Morgunblaðið - 09.11.2008, Blaðsíða 13

lendir bankar muni vilja hefja við-
skipti við nýju ríkisbankana?
„Engin ástæða er til að ætla að Ís-
land verði frábrugðið öðrum löndum
að því leyti að þeim fyrirgefist að
einhverju marki sú óáran sem við
höfum orðið fyrir. Engin lönd sem
lent hafa í fjármálakreppu hafa til
langs tíma dottið úr sambandi við al-
þjóðlegt fjármálakerfi. Það er búið
að gefa upp á nýtt á Íslandi og ef
spilað er á trúverðugan hátt úr því
er engin ástæða til vantrausts hjá
erlendum fjárfestum. Þetta voru
einkafyrirtæki sem rúlluðu, Ísland
sem þjóðríki hefur alltaf staðið í skil-
um. En íslenskt fjármálakerfi mun
ekki verða eins og það var fyrir hrun
bankanna. Það var einfaldlega alltof
stórt miðað við myntina og stærð
landsins. Þau mistök verða ekki end-
urtekin í bráð í heiminum, fjárfestar
munu vara sig á því, en að það muni
útiloka viðskipti við Ísland til lang-
frama hef ég enga trú á.“
FME í Seðlabankann
– Af hverju óx fjármálakerfið
svona mikið?
„Ég held að eftirlitsyfirvöld, Fjár-
málaeftirlitið og Seðlabankinn,
hefðu tvímælalaust getað stigið fast-
ar til jarðar, þannig að bankarnir
yxu ekki svona mikið.“
– Hvernig þá?
„Með tilmælum um að minnka við
sig og með því að nýta þau ráð sem
þessar stofnanir hafa til þess að
hefta vöxt. En ég vil ekki fara nánar
út í það. Það sem við sjáum hins veg-
ar eftir þetta er að bankarnir sjálfir
voru fremur nærsýnir á sjálfa sig.
Þeir skoðuðu áhættuna við þá stöðu
sem þeir voru í og skildu hana hugs-
anlega vel, en mér er til efs að þeir
hafi áttað sig á þeirri samanlögðu
kerfisáhættu sem þeir lögðu á Ísland
og þeim afleiðingum sem hún gæti
haft fyrir fjármálastöðugleikann og
fjármálakerfið í landinu.“
– Hvernig komumst við hjá því að
endurtaka sömu mistökin?
„Það blasir við að við þurfum að
styrkja mjög umgjörðina og þær
reglur sem gilda um fjármálamark-
aðinn. Þá er ég þeirrar skoðunar að
við eigum að flytja Fjármálaeftirlitið
inn í Seðlabankann, eins og ég og
Fredric Mishkin [prófessor við Col-
umbia-háskóla og fyrrverandi seðla-
bankastjóri Bandaríkjanna] mæltum
með fyrir tveimur og hálfu ári.“
– Þið viljið hafa þetta eins og það
var á níunda áratugnum?
„Já, þannig verður öflugra sam-
band milli Fjármálaeftirlitsins og
Seðlabankans sem lánveitanda til
þrautavara. Mikilvægi þess sást vel
á gjaldþroti Northern Rock, þar sem
lánveitandi til þrautavara, breski
seðlabankinn, var í litlum tengslum
við það sem var að gerast í bank-
anum – þær upplýsingar lágu í Fjár-
málaeftirlitinu og fjármálaráðuneyt-
inu. Hugsanlega hefði verið hægt að
koma í veg fyrir þau vandamál ef
þessi gjá hefði ekki verið á milli.
Auðvitað verður viðskiptalífið allt-
af skrefi á undan, en þau mistök
verða tæplega endurtekin að leyfa
því að vaxa óheft í allar áttir auk
þess sem þau viðskiptamódel sem
fylgt hefur verið verða endurskoðuð.
Þá á ég sérstaklega við eignarhalds-
félög. Takmarka ætti hvað þau geta
átt stóran hlut í fjármálafyrirtæki.“
– Er eðlilegt að einkafyrirtæki út-
deili ríkisábyrgð?
„Ég held það sé fullkomlega óeðli-
legt, en í samhengi við þá tíma sem
við lifum núna þarf að grípa til ým-
issa ráða – óvenjulegir tímar kalla á
óvenjuleg ráð. Og ríkisábyrgð getur
í svona ástandi átt mikinn rétt á sér,
ef hún þjónar því hlutverki að koma
á fjármálastöðugleika.“
– Hefurðu trú á stjórnvöldum, að
þau nái að vinna úr þessum vanda?
„Stjórnvöld gera sitt besta. Ég
var nægilega tengdur ferlinu til þess
að vita það. Ég hef enga sérstaka
vantrú á stjórnvöldum í því ferli sem
nú er í gangi og ég held reyndar að
forsætisráðherra hafi staðið sig að
mörgu leyti mjög vel undir því gríð-
arlega álagi sem hvílir á honum.
Stjórnvöld gera auðvitað mistök og
við eigum örugglega eftir að finna
mörg mistök sem hafa verið gerð, en
þegar maður er að stoppa snjóflóð
getur maður ekki leyft sér þann
munað að leggjast undir feld og
íhuga það í smáatriðum hvort það sé
örugglega rétt sem verið er að gera.
Maður verður að taka ákvarðanir
skjótt og vel annars tapast stríðið.
Og sumar ákvarðanir verða óhjá-
kvæmilega rangar. Ferli eins og
þetta er ekki huggulegur sauma-
klúbbur þar sem tekið er tillit til
allra sjónarmiða. Þú velur þér hóp-
inn sem þú treystir og stendur með
honum í gegnum súrt og sætt.“
lla á óvenjuleg ráð
Morgunblaðið/Kristinn
Skjótur bati Tryggvi spáir því að Ís-
land jafni sig fljótt á kreppunni, en
ríkið sitji uppi með miklar skuldir.
13
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 2008
Nokkuð hefur verið rætt um fall
frjálshyggjunnar í kjölfar hruns á
fjármálamörkuðum, en Tryggvi
Herbertsson varar við slíku tali.
„Sú hugmynd er afar varasöm að
tilraunin um frjálsa markaði hafi
mistekist, að nú eigum við að
snúa til ríkisrekins fjármálakerfis
og atvinnulífs,“ segir hann.
„Það er gríðarlega mikilvægt
að vinda ofan af þeirri hug-
myndafræði. Það birtist góð
grein í Morgunblaðinu fyrir
skömmu eftir Edmund Phelps
nóbelsverðlaunahafa þar sem
hann gerði því skil með ítarleg-
um hætti, að það kerfi sem
reynst hefur best í heiminum að
skapa fólki sem mesta velsæld
og hamingju, eins og hann orðar
það, eru frjálsir markaðir. Mik-
ilvægt sé að snúa ekki af þeirri
braut þrátt fyrir að orðið hafi
slys. Við bönnum ekki bíla þó að
það verði bílslys.“
Tryggvi segir að ríkiskerfi, eins
og Íslendingar bjuggu við á fyrri
hluta aldarinnar, bjóði ekki upp á
þau tækifæri sem ungt fólk
þurfi. „Ef tækifærin verða heft
mun það flytja úr landi, og við
lendum í svipaðri stöðu og Írar,
sem bjuggu við staðnað og gam-
aldags hagkerfi og léleg lífskjör
vegna spekileka, „brain drain“,
allt þar til þeir leyfðu frelsi í at-
vinnulífi sínu.“
Tryggvi brosir í kampinn.
„Nú gæti einhver sagt að
þetta væri óráðshjal frjálshyggj-
unnar, en við höfum mörg dæmi
um það í sögunni, að sú hug-
myndafræði gengur ekki upp að
allar athafnir manna séu mið-
stýrðar. Hverjum farnaðist betur,
Norður- eða Suður-Kóreu, Aust-
ur- eða Vestur-Þýskalandi? Auð-
vitað eru það ýkt dæmi, en það
gengur ekki upp að ætla að
koma á þunglamalegu blönduðu
hagkerfi. Við höfum engin dæmi
um land sem hefur farið þá leið
og um leið náð að skapa þegn-
unum góð lífsskilyrði. Ástæðan
fyrir fjármálakreppunni í Svíþjóð
í byrjun tíunda áratugarins var
sú að atvinnulífið var alltof heft,
og til að losna út úr því var beitt
sömu aðferðafræði og í Finn-
landi, að fara í frjálsræðisátt og
árangurinn var sá að þjóðirnar
unnu sig út úr kreppunni og úr
varð betra mannlíf. Þó að vissu-
lega hafi Finnar verið lengi að
því.“
– Þú mælir á móti blönduðu
hagkerfi, en er ekki alveg ljóst
að frjálshyggjan gengur ekki upp
óheft og óblönduð?
„Ég held að það sé alveg rétt
að við höfum prófað að búa fjár-
málakerfinu ramma sem hefur
mjög takmörkuð höft, og eftir á
að hyggja held ég að það hafi
verið mistök. Frjálshyggjan getur
mjög vel gengið, en regluverkið í
kringum hana þarf að vera rétt
og því þarf að fylgja eftir til hins
ýtrasta. Eðli mannsins er þannig
að mikill vill meira og á því
þurfa að vera einhver takmörk.
Og þeim takmörkum náum við
með því að setja hagkvæmar
reglur um einstaklinga og fyr-
irtæki.“
Gerði mistök eins og aðrir
– Þú varst sjálfur þátttakandi
í fjármálakerfinu – hljópstu ekki
á þig eins og aðrir?
„Hvað eftirlitshlutverkið varð-
ar held ég að ég hafi ekki gert
mistök, enda eru á prenti eftir
mig ritgerðir um að það beri að
styrkja Fjármálaeftirlitið og að
það verði best gert með því að
færa það inn í Seðlabankann. Ég
hef alltaf haldið því fram að við
þyrftum öflugt eftirlit. En auðvit-
að er ég sekur um sömu mistök
og aðrir, að hafa trúað nær blint
á þennan vöxt íslensks fjármála-
lífs. Að því sögðu gerði ég ekki
ráð fyrir því, frekar en aðrir, að
yfir heiminn gengi dýpsta fjár-
málakreppa í manna minnum.“
Leiðin úr vandanum
liggur í frjálsræðisátt
Reuters
Eftirlitið Tryggvi vill færa FME
inn í Seðlabankann.
Allir
krakkar sem
mæta fá fría
jólahúfu.
Erum staðsett í sama húsi og Office1 Skeifunni 17
Kíkið við á alvöru jólamarkað. Jólapappír, jólakort, jólagjafir, seríur og allt sem tengist jólunum á ótrúlegu verði.