Skírnir - 01.01.1930, Blaðsíða 177
171
Skirnir] Alþingi árið 1481.
þeirra metið með skynsamlegu viti væri hinn illkvittnasti
yíirgangur.
Af þessum ástæðum er í sjálfu sér mjög óréttlátt að
tala um yfirgang biskupanna í heild sinni, þó að vel megi
segja það um suma vandræðamennina. Það voru ekki þeir,
sem settu kirkjulögin eða báru ábyrgð á því, hvort þau
væru heimskuleg eða ekki. Þeir voru framkvæmendur laga,
sem aðrir settu þeim, enda þurfti ekkert að reka þá til
yfirgangs og ásælni sjálfra þeirra vegna. Þeir höfðu nóg til
hnifs og skeiðar og sátu i virðulegum stöðum. Lögin setti
kirkjan, þetta gímaldshugtak, sem var allt og enginn. Henni
verður að kenna um yfirganginn. En ópersónulegri stofn-
un, eins og hún var og er, verður varla brugðið um, að
henni ráði mannlegar hvatir í eiginlegum skilningi þess
■orðs. Ástæðunnar verður miklu fremur að leita í þeirri
hfsskoðun, sem hún er að fleyta fram, og hugmyndum
þeim, sem hún byggir á. Það breytir hér engu um, að
kirkjan hefir stundum lent á valdi manna, sem undir yfir-
skyni guðhræðslunnar, af eiginhagsmunahvötum eða öðr-
Urn, hafa beitt henni fyrir málefni, sem henni voru óskyld.
bað sakar því ekki, að renna sem snöggvast augunum yfir
þeer skoðanir, sem miðaldakirkjunni réðu.
Miðaldirnar, ekki í hinum þrönga skilningi íslenzkrar
sögu, heldur í þeirri merkingu, sem alþjóðasagan notar,
hrúa gil á milli tveggja tíma, milli fornaldarinnar, sem
^ueð allskonar aðferðum smíðaði trúarbrögð og kirkju
Ur barnslegri sannfæringu einfaldra manna, annarsvegar,
og nýja tímans, tíma hugrænnar starfsemi, sem vill skapa
beinharðan sannleikann með rökréttum ályktunum og ná-
hvæmum athugunum þess, er skilningarvitin greina, hins-
vegar. En sjálfar eru miðaldirnar tími trúarbragðanna og
^úarinnar. Miðaldirnar vita ekkert um heiminn og hans eðli,
öll þekking þeirra er á guði, og það er fullkomin þekking
ahs, því að hann er bæði upphaf og endimark, og athug-
Uu þess, sem augað sér, er því með öllu óþörf; athugun
£uðs og hans ráðagerða nægir (supernaturalismus). Hann
er staðreynd og einkaskilyrði alls þess, sem raunverulegt