Eimreiðin - 01.01.1974, Blaðsíða 26

EIMREIÐIN
3. GOÐSÖGNIN UM HINN ÞINGRÆÐISLEGA
B YLTING ARMANN
Hér komum við að þi’ngamíðjunni í stefnu og eðli Allendes,
sem öll önnur rök munu snúast um, þegar að reikningsskilum
keniur. Var hann ósvikinn þingræðissinni? Var hann sannur
byltingarmaður? Var hann — hefði hann nokkru sinni gelað
verið — hvort tveggja?
Sjálfur lét Allende aldrei neitt hik eða efasemdir í ljós. Hann
endurtók hvað eftir annað, að hann væri byltingarmaður og
Marxisti, og að hann hefði i hyggju að koma á að minnsta kosti
frumskilyrðum þess, sem hann sagði Régis Debray, að yrði ,,al-
ger, vísindalegur, marxískur sósíalismi“. Hann endurtók það
jafnoft, að hann hefði þá trú, að honum mætti takast þetta með
þingræðislegum aðferðum, með kjörseðlinum og öllu, sem það
táknaði. Enda átti það að vera hin greinilega „leið Chiles til
sósíalismans“, sem svo margir ulan Chile hundu svo miklar von-
ir við.
Það þarf enga skynsemi eftir á til að sjá, að hæði kenningar
og framkvæmd þeirra var maðksmogin af mótsögnum. Bylt-
ingar kvikna af eða orsaka stéttabaráttu, — staðreynd í hinu
pólitíska lífi, sem Allende viðurkenndi í hvert sinn, sem hann
talaði um að „hylta“ þvi, sem hann kallaði hið „borgaralega“
riki. En lýðræðisleg stjórnarskrá hvílir á samstöðu, — grund-
vallarviðurkenningu þeirrar staðreyndar, að ríkið sé fulltrúi
fyrir meira en einstaka stéttarhagsmuni. Hið síðartalda leyfir
umbætur, en hið fyrrnefnda aftekur þær, og það er engin leið
að sætta ])essi tvö sjónarmið.
Allir hinir raunverulegu erfiðleikar Allendes stöfuðu af þess-
um einfalda mun. Ef þingræðisást hans var tekin alvarlega, þá
táknaði hún, að áætlanir lians gátu aðeins náð frani að ganga,
ef meirihluti greiddi þeim atkvæði. En þar seni hann hafði að-
eins verið kjörinn með þriðjungi atkvæða og mikill meirihluli
þjóðþingsins var á móti honum, hafði liann livorki lýðræðis-
legt né stjórnarfarslegt afl til að framkvæma byltingu sina.
Hann hefði líklega aldrei getað hafizt handa i landi, þar sem
lýðræðið grundvallaðist fremur á valdi þings en forseta.
Ef honum átti að lakast á sex ára kjörtímahili sínu að opna
dyrnar fyrir hyltingunni. — þótt hann gerði hana ekki að al-
gerri staðreynd, — varð hann að breyta minnihluta sínum i
meirihluta. En hvernig álti hann að fara að því? Ef orð voru
að einhverju hafandi, táknuðu ummæli Allendes, að hann ætl-
aði að setja Chile nýja stjórnarskrú, — fella úr gildi þá, sem
gilti og unnl var að breyta til batnaðar, en setja í staðinn marx-