Eimreiðin - 01.01.1974, Blaðsíða 61

EIMREIÐIN
til þess arna béita þeir oftast fyrir sig eins hlutlægnislegum
stíl, formi og framsetningu, og þeir geta.
Hinar uggvænlegu dæmisögur Franz Kafka um einangrun
nútímamannsins og merkingarleysi mannlegs lífs í risasamfé-
iögum tuttugustu aldar einkennast til dæmis af sérlega rök-
rænum stíl til að tiá sérlega órökræna veröld; ritháttur sagn-
anna, yfirborðslega afslappaður, hlutstæður og nákvæmur,
skapar bina bældu angist þeirra með því að spyrna á móti óút-
skýrðum furðum efnisins. Hið rökræna, vísindalega hreinlega
hrekkur of skammt, dugar hvergi, þegar þess er mest þörf, til
að skýra viti fifrta veröld. Hér er hápersónuleg en dæmisögu-
leg martröð (hugveruleiki) gerð svo hlutveruleg, að t. d. marx-
ískur bókmenntamaður eins og Ernst Fischer flaskar illilega á
henni og heldur því fram í Um listþörfina, að hér sé nánast um
að ræða raunsæislega lýsingu á tékknesku borgarasamfélagi
Habsborgarakeisaradæmisins — hið draumkennda og fantas-
tíska sé þar eingöngu aukaatriði.
Annað dæmi um notkun fantastiskra bókmennta á hlutlægn-
islegum og vísindalegum aðferðum er gotneska skáldsagan svo-
nefnda, þar sem bið rómantíska hugarflug höfundanna fær
heldur betur lausan tauminn í dularfullum, mystískum við-
burðum og metafysískum hugmyndaleik, þar sem einalt æsi-
legur hasar og draugagangur i söguþræði er borinn uppi af
djúpstæðri spurn um eðli lifs og stöðu manneskjunnar í heimi
og geimi. Hér skapast aftur spenna á milli aðferðar eða forms
annars vegar og efnis hins vegar. Þannig er t. d. skáldsagan
Dracula eftir Bram Stoker, (sem fæstum hefur sennilega dott-
ið i lmg að taka alvarlega), uppbyggð í formi úrklippusafns.
Höfundur lætur í veðri vaka, að hann hafi aflað sér efnisins
að hætti fræðimannsins eða visindamannsins, afhendir siðan
lesandanum öll „gögnin“ og lætur honum sjálfum eftir að draga
af þeim ályktanir. Þannig er sagan eingöngu samsett af dag-
bókarslitrum, blaðafregnum, sendibréfum, hljóðritunum o. s.
frv.
En aftur duga fræðin skammt. í sögunni verður fullt af dul-
arfullum eyðum, atriðum, sem cngin skýring hefur fundizt á
þrátt fyrir dugnað Stokers við „gagnasöfnun“. Sagan er púslu-
spil, þar sem nokkurn liluta stvkkjanna vantar. Benda má á
fleiri gotneskar skáldsögur með hliðstæðar aðferðir eins og
Mehnoth the Wanderer eftir Charles Maturin og The Turn of
the Screw eftir Henrv James.
Hér gefst þó ekki tóm til að fara nánar út í þessi atriði, þótt
full ástæða væri til, né heldur til að nefna öllu fleiri dæmi. Má
61