Eimreiðin - 01.01.1974, Blaðsíða 28

EIMREIÐIN
íska stjórnarskrá, sem aldrei yrði breytt. Það átti því með öðr-
um orðum að beita kerfi, sem var viðurkennt lýðræði, til að
skapa annað, sem yrði ómengað einræði. Þetta jafngilti að biðja
meirihluta þjóðarinnar að hengja sig í eigin gálga, — og hún
hafnaði þvi, og þarf slíkt engan að undra.
Tilraunir Allendes til að sigrast á þessari miklu rökleysu í
afstöðu sinni urðu einmitt til þess að tryggja, að liann féll um
síðir. Hann neitaði að hverfa annað hvort frá byltingaráform-
um sínum eða yfirlýstri þingræðishyggju og var þess vegna
neyddur til að treysta í æ ríkara mæli á pólitískar sjónhverf-
ingar. Loddarafimi hans var oft með ólíkindum, þegar liann leit-
aðist við að snúa á meirihlutann á þingi með því að hagnýta
sér hókstaf stjórnarskrárinnar, og hann heitti og liverri laga-
smugu til að neyða þingheim til að samþykkja ráðstafanir, sem
voru honum á móti skapi. En með þessu gekk hann jafnframt
af anda stjórnarskrárinnar dauðum, svo að andstæðingar hans
urðu eins samvizkulausir og hann.
Honum tókst í uppliafi að afla talsverðs fylgis meðal and-
stæðinga sinna á þingi við nauðsynlegar hreytingar eins og þjóð-
nýtingu koparnámanna, umbælur i landhúnaði og upptöku rík-
isins á hönkum og helztu iðngreinum, — sönnun þess, að liinn
lýðræðissinnaði meirihluti gat og var fús til að starfa innan
gildandi stjórnarskrár. En undir lokin var svo komið, að eng-
inn i hópi stjórnarandstæðinga var fáanlegur til að stvðja hann
með atkvæði sínu. Þeir samþvkktu einum rómi að fordæma
„háttbundnar lögleysur“ hans, og hæstiréttur landsins tók jafn-
vel undir þá ákæru þeirra, að liann hefði landslög að engu.
Hann hafði umturnað stjórnmálaundirstöðu landsins, gert lýð-
ræðislega samstöðu að engu og gert mögulega gagnbyltingu að
raunveruleika með tilhneigingum sínum til byltingarvígorða.
Efnahagslegt hrun var jafnóumflýjanlegt, en það stafaði af
tilraunum Allendes til að auka almannahvlli sina utan liins
pólitiska kerfis. í þvi efni slarfaði Iiann samkvæmt tvöfaldri
áætlun: Annars vegar ætlaði hann að kaupa sér stuðning „þjóð-
arinnar“ með stórfelldum launahækkunum og öðrum hlunn-
indum, og um leið ætlaði hann að knýja miðstéttirnar til undir-
gefni eða hrekja þær jafnvel i útlegð með víðtækri þjóðnýt-
ingu eigna þeirra og atvinnutækja og útnefningu gæðinga sinna
í öll meiriháttar embætti i landinu. En þessi tvö atriði eyddu
hvort öðru, því að þótt fyrri þáttur áætlunarinnar kveikti mikl-
ar vonir og kröfur, kom hið síðara í veg fyrir, að unnt væri að
fullnægja þeim. Óðaverðhólguskrúfan fylgdi siðan sem eðli-
leg, óhjákvæmileg afleiðing pólitiskrar óreiðu og fáts Allendes.
28