Morgunblaðið - 17.01.1997, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 1997
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ
BRENGLAÐAR HUGMYNDIR
UM ÁHRIF ORKUNÝTINGAR
Á MIÐHÁLENDIÍSLANDS
Landsþörf Þar af á mið
Mannvirki Vatnsaflsstöðvar alls km2 hálendinu km2
Miðlunarlón 1039 950
Önnur mannv. vatnsaflsstöðva 100 90
Jarðgufustöðvar 400 200
Raflínu, aðveitust., tengivirki 406 148
Samtals 1945 1388
Nokkur dæmi um
hugmyndir manna um
áhrif orkunýtingar á
miðhálendið.
„Hálendi íslands.
Uppistöðulón eða þjóð-
garður?“
Lítum á 1. mynd hér
á síðunni.
„Það er miðhálendi
íslands sem stendur
undir hinni sívaxandi
ferðamennsku. Það er
einsýnt að það gerði
það ekki, ef menn
þurfa að stikla á hæð-
ardrögum á milli
jökullóna Landsvirkj-
unar.“
„Virkjanaáætlanir á við þær
sem eru á borðum ráðamanna og
sérfræðinga landsins enda í
óbætanlegum skemmdum lands-
ins komi þær til framkvæmda.“
„En það sem líklega er erfíðast
er það sem hér fer á eftir: Það er
að sumir af þessum mönnum eru
svo grunnhyggnir að þeir halda að
þjóðin græði á að gera landið að
einu allsherjar vatna- og virkjunar-
svæði þar sem síðustu uppúrstand-
andi hálendis- og öræfaperlumar
verða þaktar rafmagnsflytjandi
stauravíravirkjum."
„Þessu landi má ekki
breyta í eitt stórt uppi-
stöðulón." Fyrsta til-
vitnunin hér að ofan
er heiti útvarpsþáttar
sem var fluttur í rík-
isútvarpið á síðasta
hausti. 1. mynd oghin-
ar tilvitnanimar eru úr
greinum í blöðum;
flestum í Morgunblað-
inu á ámnum 1995 og
1996.
Jafnvel þótt tekið sé
með í reikninginn að
höfundar þessara til-
vitnana hafí vitandi
vits ýkt mál sitt til að
leggja áherslu á þann boðskap sem
þeir höfðu að flytja er samt ljóst að
í huga sér höfðu þeir mótað
ákveðna hugmynd um áhrif þess á
hálendi íslands, einkum miðhálend-
ið, að vatnsorka landsins og jarð-
hiti væm nýtt í stómm stíl. Sú
hugmynd er furðanlega lík hjá þeim
öllum. Hún er á þessa leið:
Virkjun orkulindanna á íslandi í
stómm stíl, eins og frammámenn
í orkumálum hugsa sér hana, legg-
ur stóran hluta miðhálendisins und-
ir miðlunarlón og vemlegan hluta
Ég er sannfærður um
að okkur mun takast
að samhæfa mismun-
andi óskir um nýtingu
miðhálendisins, segir
Jakob Björnsson,
með vandaðri vinnu á
þessu sviði.
þess þurrlendis sem eftir verður
undir raflínur, vegi og slóðir og
önnur mannvirki í tengslum við
virkjanimar. Sáralítið verður eftir
af ósnortinni náttúm.
Hver er raunveruleikinn?
Hvernig kemur ofangreind hug-
mynd heim við raunveruleikann?
Afleitlega. Hún er kolbrengluð
mynd af vemleikanum.
Sá sem þetta ritar gerði á árs-
fundi Orkustofnunar 1993 grein
fyrir landþörf raforkuvinnsluiðnað-
ar á íslandi sem framleiddi árlega
43.000 GWh af raforku sem reikn-
að var með gæti orðið 2030. Til
samanburðar er að raforkuvinnsl-
an 1995 var rétt tæpar 5.000
GWh. Ég hef síðar athugað nánar
hvað af þessari landþörf kæmi á
miðhálendið. Niðurstaðan er sýnd
í meðfylgjandi töflu. Nauðsynlegar
slóðir til að leggja raflínurnar og
halda þeim við eru meðtaldar í
landsþörfínni.
Jakob
Björnsson
Samkvæmt upplýsingum frá
Landmótun hf., sem nú vinnur að
skipulagningu fyrir skipulags-
nefnd miðhálendisins sem um-
hverfisráðherra skipaði, lætur
nærri að flatarmál svæðisins sem
þeir eru að skipuleggja sé 40%
af flatarmáli landsins alls, eða
41.200 km2. Vinnsla á 43.000
GWh á ári, 8,6 sinnum meiri raf-
orku en unnin var 1995, leggur
þannig hald á 3,4 % af flatarmáli
miðhálendisins. Segjum 4% af því.
96% eru þá eftir til annarra nota!
Þetta er sýnt á 2. mynd. Hún
leiðir skýrt í ljós hvílík fjarstæða
sú hugmynd er sem vikið var að
hér að framan. Höfundar þessara
tilvitnana hafa annaðhvort ekki
hirt um að afla sér bestu fáanlegra
upplýsinga eða sans þeirra fyrir
stærðahlutföllum er stórlega
ábótavant. Er hér kannske komið
enn eitt dæmið um mislukkað
stærðfræðilegt uppeldi?
Miðhálendið býr yfir mikilli fjöl-
breytni. Þar eru jöklar, hraun-
breiður, eyðisandar, gróðurvinjar,
veiðivötn, eldfjöll, gil og gljúfur
og alpalandslag. Það býður því
upp á mjög fjölbreytileg útivistar-
svæði: Osnortin víðerni með um-
ferð gangandi fólks einvörðungu;
jafnvel með mismunandi erfiðum
gönguleiðum til að mæta mismun-
andi þörfum fólks í því efni; vís-
indaleg viðmiðunar- og rannsókn-
arsvæði; svæði með jeppaslóðum;
jafnvel sérsvæði fyrir torfæru-
akstur, önnur með akstursleiðum
sem færar eru venjulegum bílum
og enn önnur með malbikuðum
vegum, að ógleymdum jöklum þar
sem afmarka mætti séstök svæði
fyrir vélsleðaferðir, önnur fyrir
skíðaferðir þar sem menn væru
lausir við hávaðann frá vélsleðun-
um og kannske enn önnur fyrir
ferðir á hundasleðum. Erum við
ekki í ferðamálasamvinnu við
ER FÍL ABEIN STURNINN
GLUGGALAUS?
Um Jón Viðar o g
fleira fólk
ÉG LAS það í Morgunblaðinu á
þriðjudagsmorgun að leiklistargagn-
rýnandi sjónvarpsins, okkar ástkæri
Jón Viðar, hefði áhyggjur af heilsu
undirritaðs og virtist halda að mér
liði ákaflega illa. Vonaði hann að ég
tæki gleði mína á ný með hækkandi
sól. Það er engin smá upphefð að
það skuli vera orðið fréttaefni í blöð-
um hvemig ég er til heilsunnar en
úr því menn eru að velta því fyrir
sér á þessum vettvangi, og átta sig
ekki á að það er hægðarleikur að
taka upp síma og hringja í viðkom-
andi til þess að komast að hinu
sanna, langar mig að upplýsa eftir-
farandi:
Sem betur fer þarf Jón ekkert
að bíða eftir að sólin hækki á lofti,
því að mér hefur sjaldan liðið betur
og margt verður mér til hinnar
mestu gleði þessa dagana. Það er
nú til dæmis svo margt að gleðjast
yfír í leiklistinni: Ótrúleg gróska
hvert sem litið er, fjöldi afbragðs
góðra sýninga á Qölunum, hver leik-
arinn á fætur öðrum að vinna leikaf-
rek kvöld eftir kvöld, ótrúlega auð-
ugt framboð verka, sígildra sem
nýsaminna, glæst afrek leikmynda-
og búningahöfunda blasa við leik-
húsgestum og svo mætti lengi telja.
Kannski hefur það líka stuðlað að
gleði minni að ég er hættur að horfa
á leiklistarumíjöllun Jóns í sjónvarp-
inu eftir áralangt úthald, svo oft
hefur hún nú gengið fram af mér.
Jón kemst að þeirri frumlegu
niðurstöðu í fyrr-
greindu blaðaspjalli að
listafólk verði að gera
til sín kröfur og vera
viðbúið því að til þess
séu gerðar kröfur. Já,
það var ekki seinna
vænna að einhver benti
okkur á það. En kæri
Jón, listafólk gerir
þessar sömu kröfur til
þín sem og annarra
listgagnrýnenda vilji
þeir láta taka sig alvar-
lega. Að þið rækið starf
ykkar af heilindum og
heiðarleika og nálgist
það af væntumþykju
og virðingu bæði fyrir
ykkur sjálfum og um-
fjöllunarefninu.
Tilefni áhuga Jóns á heilsu minni
má rekja til ummæla sem ég lét
falla í ávarpi á hátíðarsamkomu í
tilefni af aldarafmæli Leikfélags
Reykjavíkur á dögunum. Ummælin
voru byggð á áralöngum áhuga
mínum á leiklistarpistlum hans í
sjónvarpinu en jafnframt vaxandi
vonbrigðum yfir því hversu þessir
pistlar hafa einkennst af æ meiri
veruleikafirrð og skilningsleysi á
efni því sem um er fjallað.
Það var ekki bara Jóni og félög-
um í sjónvarpinu, sem brá við um-
mæli mín. Islenski fjölmiðlaheimur-
inn bókstaflega helltist yfir mig
næsta dag. Það er vissulega um-
hugsunarefni og í raun stórmerki-
legt, þótt auðvitað spegli það
ástandið, sem ég var að deila á, að
á þriggja klukkustunda fjölbreyttri
hátíðardagskrá Leik-
félags Reykjavíkur, í
öllum þeim fjölda
skemmtilegu ávarpa,
sem þar voru flutt,
skuli fjöimiðlarnir ekki
hafa fundið neitt verð-
ugra eða áhugaverð-
ara efni til að slá upp
í fréttum næsta dag.
En svo er nú komið í
menningarumfjöllun
okkar, að það þykir
sjálfsagt að viku eftir
viku, mánuð eftir
mánuð og ár eftir ár
sé hnýtt og jafnvel
sparkað í helstu leik-
ara þjóðarinnar í um-
fjöllun um leiklist —
oft mjög svo ómaklega og jafnvel
af hreinum dónaskap í framsetn-
ingu og orðavali. Ef hins vegar ein-
hver úr leikhúsheiminum vogar sér
að anda út úr sér aðfinnslu eða
athugasemdum um gagnrýnand-
ann Jón Viðar rýkur ekki bara hann
sjálfur og ritstjóri hans upp til
handa og fóta. Sjálft útvarpsráð
snýst til varnar og fjölmiðlaheimur-
inn mundar stríðöxina. Þá er nú
ekki verið að spyija vesalings lista-
fólkið um hvernig tilfinning það sé
að vera rassskelltur frammi fyrir
alþjóð í beinni útsendingu — nei,
en hvernig líður blessuðum gagn-
rýnandanum og ábyrgðarmönnum
hans? Er ekki voðalega sárt að láta
sparka í sig?
Það eru einkennileg öfugmæli að
maður, sem hefur það að atvinnu
að hnýta í aðra og kemst upp með
Við leikhúsfólk erum
orðin langþreytt, segir
Stefán Baldursson,
á órökstuddum
sleggjudómum.
ótrúlega ruddalega framsetningu
óáreittur í skjóli einokunaraðstöðu
aftur og aftur, skuli vera svo hör-
undsár sjálfur að ekki megi orði á
hann halla. Vonandi skilur Jón nú
sársauka og svefnlausar nætur leik-
arans sem vamarlaus kemur til leik-
hússtjóra síns og spyr: Þarf það
nauðsynlega að fylgja starfínu að
eiga yfir sér að vera tekinn af lífí
frammi fyrir alþjóð í beinni útsend-
ingu? Sem betur fer brynja sig flest-
ir gegn þessum ósköpum enda löngu
búnir að átta sig á að umræddur
gagnrýnandi á litla samleið með
framsæknu leikhúsfólki, sem beitir
sig aga og sjálfsgagnrýni í þrot-
lausri viðleitni sinni til að mjaka
leikhúsinu fram á við í ’stað þess
að festast í stöðnuðu formi og
öryggi hins hefðbundna. Öfgafull
íhaldssemi í leikhúsviðhorfum flytur
engin fjöll.
Það þarf mikið til að leikhúsfólk
bregðist opinberlega við gagnrýni.
Enda leikgagnrýni eins og hún birt-
ist í ijölmiðlum aldrei annað og
meira en álit eins manns og því
varhugavert að gefa henni eitthvert
ofurvægi. Hversu langskólageng-
inn sem gagnrýnandinn kann að
Stefán
Baldursson
vera. í aldarfjórðungs löngu starfi
mínu í leiklistinni hefur undirritað-
ur aðeins tvívegis leyft sér slíkt.
Og í bæði skiptin út af sama gagn-
rýnandanum. Því stundum gengur
fram af manni. Eins og þegar einn
hæfileikamesti og fjölhæfasti leik-
ari þjóðarinnar vinnur glæsilegt
leikafrek í kröfuhörðu aðalhlut-
verki og er ekki einu sinni nefndur
á nafn í leiklistarumfjöllun sjón-
varpsins. Fyrir þessa túlkun hlaut
leikarinn m.a. tilnefningu til menn-
ingarverðlauna DV. Sá leikari sem
verðlaunin hlaut það árið hafði
reyndar einnig hlotið háðuglega
útreið hjá sjónvarpsgagnrýnand-
anum. Ótal dæmi mætti nefna.en
við erum ekki að gera kröfu um
að vera endilega sammála Jóni
blessuðum, heldur að hann kunni
sér hóf í að hallmæla fólki og reyni
að auka víðsýni sína — ekki síst á
sjónræna sviðinu. Leikhús er ekki
bara texti.
En eins og nú varð að sjálfsögðu
allt vitlaust í fyrra skiptið. Það var
fyrir einu ári og þjóðleikhúsráð og
undirritaður leyfðu sér að benda rit-
stjórum Dagsljóss á að formi og
framsetningu á leiklistarumfjöllun
væri stórlega ábótavant. Hvernig
er hægt að fjalla af viti um leiksýn-
ingu í hraðskeytastíl á þrem til fjór-
um mínútum? Og hvers eiga leikhús
og áhorfendur að gjalda; að öll leik-
listarumfjöllun sjónvarpsins skuli
takmarkast við umræddan dægur-
málaþátt og þá í tengslum við um-
fjöllun umrædds gagnrýnanda. Hér
áður voru þó væntanlegar leiksýn-
ingar kynntar áhorfendum í frétta-
tímum — enda taldar til menningar-
viðburða flestar hveijar. Við í leik-
húsunum teljum svo enn vera. Hins
vegar heyrir það til algerra undan-
tekninga að fjallað sé um leiklist á
einhvern hátt utan umrædds þáttar.
Athugasemdir undirritaðs og
þjóðleikhúsráðs urðu til þess að Jón
lagði undirritaðan og allflest það
sem Þjóðleikhúsinu viðkom í einelti
næstu mánuði á eftir. Ef frá er tal-
inn fyrsti þáttur eftir aðfinnslur, þar
sem menn að sjálfsögðu vönduðu
sig sem aldrei fyrr og fóru fögrum
orðum um viðkomandi sýningu,