Morgunblaðið - 22.08.1998, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1998
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Afmælisráðstefna Tilraunastöðvar
Háskólans í meinafræði
Bóluefni gegn
eyðni er ekki
innan seilingar
AFMÆLISRAÐSTEFNA Til-
raunastöðvar Háskólans í meina-
fræði var sett við hátíðlega athöfn í
Háskólabíói í gær. Bjöm Bjarna-
son menntamálaráðheiTa flutti
ávarp og Blásarakvintett Reykja-
víkur flutti nokkur verk. Hófust
síðan fyrirlestrar vísindamanna.
Þeirra á meðal var Stanley B.
Prusiner, Nóbelsverðlaunahafi í
læknisfræði 1997. Fjallaði fyrir-
lestur hans um sjúkdómaflokk,
sem nefnist Príon, og aðra hrörn-
unarsjúkdóma í heila.
Charles Weissmann prófessor
við háskólann í Zúrich flutti fyrir-
lestm- um hlutverk ónæmiskerfis-
ins í dreifingu smitefnis um lík-
amann, en hann hefur gert tilraun-
ir með erfðabreyttar mýs og lagði
með þeim grunninn að auknum
skilningi á myndun smitefnisins
Príon. Þá flutti John Collinge pró-
fessor við Lundúnaháskóla fyrir-
lestur um tegundarþröskuld, eða
forsendur og líkur á því að smitefn-
ið berist milli tegunda.
í dag verður ráðstefnunni
áfram haldið og verður þá einkum
fjallað um Lentiveirur, en eyðni-
veiran er ein þeirra. Einn fyrirles-
ai-a dagsins, Neal Nathanson, er
yfirmaður eyðnirannsóknaráætl-
unar bandarísku heilbrigðisstofn-
unarinnar. Að hans sögn er enn
langt þangað til fundið verður upp
bóluefni gegn eyðni og segir hann
að kröfur samfélagsins séu afar
miklar til vísindamanna og nánast
óraunhæfar, en þar kemur til of-
urtrú á læknavísindin í ljósi þess
að búið er að finna bóluefni gegn
mörgum veirum sem höggvið hafa
stór skörð í mannkyn í aldanna
rás.
Nathanson segir að ýmislegt
valdi því að erfitt sé að þróa bólu-
efni gegn eyðni og þar séu veiga-
mestir þættir eins og ólíkt hegðun-
armynstur HIV veirunnar í saman-
burði við aðrar veirur sem unninn
hefur verið bugm- á, siðfræðileg
hlið rannsókna á bóluefni og
vandamál sem fylgja lyfjameðferð
smitaðra samfara tilraunum með
bóluefni.
Langt í bóluefni gegn
HIV veirunni
„Síðustu fimmtán árin hefur
verið unnið að því að búa til bólu-
efni gegn eyðni, en vegna þess
hversu langur meðgöngutími
veirunnar er - tíu ár að meðaltali,
þá horfir vandamálið allt öðruvísi
við vísindamönnum en þegar aðrar
veirur eiga í hlut,“ segir hann og
tekur dæmi af mislingum og bólu-
sótt.
„Veirur sem valda sjúkdómum
þar sem bráðasýking á sér stað
eru mun auðveldari viðfangs varð-
andi þróun bóluefna heldur en
eyðniveiran, því bóluefnið þarf að
vekja upp sýkingu. Þegar veirur
herja á líkamann taka þær sér ból-
festu í frumum og taka að fjölga
sér hratt upp að ákveðnu marki á
nokkrum dögum eða vikum og
fækkar síðan aftur uns engin er
eftir. Eyðniveiran hegðar sér mjög
líkt þessu en þar skilur leiðir henn-
ar og annarra veira því hún vekur
lítilvæg sjúkdómseinkenni á fyrstu
vikum eftir smit og síðan fækkar
henni, en ekki nema niður að
ákveðnu marki. Þá liggur hún í
dvala í mörg ár og herjar þá loks-
ins á frumurnar í líkamanum, með
þeim afleiðingum að ónæmiskerfið
brestur.“
Nathanson segir að hinn langi
meðgöngutími HIV veirunnar sé
ekki eina vandamálið í þróun
bóluefna heldur vegi siðferðisleg
hlið rannsóknarvinnunnar mjög
þungt. „Þeir sem bóluefni er próf-
að á og sýkjast gangast allir undir
lyfjameðferð til að halda sýking-
unni niðri vegna þess að það er
siðferðislega rangt að hætta á að
menn sýkist og deyi í þágu lækna-
RÁÐSTEFNUGESTIR eru um 280 og um 80 rannsóknarniðurstöður á sviði Príonsjúkdóma og Lentiveiru-
sjúkdóma hafa verið kynntar í dag og í gær, þar af 18 íslenskar rannsóknir.
Morgunblaðið/Þorkell
VANDAMÁL sem blasa við vísindamönnum sem vinna að þróun bóiu-
efnis gegn alnæmi eru mikil og ekki ástæða til að vænta góðra frétta í
bráð samkvæmt upplýsingum Neal Nathanson sem stjórnar eyðni-
rannsóknaráætlun bandarísku heilbrigðisstofnunarinnar.
Morgunblaðið/Jim Smart
BJORN Bjarnason menntamálaráðherra ávarpaði ráðstefnugesti og
sagði meðal annars að flestir gerðu sér ljóst mikilvægi þess að styðja
við Tilraunastöðina í meinafræðum á Keldum ef hún ætti að halda
samkeppnisstöðu sinni meðal annarra þjóða.
Rannsóknir á príonsjúkdómum
Geta veitt svör við Alzheimer
o g Parkinsonsveiki
Nóbelsverðlaunahafinn í lækn-
isfræði 1997 er dr. Stanley B.
Prusiner, prófessor við Kali-
forníuháskóla í San Francisco.
Prusiner, sem er 56 ára gamall
hlaut Nóbelsverðlaunin fyrir
rannsóknir sínar á smitefni
riðu og uppgötvaði smitefnið
príon er veldur haíggengum
heilasjúkdómum. Hann sýndi
fram á að ólíkt öðrum smitefn-
um, eins og bakteríum og veir-
um, inniheldur príon ekki
erfðaefni lieldur er það að
mestu prótín. Hann hélt yfir-
litsfyrirlestur á afmælisráð-
stefnu Tilraunastöðvar Háskóla
íslands í meinafræði um príon-
sjúkdómaflokkinn og aðra
hrörnunarsjúkdóma í heila, sem
hann telur vera af sama toga
og t.d. Alzheimer. Uppgötvanir
Prusiners kunna að varpa enn
skýrara ljósi á sjúkdóma í fé,
nautgripum og mönnum og eru
þvf rannsóknir hans ekki eingöngu góðar fréttir fyrir
bændur heldur einnig fyrir vísindamenn sern berjast
gegn Alzheimer og Parkinsonsveiki.
Veirusjúkdómar verða til vegna innrásar veiru,
sem brýst inn í frumu, sem fjölgar sér og drepur
frumuna en um príonsjúkdóma gegnir öðru máli.
„Fruman framleiðir sjálf hvarfefni fyrir príonið,"
segir dr. Prusiner. „Það er hið eðlilega form príon-
prótínsins. Við príonsjúkdóm binst hins vegar af-
brigðilegt príonprótín heilbrigðu príonprótíni í ferli
sem við skiljum ekki enn og útkoman verður tvö af-
brigðileg príonprótín, sem siðan margfaldast í fjögur,
átta og svo framvegis," segir hann. Nú eru þekktir
ijórir príonsjúkdómar í mönnum, þar á meðal Creutz-
feldt-Jakob veikin, og líkur eru á því að Alzheimer og
Parkinsonsveikin verði skilgreindar sem príonsjúk-
dómur með rökum áður en langt um lfður. Dr.
Prusiner segir að upplýsingarnar um Parkinsons-
veiki og Alzlieimer liggi ekki Ijósar fyrir, en að svo
Morgunblaðið/Kristinn
„VIÐ vörðum fimmtán árum í að reyna
að finna erfðaefnið í príoninu og það er
ekki til,“ segir Nóbelsverðlaunahafinn
dr. Stanley B. Prusiner um rannsóknirn-
ar á príonprótíninu.
komnu máli virðist eins og
sama prótínmynstrið sé gegn-
umgangandi í þeim eins og í
príonsjúkdómum. Þegar búið er
að skilgreina óvininn er eðlilegt
að spyija hvort lækningar sé að
vænta og svarar dr. Prusiner
því til að hann sé ásamt sam-
verkafólki sínu að þróa eins-
konar „príonpenslín". „Við
leggjum afar hart að okkur við
meðferð á prfonsjúkdómum og
vinna okkar felst ekki í því að
gera tilraunir eins og um venju-
legt penslín væri að ræða held-
ur vinnum við að róttækri gerð
lyfs sem miðar að því að stöðva
sjúkdómsferlið. Það er ekki
hlaupið að því, en ef það tekst
gæti það rutt brautina við gerð
lyfs gegn Alzheimer og Parkin-
sonsveiki.
Þrátt fyrir upgötvun
Prusiners, að smitefnið príon
beri ekki erfðaefni líkt og önn-
ur smitefni, eru ekki allar gagnrýnisraddir hljóðnað-
ar og sumir halda því fram að príonsjúkdómar séu
veirusjúkdómar. Þegar þessi athugasemd er borin
undir hann svarar hann með tilvísun í sögu vísind-
anna, sem virðist endurtaka sig þegar eitthvað nýtt
er dregið fram í dagsljósið, en rök hans vega þungt
gegn formælendum veiruskýringa. „Við vörðum
fimmtán árum í að reyna að finna erfðaefnið í príon-
inu og það er ekki til,“ segir hann. „Þeir sem halda
því fram að til sé erfðaefni í príoninu höfðu jafnlang-
an tíma til að finna það. Það eru haldbærari rök að
sýna að til sé erfðaefni en að halda því bara fram.
Tilfellið er að í vísindum er miklu erfiðara að sanna
að eitthvað sé ekki til en hitt - að sanna tilvist ein-
hvers. Gagnrýnisraddirnar eru samt ekki margar, en
þó finnst mér eðlilegt að bregðast við nýjungum með
því að reyna að halda hinu gamla á lofti - það hefur
alltaf gerst,“ segir dr. Prusiner, sem heldur af landi
brott í dag eftir sólarhringsheimsókn.
vísindanna. Vandamálið er hins
vegar að ef lyfjameðferð er sett af
stað þegar sýking á sér stað er
mjög erfitt að meta áhrif bóluefn-
isins sjálfs því menn vita þá ekki
svo gjörla hvort það er lyfjameð-
ferðin eða bóluefnið sem virkar.
Þar af leiðandi mun þróun bólu-
efna til að nota á fólk beinast í æ
ríkara mæli til þeirra landa þar
sem menn hafa hreinlega ekki
efni á lyfjameðferð, sem er mjög
dýr.“
Nathanson segir að miklar von-
ir hafi verið bundnar við dýralík-
ön eða prófanir á öpum, en í
stuttu máli ollu niðurstöðurnar
vonbrigðum. Apar og menn eru
mjög líkir að gerð og segir hann
að það hafi því legið beint við að
gera prófanir á þeim og heimfæra
niðurstöður á menn, en þegar til
kom reyndist ekki unnt að draga
nægilega raunhæfar ályktanir af
þeim.
Auk Nathansons flytja í dag fyr-
irlestra Robin A. Weiss yfirmaður
veirufræðideildar Chester Beatty
stofnunarinnar í London, sem
fjallar um samspil hýsils og eyðni-
veini og hvernig sýking leiðir til
alnæmis, Douglas D. Richman pró-
fessor við Kaliforníuháskóla, sem
flytur fyrirlestur um ný viðhorf í
meðferð eyðni og Ronald C.
Desrosiers prófessor við Lækna-
deild Harvardháskóla í Boston,
sem fjallar um hvaða horfur eru á
að þróa megi bóluefni, sem veitir
vernd gegn eyðni. Þá mun Guð-
mundur Pétursson prófessor flytja
fyrirlestur um notagildi dýralík-
ana, einkum visnu í sauðfé til að
auka skilning á sjúkdómsferli
eyðni og þróun á bóluefni og með-
ferð.
Auk fyrirlestranna verða mál-
stofur og um 80 rannsóknarniður-
stöður kynntar í fyrirlestrum eða á
veggspjöldum, en alls taka um 280
manns þátt í ráðstefnunni, sem
lýkur í kvöld með hátíðarkvöld-
verði á Hótel Sögu.