Morgunblaðið - 17.01.1997, Blaðsíða 36

36 FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
AÐSEIMDAR GREINAR
Nýir tímar —
nýjar aðstæður
ÞAU mistök urðu við birtingu
greina Steingríms Ara Arasonar,
aðstoðarmanns fjármálaráðherra,
að i Morgunblaðinu í gær birtist
fjórða grein hans um rikisfjármál
í stað þeirrar þriðju, sem hér fer á
eftir. Lesendur eru vinsamlegast
beðnir að taka tillit til þessa um
leið og þeir og höfundur eru beðn-
' ir velvirðingar á mistökunum.
í ALÞJÓÐLEGUM samanburði
má greina lífeyriskerfi þar sem rétt-
indi tengjast vinnuframlagi í tvo
megin flokka eftir því hvort það eru
réttindin eða iðgjöldin sem eru fyrir-
fram ákvörðuð. Þó að almennu líf-
eyrissjóðirnir hér á landi hafi valið
seinni leiðina er það staðreynd að
víða erlendis hafa menn valið fyrri
kostinn eða sambærilegan og nýtt
lífeyriskerfi starfsmanna ríkisins
byggist á. í Bandaríkjunum og
Bretlandi hefur þessi háttur verið
ráðandi í lífeyriskerfum hjá laun-
þegum í einkarekstri, a.m.k. meðal
stærri fyrirtækja.
Til að meta iðgjaldaþörfina var
leitað til tryggingafræðinga. Á
grundvelli tryggingafræðilegra for-
sendna var það niðurstaða þeirra
að nauðsynlegt iðgjald væri 15,5%
þegar miðað væri við nýjan sjóð
fyrir nýja starfsmenn. Öílum sem
að málinu hafa komið er hins vegar
ljóst að ýmsar þær forsendur sem
gengið er út frá geta breyst. Ýmis-
legt getur haft áhrif á lífslíkur og
örorkulíkur, möguleg ávöxtun hefur
mikið að segja og síðast en ekki
-V síst getur meðalaldur og samsetn-
ing sjóðfélaganna með tilliti til kyn-
ferðis breyst.
Núverandi starfsmenn
hafa val
í upphafí hins nýja kerfís má
rekja langstærsta óvissuþáttinn til
þeirrar ákvörðunar að
gefa núverandi sjóðfé-
lögum kost á að velja
milli þess að vera
áfram í óbreyttu rétt-
indakerfi eða að færa
sig yfir í hið nýja. Til
að draga úr óvissunni
og takmarka hana í
tíma ákvað Alþingi
hins vegar að þeir sjóð-
félagar sem vilja flytja
sig yfír í hið nýja kerfi
þurfi að tilkynna sjóðn-
um þá ákvörðun fyrir
1. desember 1997. Þeir
sem ekki hafa tilkynnt
sjóðnum flutning fyrir
þessi tímamörk geta
þá einungis hafið greiðslur í nýja
kerfið, ef þeir skipta um starf og
nýja starfið uppfyllir aðildarskilyrði
að sjóðnum.
Ástæða þess að valmöguleiki
núverandi starfsmanna veldur tölu-
verðri óvissu er m.a. sú að meðal-
aldur þeirra sem eru að ávinna sér
réttindi í lífeyrissjóðnum skiptir
miklu máli. Vegna valmöguleikans
má búast við að aldurssamsetning
þeirra sem gerast sjóðfélagar í upp-
hafí verði önnur og óhagstæðari en
í framtíðinni þegar menn geta ein-
ungis gerst sjóðfélagar í tengslum
við nýráðningar.
Samkvæmt úttekt trygginga-
fræðinga þarf iðgjald til sjóðsins
að vera 15,5% ef aðild nýrra sjóðfé-
laga er takmörkuð við nýráðningar.
Jafnframt sýndu útreikningar að
fyrsta árið gæti nauðsynlegt iðgjald
orðið allt að 18,5%, ef allir núver-
andi sjóðfélagar flyttu sig yfir í hið
nýja kerfi. Ef aðrar forsendur
breyttust ekki var einnig ljóst að
iðgjaldaþörfin myndi lækka jafnt
og þétt þegar þeim fjölgaði sem
verða sjóðfélagar við
nýráðningu.
Samkvæmt úttekt
tryggingafræðinga
hefði aukin iðgjalda-
þörf í upphafi til nýja
kerfísins vegna núver-
andi starfsmanna
óverulegan kostnaðar-
auka í för með sér fyr-
ir launagreiðendur.
Með öðrum orðum, ef
allir flyttu sig úr gamla
kerfinu í það nýja
myndi kostnaðarlækk-
un vegna gamla kerfis-
ins vega upp kostnað-
inn við viðbótariðgjald-
ið til nýja kerfisins.
Iðgjald í upphafi sem samsvaraði
18,5% í stað 15,5% væri þannig í
rauninni einungis tilfærsla á
Verið er að leysa af
hólmi úrelt regluverk,
segir Steingrímur A.
Arason, í þessari þriðju
grein sinni af fjóram,
sem sumir haf a líkt
við tímasprengju.
greiðslu til nýja kerfisins, sem lau-
nagreiðendur þyrftu annars að inna
af hendi til gamla kerfisins fyrr eða
síðar.
Iðgjöld háð ávöxtun
Þrátt fyrir framangreinda óvissu
vegna valmöguleika núverandi
starfsmanna er varanlegasta og
veigamesta óvissan háð þeirri
Steingrímur A.
Arason
ávöxtun sem lífeyrissjóðunum tekst
að tryggja. Við mat á iðgjaldaþörf-
inni vegna Lífeyrssjóðs starfs-
manna ríkisins var miðað við 3,5%
raunávöxtun. Þetta er sama viðmið
og notað er við tryggingafræðilegar
úttektir á almennu lífeyrissjóðunum
og er nokkurs konar málamiðlun. Á
meðan bent er á það að þessi ávöxt-
un sé langt undir því sem við höfum
átt að venjast á undanförnum árum
er einnig bent á það að þessi ávöxt-
un sé há í sögulegu samhengi, þeg-
ar horft er marga áratugi aftur í
tímann.
Til að átta sig á mikilvægi ávöxt-
unarinnar er rétt að líta á eftirfar-
andi töflu en hún er byggð á út-
reikningi tryggingafræðinga og
sýnir nauðsynlegt iðgjald til Lífeyr-
issjóðs starfsmanna ríkisins m.t.t.
mismunandi ávöxtunar.
Vextir Nauðsynlegt
iðgjald
2,5% 20,0%
3,5% 15,5%
4,5% 12,0%
5,5% 9,4%
Eins og sést á þessari töflu hefur
ávöxtunin úrslitaþýðingu fýrir mat-
ið á nauðsynlegu iðgjaldi. Þar sem
allt útlit er fyrir hærri ávöxtun á
næstu árum en 3,5% ætti iðgjald
til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkis-
ins jafnframt að geta lækkað. Þessi
áhrif munu því óneitanlega vega á
móti mögulega hærri iðgjaldaþörf
til að byija með vegna núverandi
starfsmanna sem velja aðild að hinu
nýja kerfi. Óvissa til lækkunar get-
ur þannig að stórum hluta vegið
upp óvissu til hækkunar.
Eins og fram hefur komið hvíla
útreikningar og niðurstöður trygg-
ingafræðinga á fjölmörgum for-
sendum. Þegar fram líða stundir
getur ýmislegt orðið til að raska
þeim. Lífslíkur og örorkulíkur geta
til dæmis breyst. Yfirleitt gera
menn ráð fyrir vaxandi lífslíkum,
en horfur hvað örorkulíkur varðar
eru háðar meiri óvissu. Hærri lífald-
ur myndi þannig að öðru óbreyttu
kalla á hækkun iðgjalds.
Framangreind óvissuatriði gera
það að verkum að mikil áhersla er
lögð á árlega endurskoðun nauð-
synlegs iðgjalds til Lífeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins. Þess vegna
er ekki ólíklegt að það iðgjald sem
nú hefur verið áætlað 15,5% muni
í framtíðinni taka einhveijum breyt-
ingum. Allt bendir hins vegar til
þess að nauðsynlegar breytingar frá
einu ári til annars muni ekki verða
miklar.
Ovæntar aðstæður
kalla á nýja samninga
Regluleg endurskoðun forsendna
veldur því að ólíklegt er að þær
taki stökkbreytingum. Einnig ber
að hafa í huga að áhrif breytinga,
eins og t.d. vaxta eða nýrrar tækni
og læknisaðferða sem dregur úr
örorkulíkum dreifast á langan tíma.
í flestum tilvikum er jafnvægi eigna
og skuldbindinga í lífeyriskerfinu
spuming um tekjur og gjöld 60-70
ár fram í tímann. Þar að auki, eins
og fram hefur komið, eru breyting-
ar á lífeyrisiðgjaldi á hveijum tíma
spurning um svigrúm til launa-
breytinga. Iðgjaldagreiðslur og líf-
eyrisréttindi eru þannig hluti
umsaminna kjara og viðfangsefni
kjarasamninga hveiju sinni, eins og
segir í kjarasamningi ASÍ og VSI
um lífeyrismál frá því í desember
1995.
Stefnt er að því að fylgja lögum
um Lífeyrissjóð starfsmanna ríkis-
ins eftir með almennri löggjöf um
starfsemi lífeyrissjóða. Með henni
er m.a. ætlunin að tryggja sjóðfé-
lögum allra lífeyrissjóða rétt til að
ráðstafa iðgjaldi umfram lágmarks-
iðgjald til samtryggingar eða sér-
eignar. Ef það nær fram að ganga
munu lífeyrisiðgjöld, lífeyrisréttindi
og laun á hverjum tíma mynda enn
nánari heild. Övæntir atburðir sem
hafa umtalsverð áhrif á einn þáttinn
kalla því óhjákvæmilega á heildar-
endurskoðun og nýja samninga.
Nýtt lífeyriskerfí starfsmanna
ríkisins byggist á samtímauppgjöri
og tryggir eins og kostur er stöðugt
jafnvægi milli eigna og skuldbind-
inga. Þar með býr það yfir sveigjan-
leika sem auðveldar alla samnings-
gerð og skynsamleg viðbrögð við
nýjum og óvæntum aðstæðum.
Höfundur er aðstoðarmaður
fjármálaráðherra.
Jóni frá Pálmholti
svarað
í MORGUNBLAÐINU sl. mið-
vikudag birtist grein eftir Jón Kjart-
ansson frá Pálmholti, formann
Leigjendasamtakanna, um fyrir-
hugaðar breytingar á rekstrarfyrir-
komulagi leiguíbúða borgarinnar. í
greininni var ýmislegt ofsagt og
annað látið ósagt sem vert er að
hafa í huga þegar fjallað er um
þessi mál.
Jón segir að af um 1.200 leigu-
íbúðum á vegum borgarinnar séu
um 750 ætlaðar öldruðum og um
450 almennar leiguíbúðir. Þessar
tölur hafa snúist við hjá Jóni því
hið rétta er að borgin annast rekst-
ur 1168 leiguíbúða sem skiptast
þannig eftir notendum að 373 íbúð-
ir eru fyrir aldraða en 795 eru al-
mennar leiguíbúðir.
Eftirspurn eftir þessum íbúðum
er mikil og eru nú um 350 manns
á biðlista eftir leiguhúsnæði, en al-
gengur biðtími er 2 ár. Um helming-
ur umsækjenda eru einhleypir ör-
- yrkjar og einstæðir foreldrar eru
um þriðjungur. Um 60% umsækj-
enda búa á almennum leigumark-
aði, en um 20% búa hjá aðstandend-
um eða eru því sem næst húsnæðis-
lausir. Undanfarin 10 ár hafa losn-
að að meðaltali 36 íbúðir á ári inn-
an kerfisins fyrir nýja leigutaka auk
þess sem um 20 nýjar íbúðir eru
keyptar árlega. Það gefur auga leið
að það dugar skammt
til þess að mæta þörf-
inni.
Húsaleiga í íbúðum
borgarinnar er langt
undir markaðsverði
enda tilgangurinn með
rekstri leiguhúsnæðis á
vegum borgarinnar að
koma til móts við þá
sem ekki ráða við
greiðslu markaðsverðs
á leiguhúsnæði og eru
í brýnni þörf fyrir fé-
lagslegt húsnæði.
Meðalhúsaleiga í al-
mennum leiguíbúðum
borgarinnar er um
16.500 kr. á mánuði
með hita og rafmagni, en hún getur
verið á bilinu 12-20 þúsund allt
eftir stærð, ástandi og aldri íbúðar.
Af sjálfu leiðir að þeir sem komast
í íbúð með svo hagstæðum leigu-
kjörum reyna að halda í hana í
lengstu lög, jafnvel þótt hagur
þeirra vænkist. Það er hins vegar
rangt að tala um misnotkun í þessu
sambandi vegna þess að þessir
leigutakar fara í einu og öllu eftir
þeim reglum sem borgin hefur sett
- það eru reglurnar sem eru gall-
aðar.
Eins og kemur fram í grein Jóns
eru í hópi leigjenda margir öryrkj-
ar, einstæðir foreldrar og fólk sem
hefur átt i marvíslegum vandamál-
um. Þetta er hins vegar ekki ein-
hlítt og margir sem fá úthlutað
leiguhúsnæði hjá borginni eiga í
tímabundnum erfíð-
leikum. Sem betur fer
geta félagslegar að-
stæður og fjárhagur
breyst til batnaðar.
Það fyrirkomulag sem
verið hefur á rekstri
leiguíbúða borgarinnar
tekur hins vegar ekk-
ert mið af slíku, niður-
greiðslan á húsaleig-
unni er sú sama til
allra. Á sama tíma
reynist borginni æ erf-
iðara að aðstoða fólk
sem sárvantar öruggt
og ódýrt leiguhúsnæði.
Af grein Jóns má
ráða að stofnun félags
sem mun eiga og reka leiguíbúðirn-
ar feli í sér að hætt verði allri opin-
berri aðstoð við tekjulága leigutaka.
Húsaleiga í íbúðum
borgarinnar, segir
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, er langt
undir markaðsverði.
Því fer víðs fjarri. Breytingin mun
hins vegar leiða til þess að niður-
greiðsla úr sameiginlegum sjóðum
borgarbúa fari eftir efnum og að-
stæðum leigjenda. Til þess að það
geti orðið þarf að breyta húsaleigu-
bótakerfinu þannig að það nái til
allra leigjenda án tillits til þess
hvort þeir leigja á almennum mark-
aði eða hjá Reykjavíkurborg.
Það var tvímælalaust til mikilla
bóta þegar fjölmörg sveitarfélög
tóku upp húsaleigubætur fyrir
tveimur árum, en kerfið er sannar-
lega ekki gallalaust. Eins og Jón
bendir á eru húsaleigubætur skatt-
lagðar á íslandi ólíkt því sem gerist
í öllum nágrannalöndum okkar.
Vaxtabætur til íbúðareigenda eru
aftur á móti skattfijálsar. Leigjend-
um og íbúðareigendum er því mis-
munað gagnvart skattakerfinu. Það
er réttlætismál að þessu verði breytt
hið fyrsta þannig að húsaleigubæt-
ur verði skattfijálsar.
í grein sinni segir Jón að „borg-
arstjóri býsnist yfir að greiða þurfi
245 milljónir kr. í húsnæðisstyrki"
og finnst honum þessi tala reyndar
fáránlega lág. Ekki veit ég hvað
Jón hefur fyrir sér í þessari fullyrð-
ingu, enda minnist ég þess ekki að
hafa „býsnast" yfir húsaleigu-
styrkjum. Á síðasta ári greiddu ríki
og borg sameiginlega 261,8 m.kr.
í húsaleigubætur til þeirra sem
leigja á almennum leigumarkaði í
Reykjavík, á stúdentagörðum, í
húsnæði félagasamtaka og Búseta-
íbúðum. Þar að auki má áætla að
niðurgreiðsla í leiguíbúðum borgar-
innar, að frátöldum leiguíbúðum
fyrir aldraða, nemi á bilinu
170-308 m.kr. allt eftir því hvernig
innri vextir vegna þeirrar ijárfest-
ingar sem liggur í íbúðunum eru
reiknaðir. Þessi niðurgreiðsla er
hins vegar hvergi sýnileg enda ekki
færð til bókar. Hún er heldur ekki
skipulögð og byggir ekki á mati á
aðstæðum leigutaka.
Sveitarstjómarstigið er um
margt ólíkt ríkisvaldinu. Sveitar-
stjórnir hafa mjög afmarkaða tekju-
stofna, allir greiða sama hlutfall
af tekjum sínum í útsvar, hlutfall
fasteignagjalda er óháð verðmæti
eigna, möguleikar til að millifæra
milli tekjuhópa em engir, gjöld fyr-
ir veitta þjónustu era óháð tekjum
s.s. strætisvagnafargjöld, dagvist-
argjöld, aðgangseyrir að sundstöð-
um og þátttökugjöld í námskeiðum
barna, unglinga og aldraðra. Þjón-
ustan sem sveitarfélögin veita er
þar að auki fyrst og fremst við
börn, unglinga og aldraða. Þarfirn-
ar fyrir þjónustu eru miklar og vax-
andi, en engar líkur eru til að tekj-
ur sveitarfélaganna vaxi að sama
skapi. Það er því mikið hagsmuna-
mál fyrir þá sem erú í mestri þörf
fyrir þjónustu að vel sé farið með
sameiginlega fjármuni borgarbúa
og að hagkvæmni sé gætt í hví-
vetna.
Markmiðið með því að stofna
félag um rekstur leiguíbúða borg-
arinnar er að bæta heildarskipulag
og auka hagkvæmni í rekstri íbúð-
anna, gera fyrirkomulag félagslegr-
ar aðstoðar skýrara en verið hefur
en síðast en ekki síst skapast marg-
víslegir nýir möguleikar til að auka
áhrif íbúanna, treysta samfélags-
lega stöðu þeirra og vinna gegn
þeim fordómum sem því miður eru
of algengir gagnvart fólki í leigu-
íbúðum borgarinnar. Líklegt er að
betri sátt skapist um húsnæðis-
stefnu borgarinnar þar sem komið
er í veg fyrir að fólk sem löngu er
komið út úr tímabundnum fjár-
hagskröggum njóti niðurgreiðslu á
húsnæði umfram annað almennt
launafólk.
Það er fyrirséð, hvort sem mönn-
um líkar það betur eða verr, að það
er ekki hægt að bæta stöðugt við
nýjum íbúðum til að mæta þörfum
nýrra leigutaka. Það er því réttlæt-
ismál að koma meiri hreyfingu á
hið félagslega íbúðakerfi borgarinn-
ar en tryggja um leið hag þeirra
sem verst eru settir.
Höfundur er borgarstjóri.
Réttlátari
húsnæðisaðstoð
Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir