Morgunblaðið - 22.08.1998, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1998 39
AÐSENDAR GREINAR
GUNNLAUGSSKARÐ í Esju séð úr Kollafjarðarkleifum.
Morgunblaðið/Leifur Sveinsson
Þoldi Esjan ekki að
verða Reykvíkingnr?
Ljósmynd/Jón Karl Snorrason
HORPT yfir sundin til Kjalarness og Esju. (Úr Árbók FÍ 1985).
I.
UPPHAF Kjalnesingasögu hljóð-
ar svo: „Helgi bjóla, son Ketils flat-
nefs, nam Kjalames milli Leimvogs
og Botnsár og bjó að Hofi á Kjalar-
nesi. Hann var nytmenni mikið í
fomum sið, blótmaður lítill, spakur
og hægur við alla, Helgi átti
Þómýju, dóttur Ingólfs í Vík, er
fyrst byggði ísland. Þeirra synir
vom Þorgrímur og Amgrímur. Þeir
vora báðir miklir og sterkir og hinir
vasklegustu menn. Helgi skipaði
skipverjum sínum lönd þau, sem
hann hafði numið: Hann fékk Þrándi
á Þrándarstöðum, Eilífi í Eilífsdal,
Hækingi í Hækingsdal, Tind á Tind-
stöðum og þar hverjum, sem honum
þótti fallið vera.“ I II. kafla segir
aftur á móti svo: ,Á ofanverðum
dögum Konofogors (Connor á
ensku) kom skip í Leiravog. Þar
vora á írskir menn. Maður hét And-
ríður, ungur og ókvæntur, mikill og
sterkur. Þar var og kona sú, er hét
Esja, ekkja og mjög auðug. Sá mað-
ur er nefndur Kolli, er þar var á
skipi með þeim. Helgi (bjóla) tók við
þeim öllum. Kolla setti
hann niður í Kollafjörð,
en með því að Örlygur
var gamall og barnlaus,
þá gaf hann upp land og
bú og tók Esja við. Sett-
ist hún þá að Esjubergi.
Allir þessir menn vora
kallaðir skírðir, en þó
var það margra manna
mál, að Esja værí fom í
brögðum."
II.
Það varð mér mikið
áfall er vakin var at-
hygli mín á því, að suð-
urhlíðar Esju væra
orðnar snjólausar. Var
talið að slíkt hefði ekki
komið fyrir síðan 1966 eða fyrr.
Þetta er eins og skjóttur hestur sé
allt í einu orðinn einlitur. Taldi ég
þetta ekki einleikið og greip því til
Kjalnesingasögu til þess að rifja
upp frásögnina um Esju gömlu.
Fjallið var ekki spurt, hvort því lík-
aði þessi búferlaflutningur frá Kjal-
arneshreppi til Reykjavíkur og lík-
lega vildi Esja gamla minna á þá
staðreynd með því að bræða
Löngufónn, því hún var forn í
brögðum. Snjó tekur að vísu aldrei
upp í norðurhlíðum Esju, en það er
allt annað mál. Vonandi fáum við
mikinn snjóavetur sem allra fyrst,
líkan 1995, en þá leið mér best
norður á Akureyri, að kafa snjó í
mitti í 16 stiga frosti. Bakteríurnar,
sem angra mig, lifa ekki í svo miklu
frosti. Því heilsast mér vel í slíkum
vetri.
III.
Það var laugardaginn 28. maí
1949 að við gengum á Esju sex
menn upp frá Vallá í þeim erind-
um að tína svartbaksegg í Vallár-
dal og Hrútadal, sem ganga norð-
ur úr Esju niður í Blikdalinn. Jón
J. Víðis (1894-1975)
mælingafulltrúi hjá
Vegagerð ríkisins var
foringi fararinnar,
enda farið í slíka
eggjaleit áður. Gunn-
laugur Þórðarson
(1919-1998) lögmaður
frá Kleppi var þar
einnig í för ásamt
mági sínum Þorvaldi
Þorvaldssyni, nú
skipulagsstjóra
Reykj avíkurborgar.
Hann var þá ungling-
ur 16 ára og með hon-
um var félagi hans á
svipuðum aldri, Finn-
bogi F. Arndal. Síðan
vorum við bræður ég
og Sveinn Kjartan verkfræðingur.
Bratt var upp frá Vallá, en ég var
þá ungur að árum og léttur á mér
miðað við það, sem síðar varð. Ár-
ið 1964, er ég sagði manni einurn
frá þessari fjallgöngu, lýsti hann
undrun sinni yfir þessu afreki
mínu, svo ég varð að bæta við:
„Það var fyrir 15 árum og 50
pundum síðan.“ En upp á fjallið
komumst við, en eftirtekjan varð
rýr, 35 egg. Feiknaharður vetur
hafði verið 1948/1949, þannig að
varplönd svartbaksins voru að
miklu leyti þakin snjó, einstaka
þúfnakollar stóðu upp úr, þar sem
hann verpti. Eg náði ellefu eggj-
um, en aðrir minna, enda var ég
alvanur að ganga varp frá Mý-
vatnsáram mínum 1936-42, en
þrjár eyjar tilheyra Vogum, þar
sem ég dvaldi: Varpteigar,
Birgistangi og Miðflúð. Útsýni af
fjallinu var óviðjafnanlegt og það
svo, að þessi ferð gleymist aldrei.
Gunnlaugur hafði riffil meðferðis,
en hitti engan fugl, né heldur við
Fjallgöngur og útivist
hafa færst mjög í vöxt,
segir Leifur Sveinsson-
ar, og á Esjudögum
klífa fjallið allt að þús-
und manns.
félagar hans, sem fengum að prófa
skothæfni okkar. Nú komum við
niður af fjallinu og hittum þar fyr-
ir mann einn, sem var í mjög æstu
skapi og var þar kominn Magnús
bóndi á Vallá faðir Benedikts
steypuframleiðanda (B.M. Vallá).
Umturnaðist Magnús er hann sá
riffilinn hjá Gunnlaugi, því
skömmu áður höfðu byssuvargar
lagt lundavarpið í Andríðisey í
rúst. Jeppar okkar stóðu á hlaðinu
á Skrauthólum og taldi Magnús,
að réttast hefði verið að gera
jeppa okkar upptæka fyrir
byssutiltækið, en það væri okkur
til bjargar, að Ólafur hreppstjóri
Bjarnason (1891-1970) í Brautar-
holti væri við jarðarför Kolbeins
Högnasonar í Kollafirði
(1889-1949, dó 14. maí það ár). Þá
mælti Gunnlaugur: „Viltu kannske
gera eggin upptæk, ég fann eitt.“
IV.
Svo vænt þykir okkur Reykvík-
ingum um Esjuna, að í borgarstjóm-
arkosningum fyrir margt löngu, rit-
uðu Tímamenn níðgrein um Esjuna.
Það tiltæki kostaði Framsóknar-
flokkinn í Reykjavík 1.500 atkvæði
og lá við sjálft, að þeir féllu út úr
borgarstjóm. Menn skulu því gæta
sín í umgengni við íjall fjallanna.
Ómari Ragnarssyni fréttamanni
hlýtur að þykja alveg sérstaklega
vænt um Esjuna, hann lenti flugvél
sinni ofan á fjallinu og sakaði hvor-
ugt mann eða vél. Það var Langa-
Leifur
Sveinsson
Ljósmynd/Páll Jónsson
KOLLAFJÖRÐUR. Skógræktin við Mógilsá. f baksýn er Esja (Gunn-
laugsskarð og vesturhorn Kistufells). Úr Árbók FI 1985.
■r
fönn í Gunnlaugsskarði, sem síðast
bráðnaði í suðurhlíðum Esjunnar og
er hennar sárt saknað. Hér við skrif-
borð mitt stari ég á almanak Eim-
skipafélags íslands hf. og eygi enn
von, október er ekki langt undan og
þá mun Langafönn hressast.
ljúka þessu spjalli með kvæði Þór-
bergs Þórðarsonar um Esjuna:
Esjan er yndisfógur
utanúr Reykjavík.
Hún ljómar sem litfríð stúlka
í ljósgrænni sumarflík.
V.
I 35 ár stundaði ég hesta-
mennsku og lengst af með sumar-
haga á Völlum undir hlíðum Esju.
Útreiðartúrarnir því oftast með-
fram Esjuhlíðum austur að Hrafn-
hólum eða alla leið að Stardal með
viðkomu hjá Tröllafossi. Það er
mikil kyi-rð og friður á þessu svæði,
engin mannabyggð frá Norðurgröf
að Hrafnhólum. Að komast úr
skarkala höfuðborgarinnar á hálf-
tíma í þessa Paradís Esjuhlíða eru
forréttindi, sem ég kunni vel að
meta. Væntumþykja mín á fjallinu
var slík, að um tíma mátti segja að
ég og Esjan værum eitt.
VI.
Menn eru ekki á eitt sáttir hvað-
an nafnið á Esju er til komið. í
Noregi er til Esjuberg og í tveim
bókum er reynt að skýra fjallsnafn-
ið, í Landinu okkar, A-G, bls. 171
og í Islenskri orðsifjabók, bls. 157.1
Landinu okkar segir svo: „Nafnið
Esja mun einmitt vera dregið af
þessu móbergi, esja = tálgusteinn,
sbr. einnig bæjarnafnið Kléberg
(tálgusteinn). I ísl. orðsifjabók
stendur: esja, kv. ‘flögusteinn,
tálgusteinn’. Fjallsnafnið Esja er
líklegast af þessum sama toga og
upphafleg merking orðsins líklega
‘eldstæði’ og ‘steintegund höfð til
eldstæðis- eða ofnagerðar’.
VII.
Fjallgöngur og útivist hafa færst
mjög j vöxt undanfarin ár og er það
vel. Á Esjudögum kltfa fjallið allt
að þúsund manns. Við hæfi er að
Fæst í bvggingavöruuerslunum um land allt.
IfÖ
Höfundur er lögfræðingur
Hreinlætístækí
Glæsileg hreinlætistæki Ifö Cera.
Innbyggt frárennsli auðveldar þrif
Tvívirkur skolhnappur, hægt er
að velja um 3ja eða 6 lítra skol.
Ifö sænsk gæðavaru.
Heildsöludreifing:
TEflGIehf.
'scrcrep
Smiðjuvegi U.Kópavogi
Sími 564 1088, fax 564 1089