áttina sem er.
Brjóstið hangir niður um
op og neðan við borðið eru
röntgentækið og nálin eða
hnífurinn sem skorið er
með inn í brjóstið.
KAUP á nýju tæki til að fjar-
lægja æxli eða til sýnatöku
úr bijóstum eru nú í undir-
búningi fyrir handlækn-
ingadeild Landspítalans. Nýja tækið
er annars vegar röntgenmyndatæki
sem staðsetur æxli af mikilli ná-
kvæmni og hins vegar skurðtæki sem
gerir kleift að fjarlægja æxli sem eru
allt að tveir sentimetrar í þvermál.
Aðgerðina er hægt að gera með stað-
deyfíngu og þarf mun minni skurð en
við hefðbundna aðgerð sem þýðir að
minna rask verður á vefjum í þijóstinu
og andlegt álag á sjúkling og eftirköst
eru minni.
Jónas Magnússon prófessor á hand-
lækningadeild Landspítalans segir að
hluti af tækjakaupafé deildarinnar á
þessu ári, 10 milljónir króna, verði
notaður til kaupanna og er verið að
leita stuðnings félaga og fyrirtækja til
að fjármagna það sem á vantar, kring-
um 10 miiljónir króna. Gangi það er
stefnt að því að tækið verði komið í
notkun hér með vorinu.
Framleiðandi tækisins, sem kallað
er ABBI System, er bandariska fyrir-
tækið Auto Suture International og var
það kynnt haustið 1995. Kynntist Jón-
as Magnússon því á þingi bandarískra
skurðlækna það haust. --------------
Framleiðsla tækisins hófst
snemma á síðasta ári og
hefur það verið tekið í notk-
un bæði vestan hafs og
austan.
ABBl' Systom
FREMST er nálin sem stungið er inn
fyrir æxlið. Síðan er hólkurinn með
hnífnum, sem hefur stillanlegan sver-
leika og skorið er með inn fyrir æxlið
og það síðan dregið út.
7
> j : v
Minna and-
legt álag á
sjúklinga
„Við Höskuldur Kristvinsson skurð-
læknir höfum síðan kynnt okkur þetta
tæki nánar, hann á bandaríska skurð-
læknaþinginu síðasta haust og ég
heimsótti aðalstöðvar framleiðandans
og sat þar námskeið í notkun tækis-
ins,“ segir Jónas Magnússon í samtali
við Morgunblaðið en hann hefur ann-
ast margar aðgerðir á bijóstum þar
sem æxli eru fjarlægð.
Lítil ummerki
„Þetta nýja tæki er í raun bylting
fyrir konur því með því getum við fjar-
lægt allt að rúmsentimetra stór æxli
án þess að framkvæma eiginlega
skurðaðgerð eins og hefur þurft hingað
til,“ segir Jónas ennfremur.
„Þegar skurðlæknir fjarlægir æxli
úr bijósti þarf hann að gera nokkurra
sentimetra langan skurð, fara gegnum
vefi þess að æxlinu, sem oft hefur
ekki verið hægt að staðsetja nákvæm-
lega og veldur með þessu öllu miklu
raski á bijóstinu. Slík aðgerð skilur
eftir sig talsverð ummerki á bijóstinu
sjálfu auk þess sem konumar verða
oft fyrir andlegu áfalli við það.
Þetta tæki vinnur þannig að með
röntgentækinu er bijóstið myndað og
æxlið staðsett nákvæmlega. Síðan er
fínni nál stungið stystu leið að æxlinu
og í kjölfarið skorið með eins konar
hólki inn fyrir æxlið. Stærð hólksins
getur verið breytileg og er hann hafð-
ur örlítið sverari en æxlið sjálft í þver-
mál. Síðan er æxlið dregið út og með
--------- því kemur þá eins konar
borkjami úr bijóstinu en það
jafnar sig og eftir stendur
einungis ör sem verður ekki
stærra en þessir tveir senti-
metrar. Með þessu tæki
verður með öðrum orðum lágmarks-
röskun á bijóstveíjunum, mun minni
en við hefðbundnar aðgerðir þar sem
farið er inn í bijóstið með miklu meiri
afleiðingum."
Milli 40 og 50 aðgerðir sem nú
væri hægt að gera með nýja tækinu
fara fram á bijóstum árlega hérlendis
og eru þær eingöngu gerðar á Land-
spítalanum og Sjúkrahúsi Reykjavíkur.
Við þær bætast allmargar fleiri aðgerð-
ir vegna sýnatöku sem einnig er hægt
að gera með ABBl tækinu.
Jónas segir að kostir tækisins séu
ótvíræðir:
„Langflestar aðgerðimar má gera
með staðdeyfingu og því þarf ekki
skurðstofu til en þar kostar mínútan
2.500 krónur, konur geta farið heim
strax að aðgerð lokinni en þurfa ekki
að liggja á sjúkrahúsi, ör er vart sjáan-
legt og andleg eftirköst em mun minni
þar sem bijóstið aflagast ekki. Þá er
ekki síst mikilvægt að geta viðhaft
þessa miklu nákvæmni við aðgerðina
þar sem getur skeikað aðeins um 1
mm til eða frá og tækið er þv! einfald-
lega betur fallið til þessara aðgerða
en mannshöndin."
Jónas er spurður hvort búast megi
við að fleiri slík tæki verði keypt til
landsins eftir að þetta er komið í gagn-
ið hjá Landspítalanum.
„Með þessu eina tæki má auðveld-
lega anna öllum aðgerðum af þessu
tagi sem þörf er á hérlendis og því
gerum við ráð fyrir að læknar á Sjúkra-
húsi Reykjavíkur geti notað ______
tækið til aðgerða á sjúkling-
um sínum. Aðgerðirnar
hafa eingöngu farið fram á
þessum tveimur stöðum og
mér finnst eðlilegast að
læknar sameinist um nýtingu þess.“
200 tæki í notkun í
Bandaríkjunum
Lars M. Mikkelsen svæðisstjóri Auto
Suture I Norður-Evrópu segir að þess-
ari aðgerð megi líkja við það að taka
kjama úr epli með þar til gerðum hníf.
Munurinn sé hins vegar sá að bijóstið
fellur í samt lag eftir aðgerðina en það
gerir eplið ekki. Segir hann að rúmlega
200 tæki séu komin í notkun I Banda-
ríkjunum en sala þeirra hófst í apríl á
síðasta ári.
Nýlega hefur fengist heimild fyrir
sölu þeirra í Evrópu, m.a. ríkjum ESB,
og eru nú tæki í notkun í Bretlandi,
Tækið betra
en manns-
höndin
Þýskalandi, Noregi og nokkrum lönd-
um í suðurhluta Evrópu. Segir hann
fleiri lönd bætast ört í hópinn á næstu
tveimur mánuðum. Auto Suture er
dótturfyrirtæki United States Surgical
Corporation sem sérhæfir sig í fram-
leiðslu skurðlækningatækja. Mikkelsen
segir að eriendis séu það ýmist rönt-
genlæknar eða skurðlæknar sem ann-
ast aðgerðir með tækinu, því ráði að-
stæður eða hefðir I hveiju landi.
Leitað stuðnings félaga
ABBI tækjabúnaðurinn kostar hing-
að kominn kringum 20 milljónir króna.
Innflytjandi er A. Karlsson hf. og seg-
ir Haraldur Gunnarsson að til að létta
undir með handlækningadeild Landsp-
ítalans hafi verið ákveðið að leita eftir
víðtækum fjárhagsstuðningi ýmissa
félaga og samtaka auk fyrir-
tækja.
„Við höfum þegar skrifað
ýmsum félögum og fyrir-
tækjum og fengið góðar
undirtektir og margir vilja
leggja þessu máli lið. Það hefur sýnt
sig svo ótal oft að margir eru boðnir
og búnir að styðja tækjakaup fyrir
spítala og þegar menn hafa kynnt sér
kosti þessa tækis sjá þeir strax að það
gerir þessar ákveðnu aðgerðir auðveld-
ari fyrir sjúklinginn og það er ekki
minnst um vert.
Mér fannst einsýnt eftir að við höfð-
um kynnt okkur tækið að láta hluta
af tækjakaupafé þessa árs fara til
þessa verkefnis og leita síðan stuðn-
ings til þess sem á vantar. Hér verður
mögulegt að stíga stórt skref til framf-
ara við bijóstaaðgerðir og viljum því
gera okkar til að hægt verði að fá það
hingað til lands sem fyrst.“
FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1997 31
Launaþróun á almennum vinnumarkaði
tímabilið apríl til júní 1995 og 1996
2% kaupmátt-
araukning
að meðaltali
Kjararannsóknamefnd rannsakar og
birtir upplýsingar um launakjör og kaup-
mátt launþega á almennum vinnumark-
aði. Pétur Gunnarsson rýndi í upplýs-
ingar frá nefndinni un þróun kaupmáttar
launa undanfarin ár.
Launabreytingar ASÍ - fólks á almennum markaði
Parað úrtak, 2. ársfjórðungs 1995 til 2. ársfjórðungs 1996.
Litli punkturinn á línunum sýnir þá
miðgildishækkun sem varð í
hverjum starfshópi. Neðsti
punktur hverrar línu sýnir þá
hækkun sem lægri fjórðungur
hverrar starfsgreinar fékk og efsti
punkturinn sýnir þá breytingarnar
sem urðu hjá efri fjórðungi á
tímabilinu apríi til júní 1995 tii
jafnlengdar ársins 1996.
Breytingar á greiddu kaupi paraðs úrtaks milli 2. ársfj. 1995 og 1996.
Á lárétta ásnum má lesa
breytingar á greiddu tímakaupi í
prósentum en á lóðrétta ásnum
hversu hátt hlutfall launþega fékk
hverja prósentuhækkun. Skyggða
svæðið á myndinni afmarkar þær
hækkanir sem 50% launþega í
úrtakinu fengu. Lóðrétta línan
sýnir miðgildi hækkana alls
úrtaksins. Úrtakið náði til sömu
einstaklinga og iauna þeirra á 2.
fjórðungi ársins 1995 og 1996, það
var m.ö.o. parað.
GREITT tímakaup landverka-
fólks innan ASÍ hækkaði
að jafnaði um u.þ.b. 4,5%
milli annars ársflórðungs
1995 og annars ársfjórðungs 1996,
samkvæmt útreikningum Kjararann-
sóknarnefndar. Að frádreginni þeirri
hækkun sem varð á vísitölu neyslu-
verðs á tímabilinu jafngildir þetta um
það bil 2% kaupmáttaraukningu, að
sögn Eddu Rósar Karlsdóttur, hag-
fræðings hjá Kjararannsóknarnefnd.
Gögn fyrir seinni hluta liðins árs liggja
ekki fyrir.
Ef litið er yfir þau gögn sem Kjara-
rannsóknarnefnd hefur birt frá fyrsta
ársflórðungi 1994 til fyrsta ársflórð-
ungs 1996 kemur í ljós að á því tíma-
bili hefur kaupmáttur greidds tíma-
kaups landverkafólks innan ASÍ aukist
um 5,6%, en þijú ár þar áður, frá íjjórða
ársfjórðungi 1990 hafði kaupmáttur
nánast staðið í stað.
Kaupmáttur greidds tímakaups ASÍ - landverkafólks
Aðilar vinnumarkaðar
Kjararannsóknarnefnd er tilnefnd
af aðilum vinnumarkaðarins. í henni
sitja þrír fulltrúar launþegasamtaka
og þrír fulltrúar vinnuveitenda. Kjara-
rannsóknir þær sem stundaðar eru á
vegum nefndarinnar byggjast á upp-
lýsingum frá um það bil 100 fyrirtækj-
um sem hafa 10-12.000 manns á
launaskrá.
Nefndin fær allar upplýsingar úr
launabókhaldi fyrirtækjanna um laun,
vinnutíma og álagsgreiðslur og hefur
um árabil birt ársfjórðungslegar upp-
lýsingar um þróun í launamálum.
Nú er verið að gera breytingar á
gagnaöflun og úrannslu upplýsinga
um laun og vinnutíma hjá nefndinni
og eru þær breytingar að hluta til rakt-
ar til skuldbindinga aðila Evrópska
efnahagssvæðisins, að því er fram
kemur i nýlegri fréttatilkynningu.
Vegna þess verða upplýsingar
nefndarinnar framvegis birtar með
öðrum hætti en verið hefur. Til marks
um það er taflan hér til hliðar sem
sýnir breytingar frá 2. ársfjórðungi
1995 til 2. ársfjórðungs 1996. í því
tilviki er byggt á athugun launa hjá
sömu einstaklingum bæði tímabilin.
Niðurstaðan er sú að miðgildishækk-
un greidds tímakaups landverkafólks
innan ASÍ var 4,5% og voru niðurstöð-
umar svipaðar hvort sem vinnuveit-
andinn var fyrirtæki á almennum
markaði eða stofnanir ríkis og Reykja-
víkurborgar sem hafa landverkafólk
innan ASI í sinni þjónustu.
Þegar rætt er um landverkafólk inn-
an ASÍ er átt við hóp sem Kjararann-
sóknamefnd setur þannig saman að
verkakarlar eru látnir vega 33% af
heildinni innan hópsins, verkakonur
vega 19%, iðnaðarmenn 33%, kariar
við afgreiðslustörf 4%, konur við af-
greiðslustörf 8%, skrifstofukonur vega
10% og karlar í skrifstofustörfum 7%.
Kaupmáttarútreikningar Kjararann-
sóknamefndar byggjast á því að mæld
breyting á greiddu tímakaupi er leið-
rétt fyrir verðbólgu með því að tekið
er tillit til breytinga sem orðið hafa á
vísitöiu neysluverðs.
Vísitölu neysluverðs er, að sögn
Rósmundar Guðnasonar hjá Hagstofu
íslands, ætlað að mæla breytingar á
verðlagi einkaneyslu, þ.e. öll útgjöld
einstaklinga, við kaup á vöru og þjón-
ustu í víðtækum skilningi. Þetta tekur
einnig yfir þá þjónustu sem opinberir
aðilar veita og neytandi greiðir fyrir,
svo og óbeina skatta - t.a.m. virðis-
aukaskatt.
Breytingar á matvælaverði mælast
í vísitölu neysluverðs. Þannig hægði á
vísitölu neysluverðs þegar svonefndur
matarskattur var lagður af um áramót-
in 1993-1994 og tvö þrep voru tekin
upp í virðisaukaskatti.
Kjararannsóknamefnd mælir kaup-
mátt launa en ekki kaupmátt ráðstöf-
unartekna. Því koma ekki fram í tölun-
um áhrif breytinga á beinum sköttum,
þ.e. tekju- og eignarsköttum og út-
svari. Þannig koma áhrif þess að fram-
lag launþega til lífeyrissjóðs varð und-
anþegið skatti ekki fram við þennan
kaupmáttarútreikning.
Þar sem ekki er um kaupmátt ráð-
stöfunartekna að ræða kemur heldur
ekki fram vísbending um hvernig jað-
arskattsáhrif verka á kjör einstakra
hópa í þjóðfélaginu háð fjölskyldu-
stærð, stöðu húsnæðismála og slíku.
Enn fremur hafa hinar hefðbundnu
mælingar ekki mælt áhrif atriða á
borð við mismunandi lengd vinnutíma,
atvinnuleysi og breytingar á fjölda
starfa í þjóðfélaginu.
Lungnakrabbamein hjá konum
Dánartíðpi næst-
hæst á Islandi
DÁNARTÍÐNI af völdum
lungnakrabbameins hjá kon-
um er óvíða hærri en hér á
landi og hefur farið ört hækkandi,
samkvæmt upplýsingum frá Krabba-
meinsféiagi íslands. Á árunum 1991-
1994 greindist að meðaltali 51 kona
með lungnakrabbamein á ári og á
sama tímabili létust 47 konur vegna
sjúkdómsins. Á árunum 1956-1960
var nýgengi sjúkdómsins hjá konum
að meðaltali 7 tilfelli og dauðsföll tvö.
Nýgengi lungnakrabbameins hjá
íslenskum körium var á árunum 1956-
1960 tíu tilfelli og dauðsföll þijú, en
1991-1994 var hlutfallið komið upp í
52 ný tilfelli og 49 dauðsföll. Há-
marki náði lungnakrabbamein hjá
körlum árið 1991 en hvort tveggja,
nýgengi og dánartíðni, hefur farið
heidur niður á við á allra síðustu árum.
Hjá konum fer hvort tveggja hins
vegar enn ört hækkandi.
Þegar nýgengi lungnakrabbameins
á Norðurlöndum er kannað kemur í
ljós að þar er hlutfall íslenskra kvenna
hæst. Samkvæmt alþjóðlegum staðli
greinast 29,7 af hveijum 100.000 með
lungnakrabbamein hér, en 8,4 í Finn-
landi, 12,2 í Svíþjóð og 14,9 i Nor-
egi. Aðeins í Danmörku kemst hlut-
fallið í nálægð við það íslenska eða í
26,1. Tölurnar eru frá 1991-1995.
Sé litið á gögn Alþjóða heilbrigðis-
málastofnunarinnar um þau lönd þar
sem dánartíðni meðal kvenna af völd-
um lungnakrabbameins er hæst sýnir
það sig að ísland er í öðru sæti með
hlutfallið 26,2 af 100.000. Aðeins í
Skotlandi er tíðnin hærri eða 29,6.
NYGENGI LUNGNAKRABBAMEINS 1956-95
DAUÐSFOLL v. LUNGNAKRABBAMEINS 1956-94