Morgunblaðið - 22.08.1998, Blaðsíða 43

MORGUNBLAÐIÐ
MINNINGAR
LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1998 43
i
i
i
i
i
1
í
i
i
:
i
\
4
l
i
í
\
Í
Í
4
i
4
i
Í
í
+ Sigurbjörg Sig-
urjónsdóttir
fæddist á Sandi í
Aðaldal 19. febrúar
1904. Hún lést á
Sjúkrahúsinu á
Húsavík fóstudag-
inn 14. ágúst síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar voru hjónin
Siguijón Friðjóns-
son bóndi og skáld á
Sandi, síðar á Litlu-
laugum í Reykjadal,
Suður-Þingeyjar-
sýslu, f. 22. septem-
ber 1867, d. 26. maí
1950, Jónssonar bónda á Sandi í
Aðaldal og Sigurbjargar Guð-
mundsdóttur konu hans, og
Kristín Jónsdóttir, f. 22. októ-
ber 1867, d. 27. október 1928,
Ólafssonar bónda á Rifkelsstöð-
um í Eyjafirði og konu hans
Halldóru Ásmundsdóttur. Með-
al systkina Sigurjóns var Guð-
mundur bóndi og skáld á Sandi
en systur Kristínar voru Ásrún
húsfreyja á Einarsstöðum í
Hugljúfar bernskuminningar
koma upp í hugann nú, þegar ég
frétti lát Sigurbjargar fóðursystur
minnar.
Hjá henni og afa mínum, Sigurjóni
Friðjónssyni, bónda og skáídi á
Litlu-Laugum, dvaldi ég margar
hlýjar sumarvikur 6-9 ára gömul.
Þar var einnig „frænka", Hólmfríður
Friðjónsdóttir, afasystir mín. Þeirra
allra er mér nú Ijúft að minnast. Hjá
þeim dvöldu fleiri frændsystkini, um
íengri eða skemmri tíma, og er mér
þar efst í huga Ingunn systir mín,
sem naut umhyggju þeirra í nær tvö
ár frá fimm ára aldri. Ennfremur
Nonni, Sigurjón Bragason, auga-
steinn Sigurbjargar, sonur yngsta
bróður hennar. Hann dvaldi á Litlu-
Laugum í mörg sumur.
Sigurbjörg var smávaxin og nyög
fínbyggð kona. Hún ólst upp í hópi
tíu dugmikilla systkina og fóstur-
bróður, sem smám saman leituðu sér
menntunar og starfa og hurfu frá
æskuheimilinu. Sjálf stundaði hún
nám við Alþýðuskólann á Laugum,
enda voru þar hæg heimatöldn, en
Laugaskóli var byggður í landi Litlu-
Lauga og elsti bróðir Sigurbjargar,
Arnór, var skólastjóri. Þótt Sigur-
björg væri góðum námsgáfum gædd
fékk hún ekki tækifæri til frekara
náms, en hún hafði ætíð mikla útþrá
og til Englands komst hún og dvaldi
á góðum menningarheimilum. Þar
vann hún fyrir sér og lærði einnig
sína góðu ensku og kynntist enskri
menningu. Las hún því gjaman ensk-
ar úrvals skáldsögur jafnframt ís-
lenskum sögum og Ijóðum, en ljóðum
föður síns unni hún mest.
Móðir hennar, Kristín Jónsdóttir,
dó úr berklum árið 1928 og frá þeim
tíma sá Sigurbjörg að mestu um
heimili fóður síns og síðar Dags bróð-
ur síns. Litlu-Laugar voru því heimili
Sigurbjargar og starfsvettvangur um
langa ævi.
Einföld húsgögn, smíðuð af þing-
eyskum hagleiksmönnum, ofin og
saumuð teppi, dúkar og sessur úr ís-
lensku bandi, sumu jurtalituðu,
prýddu heimilið. Auk þess ljós og létt
gluggatjöld ofin úr hör eða baðmull,
falleg blóm í gluggum og stóra mynd-
in af Ingunni systur hennar sem dó
úr berklum 1931. Allt þetta sé ég nú
glöggt fyrir mér. Ilmur af garða-
brúðu og hvönn minna mig hins veg-
ar á garðinn hennar Sigurbjargar, en
hún hafði ætíð mikla ánægju af fal-
legum gróðri. Gaman þótti henni að
ganga upp á gróna heiðina fyrir ofan
bæinn, tína ber eða fara til grasa.
Reykjadalurinn er hlýlegur, umluk-
inn ávölum heiðum, en í fjarska sér í
blá og hvít Kinnarfjöllin. En það var
einmitt fjarskinn sem alltaf heillaði
Sigurbjörgu. Hún hafði sterka útþrá,
hún þráði ævintýri. Englandsdvölin í
æsku var henni jafnan hugleikin og
þaðan hafði hún frá mörgu að segja.
Allmörg ár var hún bundin yfir sjúk-
um föður og bróður, en á seinni árum
naut hún þess að ferðast um landið
Iteykjadal og Krist-
jana húsfreyja á
Stórulaugum í sömu
sveit.
Sigurbjörg var
sjötta í röðinni af
börnum Sigurjóns og
Kristínar sem upp
komust. Eldri voru
Arnór, f. 1. maí 1893,
skólastjóri Alþýðu-
skólans á Laugum,
síðar starfsmaður
Hagstofu Islands,
kvæntur Helgu Krist-
jánsdóttur, Unnur, f.
13. júlí 1896, hús-
freyja á Laugabóli í Reykjadal,
gift Tryggva Sigtryggssyni,
Askell, f. 13. mars 1898, bóndi á
Laugafelli í Reykjadal, kvæntur
Dagbjörtu Gísladóttur, Dagur, f.
22. apríl 1900, skólastjóri barna-
skólans á Litlulaugum, Fríður, f.
13. janúar 1902, ljósmóðir, síðast
á Sólvangi í Hafnarfirði, en yngri
Halldóra, f. 26. júní 1905, skóla-
stjóri Húsmæðraskólans á Laug-
um, Ingunn, f. 24. nóvember
okkar og til annarra landa. Síðustu
árin dvaldi Sigurbjörg í „Hvammi",
dvalarheimili aldraðra á Húsavík, og
á sjúki'ahúsinu. Þar fékk hún góða
umönnun en hugurinn dvaldi löngum
heima á Litlu-Laugum.
í vor kaus ég að verja afmælisdegi
minum til að heimsækja Sigurbjörgu.
Það var síðasta samvera okkar. Hún
þekkti mig og gladdist komu minni,
en samræður voru slitróttar. Henni
varð þá litið út um gluggann og
sagði: „Sjáðu hvað Kinnarfjöllin eru
falleg núna.“
Hafdu þökk fyrir þessar shrndir,
þessa fomu kynnisdaga.
Hjartanlega í hlustum mínum
hljómar ný hin gamla saga.
Rís af fölskva fomi varminn
fylgir þér á grafarbarminn.
(Sigurjón Friðjónsson.)
Blessuð sé minning Sigurbjargar
frænku minnar.
Sólveig Amórsdóttir.
Ókunnug, sérkennileg lykt sem
berst um dyr á stigapallinum. Ég er
þriggja ára með pabba og mömmu í
sumarleyfi, að kaupa mjólk og egg
hjá Sigurbjörgu. Fimm ára er komin
til sumardvalar, svo og næstu sex
sumrin þar á eftir.
Heimilislífið í Litlu-Laugabænum
var um margt sérstakt. Bæinn
byggði Sigurjón, faðir Sigurbjargar.
Þrjár burstir, fjós í þeirri nyrstu og
hlaða í hálfri miðburstinni og
innangengt á milli - þaðan kom
lyktin sem vekur upp mína fyrstu
endurminningu. Sigurbjörg bjó þar
ásamt Degi bróður sínum. Bæði voru
uppalin í bænum og bjuggu þar
mestaUt sitt líf. Dagur hafði stundað
kennslu í Öxarfirði á yngri árum og
Sigurbjörg dvalist sem ung kona í
Bretlandi um skeið. En þeirra
lífsstarf beggja var á Litlu-Laugum.
Búskapur var alltaf fremur lítill hjá
þeim systkinum, enda Dagur
skólastjóri barnaskólans, sem lengi
framan af var uppi á lofti á Litlu-
Laugabænum. Sigm-björg sá
framanaf um mötuneyti
barnaskólans og kennslu í
hannyrðum, en var ráðskona bróður
síns seinni ái'in og hélt öllu fínu og
hreinu á Litlu-Laugum. Kýrnar voru
oftast nær tvær, alltaf Kolla og
Branda - ef sú þriðja bættist í hópinn
var það Litla-Branda eða þá Litla-
Kolla. Á kvöldin mjólkaði ég Bröndu,
mér var yfirleitt hlíft við því að vakna
á morgnana til mjalta. Kindur voru
fáar, einhverjir tugir þó fyrstu árin
mín á Litlu-Laugum. Þær voru aldrei
eins nánar og kýmar, enda komnar
með sín lömb uppí heiði í júníbyrjun
þegar ég birtist - samskiptin vora
aðeins þegar tekið var af. Því meiri
var nálægðin við hænumar,
marglitar íslenskar í fyrstu þar til
Sigurbjörg áttaði sig á betri
varpeiginleikum ítalanna - var líka
orðin leið á að leita að eggjum
1906, sem lést úr berklum full-
tíða, Ásrún, f. 16. júlí 1908,
hjúkrunarkona á Hvítabandinu
í Reykjavík, og Bragi, f. 9. nóv-
ember 1910, alþingismaður og
bankaútibússtjóri á Akureyri,
kvæntur Helgu Jónsdóttur.
Fóstursonur Sigurjóns og Krist-
ínar var Gísli T. Guðmundsson,
f. 22. mars 1915, póstmaður í
Reykjavík, kvæntur Kristínu
Bjömsdóttur. ÖIl systkini Sig-
urbjargar nema Fríður eru nú
látin.
Sigurbjörg gekk í Alþýðu-
skólann og Húsmæðraskólann á
Laugum í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Hún fór nokkmm sinnum
til Englands og dvaldist þar við
nám og störf. Eftir lát móður
sinnar annaðist Sigurbjörg
lengi heimili föður síns og síðan
bjó hún á Litlulaugum með
Degi, bróður sínum, og sá m.a.
um mötuneyti Litlulaugaskóla.
Um eitt skeið kenndi hún ensku
við Alþýðuskólann og vann að
þýðingum. Sigurbjörg tók þátt í
starfi áhugamannaleikhóps í
Reykjadal og lék í sýningum
hans.
Utför Sigurbjargar verður
gerð frá Einarsstaðakirkju í
Reykjadal í dag og hefst athöfn-
in klukkan 14.
hringinn í kring um baðstofuna sem
stóð á bak við bæinn, Ijósbaðstofa
með torfþaki sem enn stendur.
Hanar vora alltaf margir, því þeir
vora svo fallegir - bláir, grænir, gulir
og svartir. Kepptust um að gala í
morgunsárið svo ekki var nokkur leið
að sofa. Alltaf lágu einhverjar hænur
á inni í fjósi í fremstu jötunum, svo
ungar vora í hópnum á hverju sumri.
Dagur eignaðist aldrei dráttarvél, sló
allt með orfi og Ijá - vélvæðingin var
í formi góðra nágranna eins og
Garðars í Lautum og frænda á næstu
bæjum sem hlupu undir bagga í
heyskapnum þegar reið á. Við
Sigurbjörg höfðum það hluverk að
snúa í flekknum, hún kenndi mér
handtökin, að ganga samsíða, dálítið
á skjön, að múga, saxa í föng, búa til
dríli og sátur, að lokum fúlgur. í
minningunni er alltaf gott veður á
Litlu-Laugum, nema þau fáu skipti
sem keppst var við að taka saman
áður en kæmi ofaní, Dagur með
áhyggjuhrakkur á enninu,
Sigurbjörg með blaktandi hvíta
svuntuna við þungbúinn himininn.
Meðan Þröstur gamli vai' á lífi hafði
hann það hlutverk að reiða heim hey,
bundnir voru baggar og settir á
klyfberann á Þresti. Dagur kenndi
mér handtökin á heimatúninu - það
sem fjær var sá vélvæðingin um enda
hesturinn bara einn og ekki
afkastamikill.
Mataræðið á Litlu-Laugum var
mjög ólíkt því sem ég átti að venjast
úr danskri arfleifð ömmu minnar í
Vesturbæ Reykjavíkur. Eldhúsið á
Litlu-Laugum var niðri í kjallara,
stórt og bjart, tveir gluggar til
vesturs þar sem vegurinn lá um
hlaðið, og stór gluggi til suðurs.
Dagur sat á bekknum við vegginn
milli vesturglugganna, Heyskapur
eftir Gunnlaug Scheving fyrir ofan.
Sigurbjörg við borðsendann, með
sinn disk og silfurskeið. Hræringur,
súrt slátrur, blandbrauð úr
heimatilbúnu kartöflugeri, soðbrauð,
flatbrauð, dökk rabbarbarasulta og
kleinur, allt heimatilbúið af
Sigurbjörgu og af henni lærði ég
handtökin. Nokkram sinnum á sumri
vora piparkökur með kaffinu.
Piparkökur skiptust í tvo flokka, frá
fyrri jólum og fi-á síðustu jólunum.
Við fengum aldrei piparkökur frá
síðustu jólum, þær voru bara fyrir
gesti. Fyn-a árs piparkökur voru
yfirleitt famar að linast en það kom
ekki að sök, þær voru borðaðar með
bestu lyst. Farið var reglulega í
kaupfélagið hinum megin í dalnum.
Þá fór Sigurbjörg í betri kápuna, þá
grænu, og setti á sig mjög rauðan
varalit. Við gengum um hlaðið á
Hólum og Lautum og litum stöku
sinnum við hjá gömlu systranum á
Hólum, þær bjuggu í nýja húsinu.
Annars var almennt lítið keypt í
kaupfélaginu, búðingsduft, prisnessu
makkarónur í bláum pakka og
tómatsósa vora aðalatriðin, svo og
kaffibaunir, óbrenndar, því
SIGURBJÖRG
SIGURJÓNSDÓTTIR
Sigurbjörg brenndi þær sjálf í
bakaraofninum og hafði leyfi til að
rhala í kvörninni í Kvennaskólanum.
Fiskurinn var yfirleitt alltaf siginn.
Hann kom í strigapoka frá Húsavík,
Eyvindur í Laugafelli tók hann með
af brúsapallinum og setti á
tröppumar á Litlu-Laugum. Þaðan
var fiskurinn tekinn og hengdur upp
á símastaurinn fyrir framan
útidyrnar, vegurinn á milli.
Fiskiflugusvermur fyrstu dagana.
Skolaður í bæjarlæknum, og skorinn
í pottinn. Það tók mörg sumur að
sættast við signa fiskinn, þótt það
gerðist að lokum. Þegar kýmar bára
fengum við ábrysti, alltaf
könnuábrystii' og fyrstu dagana var
mjólkin skilin í skilvindunni inni í
búri, búið til skyr og strokkað smjör í
bullustrokki sem Dagur hafði haft
með sér úr Öxarfirðinum. Búrið var
stórt og dimmt, í hominu var
súrtunna næstum jafnstór
Sigurbjörgu. Þar ofaní flutu
sláturkeppir og stöku kjötbitar.
Sigurbjörg vó salt á brúninni þegar
sækja þurfti í tunnuna og ég var
alltaf hrædd um að hún dytti ofaní.
Mér þótti verra þegar ég sem
unglingur kom eitt sinn til
Sigurbjargar og sá að hún var búin
að saga ofan af tunnunni. Nútíminn
hafði haldið innreið sína í búrið,
frystikista komin í eitt hornið og
súrinn ekki eins góður í hitanum frá
henni. Um helgar var alltaf betri
matur á borðum. Þá var Sigurbjörg
við matseld dijúgan hluta
sunnudagsmorgunsins, með
gleraugun á nefinu og Helgu
Sigurðar sér til fulltingis. Oft var
kálfskjöt. Ég átti erfitt með
kálfskjötið, enda þótt þau systkinin
hefðu fyrir því að skiptast á kálfum
við Unni systur sína á Laugabóli.
Fannst þetta aUtaf vera minn kálfur
á diskinum. Inn af eldhúsinu var
þvottahúsið, þar var stór
þvottapottur sem kyntur var með
kolum eða kurli, baðkar á fótum og
þar til hliðar mélpokar á trépalli.
Léreftið í þeim var notað í
hversdagshandklæðin, keypt
handklæði vora bara fyrir gesti.
Sama gUti um klósettpappírinn, hann
var bara fyrir gesti og ekki gott að
vera staðin að því að nota hann.
Ananasdós með rifrildum af Degi var
ætluð okkur heimafólkinu. Á þessum
áram var ekki búið að leggja kalt
vatn í Litlu-Laugabæinn, bara heitt
vatn í krönum. Kalt vatn var sótt í
fötum í bæjarlækinn og stóðu
föturnar í röðum á búrgólfinu.
Sigurbjörg sá um að ég færi í fótabað
á hverju kvöldi, enda oftast ekki
vanþörf á. Settíst ég þá á trékassa í
hominu inni á klósetti og Sigurbjörg
kom með blikkfötu með heitu vatni.
Alltaf of heitt. Sigurbjörg var nísk á
kalda vatnið og það kostaði
þónokkrar fortölur í hvert skipti að
fá meira kalt útí. Flóuð mjólk áður en
farið var í rúmið. Ég svaf aUtaf inni
hjá Sigurbjörgu enda þótt ekki
vantaði herbergin á bænum. Þar inni
vora tvö rúm, stóUinn hennar
Hólmfríðar frænku og borð með
kremunum hennar Sigurbjargar.
Ponds var í uppáhaldi, enda breskt.
Sigurbjörg átti einnig herbergið
innaf stofunni, þar geymdi hún
gersemar sem ekki mátti nálgast
nema undir ströngu eftirliti. Þar voru
Ijósmyndir af ættingjum, ættingjum
sem ég kynntist sjálf í gegnum árin
eða af frásögnum Sigurbjargar.
Þetta var hálfpartinn orðin mín ætt
líka undir lokin, svo vel sem mér
fannst ég þekkja allt þetta fólk.
Þarna voru fínir vasar og styttur og
fjöldi bóka. Sigurbjörg hafði gaman
af fallegum hlutum og var næm á
fegurð þeirra. Gilti þar einu tilbúið
verðgUdi hlutanna. Þannig var það
þegar ég braut vaskinn á klósettinu
við steinaþvott. Ég var skömmuð, en
ekki eins mikið og kannski efni stóðu
til því að fallega steina þurfti að þvo,
á því var skilningur og steinar eru
líka fallegastir blautir -. Mér var
bent á að fara í bæjarlækinn næst.
Sigurbjörg var alin upp í þeim
dyggðum sem nú þekkjast vart
lengur, nýtni og sparsemi. Þegar
keypt var skyr og smjör var
pappírinn utanaf þveginn og hengdur
til þerris uppá snúra. Nokkrar
fortölur þurfti tU að fá gylltan
smjörpappír tU að búa til kórónur.
Bú átti ég í gömlu fjárhústóttinni
fyrir ofan bæinn - það verður að
segjast eins og er að það var töluvert
erfitt að auka við búslóðina á kostnað
Sigurbjargar. Ég þóttist heldur
betur góð þegar mér tókst að herja
út hvíta emaleraða kaffikönnu með
gylltum röndum sem stóð inní
þvottahúsi með brenndan botninn
ásamt fleiram sem eins var ástatt
fyrir. Grasafjall var fastur liður á
hverju sumri og lærði ég að tína og
borða grös hjá Sigurbjörgu,
grasamjólk og grasaysting,
áratugum áður en þau fóra að sjást í
heUsubúðum í Reykjavík. Við
Sigurbjörg fórum síðast saman á
grasafjall lUdega fyrir fimm áram,
hún þá að verða níræð. Þá ferð fór
hún meira af viija en getu, enda
viljinn sterkur og grösin vantaði.
Sigurbjörg ferðaðist mikið um
ævina, og fór þær ferðir sem hún
ætlaði sér, án tUlits hvað öðram kynni
að finnast. Um tvítugt dvaldi hún um
skeið í Englandi. Það var uppúr 1920
og bifreiðar farnai’ að sjást hjá
beturmegandi fólki. Sigurbjörg dvaldi
hjá hjónum fyrir sunnan London sem
áttu bU og fór með húsfreyju í
ökuferðir á sunnudögum. Árið 1991
bjó ég um skeið í Bretlandi.
Sigurbjörg kom í heimsókn og dvaldi
hjá mér um þriggja vikna skeið um
vorið, tíl að upplifa aftur enska vorið
og blómadýrðina. Hún bannaði mér
þá alfarið að minnast á þessa dvöl
hennar um 1920, - því þá myndi fólk
átta sig á því hvað hún væri orðin
gömul. Á tímabUi fór hún í
utanlandsferðir á hveiju sumri, aUtaf
í hópferðum, og kom þá stundum tU
Bretlands þar sem hún átti góða
kunningja. Innanlands ferðaðist hún
einnig mikið. Einu sinni var hún í
hópi sem systir mín var með í
Kverkfjöllum. Gekk hún um allt á
bomsunum einum saman, og tók ekki
mark á viðvörunum um að erfitt gæti
reynst að fóta sig á slíkum búnaði.
Hún fór þá ferð áfallalaust eins og
aðrar ferðir.
Þegar ég horfi tíl baka er mér
mUdð þakklætí í huga, þakklætí fyrir
að hafa kynnst Sigurbjörgu og
þakklæti fyrir allt sem hún kenndi
mér. Trúlega era áhrif hennar og
áranna á Litlu-Laugum á mig mun
meiri en hana nokkum tímann
granaði, áhrif sem án efa era að skUa
sér tU minna bama.
Far þú í friði, elsku Sigurbjörg
mín, og þakka þér fyrir allt sem þú
gerðir fyrir mig.
Anna Guðrún Þórhallsdóttir.
Sérfræðingar
í blómaskrevtingum
við (»11 tækifæri
i blómaverkstæði n
IISlNNA I
Skólavörðiistíg 12.
á horni Bergstaöastradis.
sími 551 9090
Glæsileg kaffihlaðborð
FALLEGIR SALIR
OG MJÖG GÓÐ ÞJÓNUSTA
UPPLÝSINGAR í SÍMUM
562 7575 & 5050 925
HOTEL lOFTLEIÐIRL