Morgunblaðið - 22.08.1998, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1998
MORGUNBLAÐIÐ
SPURT ER
Magnús Jóhannsson læknir svarar spurningum lesenda
Spurning: Af hverju safnast fita í
lifur og er hægt, og þá hvernig, að
losa hana þaðan?
Svar: Þegar fíta safnast í lifrar-
frumurnar er það kallað fítulifur.
Fitulifur er oftast meinlaus og
flokkast þá ekki sem sjúkdómur en
hún getur einnig verið merki um
alvarlegan sjúkdóm sem leitt getur
til lifrarbilunar. Þetta fer fyrst og
fremst eftir því hver orsökin fyrir
fítusöfnuninni er. Algengustu or-
sakir eru mikil áfengisneysla, offita
eða sykursýki. Aðrar orsakir geta
verið næringarskortur, berklar,
þarmaaðgerðir vegna offitu, eitur-
efni eða lyf. Við ofnotkun áfengis
er mikið álag á lifrina vegna bruna
alkóhólsins þar. Ef slíkt álag stend-
ur lengi fer að safnast fita í lifrar-
frumumar og að lokum, venjulega
eftir áratugalanga ofdrykkju, getur
lifrin skemmst og orðið að því sem
kallað er skorpulifur. Fitulifur hjá
áfengissjúklingum lagast ef þeir
hætta að drekka en þegar
skorpulifur hefur náð að myndast
eru orðnar varanlegai’ skemmdir á
lifrinni. Áður fyrr var talið að lifr-
arskemmdir vegna ofdrykkju stöf-
uðu að talsverðu leyti af næringar-
skorti en nú er vitað að ekki þarf
næringarskort til þó svo að þetta
tvennt sé hættulegt saman. Nær-
ingarskortur einn og sér, sérstak-
lega próteinskortur, getur valdið
fitulifur. Þetta má sjá á myndum
sem flestir kannast við af vannærð-
um börnum með útþaninn kvið, t.d.
í Afiríku. Kviðurinn er útþaninn
vegna þess að lifrin er stækkuð,
eins og fitulifur er oftast, en þarna
kemur einnig til vökvasöfnun í
kviðarholi. Rétt er að taka fram að
í alvarlegum næringarskorti er lifr-
in miklu meira stækkuð en í öðrum
tilfellum af fitulifur. Af þeim sem
ekki ofnota áfengi og eru með
fitulifur eru flestir of feitir (líkams-
þyngd meira en 10% yfir kjör-
þyngd). Offitu fylgir oft fitusöfnun
í lifur en slík fitulifur er tiltölulega
meinlaus og leiðir sjaldan til lifrar-
skemmda. Til eru rannsóknir sem
sýna að 20-40% þeirra sem eru
mikið of feitir fá fitulifur. Við
megrun minnkar fitan í lifrinni eins
og annars staðar í líkamanum. Syk-
ursjúkir fá stundum fitulifur en
talið er að það sé algengast hjá
þeim sem hafa ekki nógu góða
stjóm á sykursýkinni eða í sérstak-
lega erfiðum sjúkdómstilfellum.
Fitusöfnun í lifur sykursjúkra lag-
ast oftast eða hverfur þegar sjúk-
dómnum er haldið í skefjum með
mataræði, töflum eða insúlín-
sprautum. Nokkur eiturefni, sem
flest flokkast undir lífræn leysiefni
(t.d. blettahreinsirinn tetraklór-
kolefni og gulur fosfór), og sum lyf
(t.d. bai-ksterar, tetrasýklín, val-
próinsýra og metótrexat) geta
valdið fitulifur og í versta falli var-
anlegum lifrarskemmdum. Eitt af
því sem gerist við A-vítamíneitrun
er fitusöfnun í lifur. Að lokum má
geta þess að til er sjaldgæfur sjúk-
dómur á síðasta hluta meðgöngu
sem lýsir sér aðallega með fitulifur.
Fitulifur á meðgöngu tengist
stundum meðgöngueitrun og
stundum ekki. Þetta er alvarlegur
sjúkdómur sem getur jafnvel verið
lífshættulegur en þegar allt fer vel
jafnar lifrin sig að fullu. Ekki er
talin aukin hætta á að kona sem
fær fitulifur á meðgöngu fái hana
aftur á næstu meðgöngu.
Ekki er vitað hvers vegna sumir
fá fitulifur en aðrir ekki. Fitulifur
finnst oft fyrir tilviljun við læknis-
skoðun sem lifrarstækkun eða
brengluð lifrarpróf (hækkun lifrar-
ensýma í blóði). Ómskoðun og
sneiðmyndataka af lifur geta styrkt
þá greiningu en ekki er hægt að
staðfesta hana nema taka vefjasýni
úr lifrinni með nál. Fitulifur er oft-
ast meinlaus og krefst sjaldan með-
ferðar en það fer þó eftir því hver
orsökin er. Þeir sem eru með
fitulifur ættu að forðast áfengi,
megrast ef þeir eru of feitir, hafa
góða stjórn á sykursýki ef hún er
fyrir hendi og forðast efni og lyf
sem eru eitruð íyrir lifrina.
OLesendur Morgunblaðsins geta
spurt lækninn um það sem þeim ligg-
ur á hjarta. Tekið er & móti spurning-
um á virkum dögum milli klukkan 10
og 17 í síma 569 1100 og bréfum eða
símbréfum merkt: Vikulok. Fax:
569 1222.
Túnfiskur
Ferskur túnfískur er
nú farinn að sjást við
og við í fískborðum
verslana. Steingrímur
Sigurgeirsson mælir
með að túnfísksneiðun-
um sé skellt á grillið.
TÚNFISKUR hefur ekki
gegnt mikilvægu hlutverki
í matarvenjum íslendinga
til þessa. Hann hefur helst
sést niðursoðinn í dós og verið not-
aður í majonessalöt, enda var það
ekki fyrr en fyrir skömmu að upp-
götvaðist að túnfisk sé að finna á
íslenskum fiskimiðum í veiðanlegu
magni. Á síðustu vikum hef ég ein-
staka sinnum rekist á ferskan tún-
fisk í fiskborði Nýkaups og eflaust
hefur hann verið fáanlegur víðar.
Þetta er úrvalshráefni, sem nýtur
mikillar hylli erlendis, og er von-
andi að tilraunaveiðar í samstarfi
við Japani skili góðum árangri,
ekki bara fyrir þjóðarbúið heldur
einnig íslenskt áhugafólk um mat-
argerð.
En hvað á eiginlega að gera við
þennan fisk? Hann er rauður, yfir-
leitt seldur í sneiðum og minnir um
margt meira á kjöt heldur en
venjulegan fisk. Það er líka ágætt
að hugsa frekar um þetta hráefni á Morgunblaðið/Jim Smart
svipuðum nótum og kjöt þegar ELLEN Mjöll Ronaldsdóttir, afgreiðslustúlka í Nýkaup í Kringlunni,
kemur að því að elda hann. Tún- með girnileg flök af ferskum túnfiski á bakka.
fisksteikur en ekki túnfiskflök.
Líkt og þegar um gott nautakjöt er
að ræða á það einnig við um fersk-
an túnfisk að hann er gómsætur
hrár, enda greiða Japanir hátt
verð fyrir ferskan túnfísk,
sem er mjög mjög vin-
sæll í sashimi-rétti þar í
landi.
Sjálfur er ég hins
vegar hrifnastur af
túnfisk gi-illuðum,
eða steiktum ef menn
treysta sér ekki út í
íslensku veðráttuna í
tengslum við elda-
mennskuna. Notið
sömu viðmið hvað
varðar stærð steikur og
ef um nautakjöt væri að
ræða. Einnig þarf að
gæta vel að því að fiskurinn
sé ferskur. Túnfiskur er við-
kvæm vara og þar sem framboðið
er stopult er hætta á að hann liggi
Sælkerinn
Hvað er fítulifur?
20. MYND þessi er tekin yfir Öskjuhlíð í Reykjavík árið 1931. Hvað heit-
ir loftskipið á myndinni og frá hvaða landi var það? Hvað kom það oft til
Islands og hvaða þáttaskil markaði það í samgöngumálum íslendinga?
Hvað er
lotukerfi?
MENNING - LISTIR
1. Nýlega kom út íslensk þýðing á
skáldsögu eftir bandarískan rit-
höfund sem þekktur er fyrir
þrjár sögur sem kenndar eru
við New York. Hver er maður-
inn og hvað heitir skáldsagan
sem þýdd var?
2. Hvað hét fyrsta bók sem prent-
uð var á Islandi?
3. Hver orti þuluna sem hefst á
orðunum: „Tunglið, tunglið,
taktu mig...“?
SAGA
4. Hvað hét Hrafna-Flóki réttu
nafni?
5. Spurt er um höfðingja tvo, sem
fóru Grímseyjarför að Guð-
mundi hinum góða?
6. Spurt er um þekktan vísinda-
mann og hugsuð, sem boðinn
var forsetastóll í ísrael árið
1952?
LANDAFRÆÐI
7. Hvað heitir stærsta stöðuvatn á
Melrakkasléttu?
8. Hvaða borg er stundum kölluð
„Feneyjar norðursins“?
9. f hvaða ríki í Bandaríkjunum
heitir höfuðborgin Ólympía?
ÍÞRÓTTIR
10. íslensk frjálsíþróttakona komst
í fyrsta sinn í úrslit í stórmóti á
EM í Búdapest nú í vikunni.
Hvað heitir afrekskonan og í
hvaða grein komst hún í úrslit?
11. Hver er þjálfari íslandsmeist-
ara IBV í knattspyrnu?
12. Islendingar sigruðu Letta í
landsleik í knattspymu í Laug-
ardalnum nú í vikunni. Hvemig
fór leikurinn og hverjir skoruðu
mörk Islands?
ÝMISLEGT
13. Hvað er lotukerfi?
14. Hvað hefur regnboginn marga
liti?
15. Hver var hin gríska gyðja feg-
urðar og ásta?
16. Hvað hét síðasta kvikmyndin
sem stórstjömurnar Marilyn
Monroe og Clark Gable léku í?
17. Hver var það sem ekki komst á
fyrsta flokksþing breska
kommúnistaflokksins vegna
þess að hann átti ekki fyrir
farinu þangað?
18. Hver var „konan með
lampann“?
19. Af hvaða ætt var Þórður
kakali?
■epuenn |i;
siQ!e|Bnu jn})n|( jba jnjsod Luas uuis ejsjA) j pecj jba 6o nujpuei pjj jsod p|d|>|suo| ijjnu (uuigjej
!uu|ss | ■ j£6L 6o 0S6I 'spue|S| ||j jbasiaj ujo>| unsddsz J6J0 Q!di>|SjjO| e>|sÁc| '02 'UseeBunjinjg
'61 '0|e6u!Ji|6!N sousjou '8J 'xibjai |Je>j yj '(jiujiduBeiieo) sjijsiiaj sqi '9J 'ojjpojjv
'SJ 'o(S 't’l 'MI?P euies j epuai eJueiujBia epedjAS peuj jujeujnjj pe áuuecj ‘jiqbj JBjjejei
i niojs.ijaes jijjs pepej jb cunujeujnjj ujes jbc( ipe>|jeun>|>|oy 'sj 'joau pi>|jeuj jjis uose6|eH
uunpny 6o uosepea jnpje>uu 6o oaj uossupfpng jnpjocj npnjo>|s uhjoiai 'j:r npnj6|S
je6u|pue|S| zi 'uossuueuor i.ujelg 'jj '!dneiuepuu6 bjjsui 00t? ! J!|SJn \ jsujo>| jjjjopjeujv
urupng 'OJ '!>(!J-uoj6u!use/\A '6 Jnui|Ou>(>|Ojg '8 'ujBAjeujeuuneJH 'L uisjsug jjeqiv
'9 'uossjBAu6!g B|jnjs 6o uosnjinjg jnjeAu6|S J|uje6pej 'g 'uosjepje6|i/\ hoh 'V 'ussppojom
ejopoeui '8 'Pljusuiejsei bIAn 'Z '6u|pueH Jllieu ue6esp|e>|s 6o jejsnv iney 'j :joas