Morgunblaðið - 09.11.2008, Blaðsíða 35

35
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. NÓVEMBER 2008
Reuters
Glæstar vonir Risastórri mynd af Barack Obama var varpað upp þegar Kanye West og Estelle sungu við afhendingu tónlistarverðlauna MTV í
Evrópu á fimmtudag. Obama höfðaði sérstaklega til ungs fólks í kosningunum og 68% þeirra sem voru að kjósa í fyrsta sinn kusu hann.
B
arack Hussein Obama
tókst að yfirstíga margar
hindranir í sókn sinni eftir
því að verða forseti
Bandaríkjanna. Hann
sigraði þrátt fyrir húðlit
sinn og millinafnið. Sigur
hans var ef til vill ekki stór
þegar horft er á prósent-
urnar. Obama fékk 52%
atkvæða og John McCain 46%. En hann var af-
gerandi. Obama tókst að gera strandhögg í ríkj-
um, sem ekki höfðu kosið demókrata í 44 ár.
Miklar vonir eru nú bundnar við Barack
Hussein Obama og allir eru tilbúnir með góð
ráð. „Glæstar vonir“ stóð á forsíðu The Econ-
omist og var þar vitnað til skáldsögu Charles
Dickens. Þar var mynd af Obama með fjölskyld-
unni uppi á sviði á kosningakvöldið. Allt um
kring veifa sigri hrósandi stuðningsmenn
bandarískum fánum, en frambjóðandinn virðist
vera í þungum þönkum, eins og hann sé ekki að
hugsa um augnablikið, heldur það sem fram-
undan er.
Risavaxið verkefni
„Ég vanmet ekki hversu risavaxið verkefni við
eigum fyrir höndum,“ sagði Obama á föstudags-
kvöld er hann hélt sinn fyrsta blaðamannafund
eftir kosningar. „Það mun taka langan tíma að
leysa það því það verður erfitt að grafa okkur út
úr þeim ógöngum, sem við erum komin í.“
Það er ábyggilegt að Obama bíður ekki auð-
velt verkefni. Í gær, föstudag, var greint frá því
að atvinnuleysi í Bandaríkjunum væri komið
upp í 6,5% og hefði ekki verið meira í 14 ár.
Efnahagurinn hefur ekki staðið verr í 25 ár;
framleiðni dregst saman, fjárlagahallinn magn-
ast og fjármálakerfið er í gjörgæslu.
Obama tekur ekki við stjórnartaumunum
fyrr en í lok janúar og á blaðamannafundinum
kom fram að hann gerði sér grein fyrir því að
bandarísk stjórnmál gætu ekki verið í biðstöðu
þangað til. Hann hvatti til þess að stjórn George
W. Bush hrinti af stað boðuðum aðgerðum til að
hleypa lífi í efnahaginn.
Undirbúningur Obama að flutningi í Hvíta
húsið er hins vegar þegar hafinn. Fulltrúar-
deildarþingmaðurinn Rahm Emanuel hefur
tekið boði um að verða starfsmannastjóri í
Hvíta húsinu. Hann mun vera jafn skapmikill og
Obama er yfirvegaður. Miklar vangaveltur
standa yfir um það hverja hann muni velja í
mikilvægustu stöður í stjórn sinni. Þar skiptir
margt máli, hæfileikar skipta mestu, en einnig
þarf að horfa til fjölbreytni í samsetningu þann-
ig að stjórnin endurspegli fjölbreytileika þjóð-
arinnar.
Bush hefur heitið að auðvelda valdaskiptin
eftir mætti. Þegar hann flutti í Hvíta húsið fyrir
tæpum átta árum höfðu samstarfsmenn Bills
Clintons látið gremju sína yfir því að demókrat-
ar hefðu misst forsetaembættið í hendur repú-
blikönum koma í ljós með ýmsum hætti. Meðal
annars hafði stafurinn W, sem oft er látinn duga
þegar talað er um forsetann, verið fjarlægður af
öllum lyklaborðum í húsinu. Tjónið var metið á
15 þúsund dollara og þótti ástæða til að rann-
saka málið. Skemmdarverk, sögðu liðsmenn
Bush. Stríðni, sögðu liðsmenn Clintons.
Raunverulegt umboð
Obama vantar ekki ráð. Hann er annars vegar
hvattur til þess að sýna varkárni og gera sér
grein fyrir því að gangi hann of langt geti hann
misst meirihlutann á þingi aftur í hendur repú-
blikana þegar þingkosningar fara fram eftir tvö
ár. Á hinn bóginn er skorað á hann að nota um-
boð sitt til þess að hrinda af stað umfangs-
miklum breytingum í Bandaríkjunum.
„Fyrsta áskorun Obama er að festast ekki í
fjötrum sigursins,“ skrifar Steven Pearlstein í
fréttaskýringu í Washington Post. „Hann þarf
að gera ljóst að þótt hann hyggist fylgja þeirri
viðamiklu stefnu, sem hann lagði fram í kosn-
ingabaráttunni, þarf að laga tímasetningu og
smáatriði – margt af þessu var ákveðið fyrir
rúmu ári – að gjörbreyttum aðstæðum.“
Pearlstein er til dæmis þeirrar hyggju að nú
sé ekki tíminn til að ráðast í pólitískt flóknar
breytingar á heilbrigðiskerfinu. Nær sé að
leggja grunninn með því að fjárfesta í innviðum
og rannsóknum.
„Þar sem meirihlutinn í bæði fulltrúadeild-
inni og öldungadeildinni hefur aukist,“ skrifar
hann, „þarf Obama fljótlega að sýna að hann sé
reiðubúinn að bjóða hefðbundnum hags-
munahópum demókrata birginn – og brjóta á
bak aftur ef nauðsyn krefur með því að höfða til
hófsamra repúblikana.“
Paul Krugman, nóbelsverðlaunahafi í hag-
fræði og dálkahöfundur hjá The New York Tim-
es, er í hópi þeirra, sem telja að Obama eigi ekki
að halda aftur af sér.
„Nú skora margir álitsgjafar á Obama að
hugsa smátt,“ skrifar Krugman. „Sumir byggja
mál sitt á pólitískum forsendum: Bandaríkin,
segja þeir, eru enn íhaldssamt land, kjósendur
munu refsa demókrötum ef þeir færa sig til
vinstri. Aðrir segja að fjármála- og efnahags-
kreppa gefi ekkert svigrúm til aðgerða í, segj-
um, heilbrigðismálum. Við skulum vona að
Obama hafi vit á því að hunsa þessi ráð.“
Krugman er þeirrar hyggju að átt hafi sér
stað pólitísk umbreyting, sem sjáist best á því
að demókratar hafi nú stærri meirihluta í báð-
um deildum þingsins en repúblikanar höfðu þau
12 ár, sem þeir voru þar í meirihluta.
„Við skulum líka hafa í huga að forsetakosn-
ingarnar í ár voru skýrt þjóðaratkvæði um póli-
tíska heimspeki – og framsækna heimspekin
hafði betur,“ skrifar hann og bætir við að kosn-
ingamál Obama hafi verið að tryggja heilbrigð-
isþjónustu og skattalækkanir fyrir millistéttina,
sem yrði borgað fyrir með sköttum á efnafólk.
John McCain hefði stimplað andstæðing sinn
sem sósíalista, en Bandaríkjamenn hefðu kosið
hann samt: „Það er raunverulegt umboð.“
Það getur verið hættulegt að horfa fram hjá
sögunni, en það má heldur ekki festast í henni.
Maður stígur aldrei tvisvar í sama fljótið.
Obama er ekki að fara að endurtaka stjórnartíð
Clintons. Hann þarf ekki að láta mistök Clin-
tons aftra sér. Obama getur rétt eins horft aftur
til 1936 þegar Franklin D. Roosevelt vann svo
afgerandi sigur á Alf Landon að hann fékk að-
eins átta kjörmenn, eða til sigurs Lyndons B.
Johnsons 1964. Roosevelt notaði umboð sitt til
að knýja fram umbætur, sem gerbreyttu banda-
rísku samfélagi. Víetnamstríðið varð að myllu-
steini um háls Johnsons, en ekki má gleyma því
að í forsetatíð sinni gerði hann lykilbreytingar
til að bæta réttindi blökkumanna.
Verður nú rof við Reagan?
Þegar Ronald Reagan komst til valda árið 1980
varð hugmyndafræðilegt rof við Roosevelt. Við
tók frjálshyggjan, sem vildi krumlur ríkisins
burt úr athafnalífinu. Draga átti úr sköttum því
það myndi hleypa slíku lífi í efnahaginn að allir
högnuðust. Óttinn við ríkisvaldið hefur verið líf-
seigur. Tilraunir Clintons til að koma á al-
mennri heilbrigðisþjónustu fóru fyrir lítið. Að
mörgu leyti eru Bandaríkjamenn með bestu
heilbrigðisþjónustu í heimi, gallinn er að ekki
hafa allir aðgang að henni.
Verður nú rof við Reagan? Repúblikanar
hafa unnið sigur sjö sinnum í síðustu tíu forseta-
kosningum, en demókratar unnu sjö sinnum af
tíu þar á undan. Margir voru á því að repúblik-
anar væru komnir í þá stöðu að demókratar
gætu vart unnið í forsetakosningum og sigur
Clintons 1992 og endurkjör hans fjórum árum
síðar hefði ekki afsannað það. Nú tókst Obama
að sigra þar sem repúblikanar héldu að þeir
hefðu óvinnandi vígi.
Sigur blökkumanns í forsetakosningum í
Bandaríkjum vekur spurningar um það hvort
átt hafi sér stað grundvallarbreyting í banda-
rískum stjórnmálum. En það má einnig velta
fyrir sér hvort ekki heyri einfaldlega fortíðinni
til að binda sig við svart og hvítt. Vitaskuld er
sigur Obama stórkostleg stund fyrir blökku-
menn í Bandaríkjunum og gildir þar einu að
hann eigi ekki ættir að rekja til þræla. Á tæp-
lega einni og hálfri öld hafa blökkumenn brotið
af sér ok þrælahaldsins og komist til æðstu met-
orða í landinu. En Obama er einnig fulltrúi
hnattvæðingar og fjölmenningar. Faðir hans er
frá Kenýa og hann ólst meðal annars upp í
Indónesíu. Viðhorf hans mótast af rótum, sem
teygja sig um heiminn. Í bók sinni, The Auda-
city of Hope, sem mætti þýða Fífldirfska von-
arinnar, fjallar hann um eymdina í heiminum,
vonir jarðarbúa um betra líf og hvaða hlutverki
Bandaríkjamenn geti gegnt: „Enginn maður í
neinum menningarheimi vill láta tudda á sér.
Enginn maður vill lifa í ótta vegna þess að hug-
myndir hans eða hennar eru öðruvísi. Enginn
vill vera fátækur eða svangur og enginn vill búa
við hagkerfi þar sem ávextirnir af vinnu hans
eða hennar eru alltaf án endurgjalds. Kerfi
frjálsra markaða og frjálslynds lýðræðis, sem
nú einkennir stærstan hluta hins þróaða heims,
kann að vera gallað; ef til vill hvílir það allt of oft
á hagsmunum hinna valdamiklu á kostnað hinna
valdalausu. En þetta kerfi er stöðugt háð breyt-
ingum og bótum – og það er einmitt vegna þess
hvað það er opið fyrir breytingum sem mark-
aðsbundin frjálslynd lýðræðisríki veita fólki um
allan heim besta tækifærið til betra lífs.“
Lýðræði kemur ekki úr byssukjafti
Obama tekur nokkur dæmi um það hvernig lýð-
ræði hefur sprottið af vakningu á staðnum og
bætir við: „Við getum veitt innblástur og boðið
öðru fólki að krefjast frelsis síns; við getum not-
að alþjóðlegan vettvang og samninga til að setja
staðla, sem aðrir geta fylgt; við getum veitt
framlög til nýrra lýðræðisríkja til að hjálpa til
við að festa í sessi réttlát kjörkerfi, þjálfa sjálf-
stæða blaðamenn og sá fræjum þess að þátttaka
í samfélaginu verði að vana; við getum talað
máli leiðtoga á staðnum þegar réttur þeirra er
brotinn, og við getum beitt þá efnahagslegum
og diplómatískum þrýstingi sem endurtekið
brjóta rétt á eigin þjóð.
En þegar við reynum að knýja fram lýðræði
með byssukjafti, veitum peninga til flokka, sem
fylgja efnahagsstefnu, sem talin er vinveittari
Washington, eða föllum í stafi yfir útlögum á
borð við Chalabi sem hafði metnað [í Írak] en
engan merkjanlegan stuðning á staðnum í sam-
ræmi við metnaðinn, erum við ekki bara að
leggja drög að því að okkur mistakist. Við erum
að hjálpa stjórnvaldi kúgunar að mála virka lýð-
ræðissinna sem handbendi erlendra afla og
eyðileggja möguleikann á því að ekta, heima-
ræktað lýðræði komi nokkru sinni fram.“
Þessi orð eru harður dómur á stjórn undan-
farinna átta ára, en þau eru miklu meira. Takist
Obama að fylgja eftir þeirri hugmyndafræði,
sem felst í þessum orðum, mun hann ekki bara
brjótast frá utanríkisstefnu Bush, heldur þeirri
stefnu sem Bandaríkin hafa fylgt nánast frá því
að þau urðu stórveldi og fóru að láta að sér
kveða á alþjóðavettvangi.
Það fer ekki á milli mála að Barack Obama
hefur vakið glæstar vonir og getur ekki staðið
undir þeim öllum. En hann er hæfileikaríkur og
snjall, yfirvegaður og djarfur, hugsar stórt og
hefur alla burði til að koma miklu í verk.
Tækifæri til að hugsa stórt
Reykjavíkurbréf
081108
95%
Hlutfall blökkumanna
sem kusu Obama.
66%
Hlutfall fólks á aldrinum
18-29 ára sem kaus Obama.
20%
Hlutfall þeirra sem kváðust
hafa látið kynþátt ráða atkvæði sínu.
Meirihluti þeirra kaus Obama.
40%
Hlutfall þeirra sem kváðust hafa
látið aldur ráða atkvæði sínu.
Meirihluti þeirra kaus Obama...