Eimreiðin - 01.01.1974, Blaðsíða 53

EIMREIÐIN
Ofannefnd tvískipting er að sjálfsögðu einföldun, en þó ekki
fölsun að ég held, og ætti að geta þjónað sem viðmiðun í svona
óformlegu spjalli.
II.
Dókumentarismi eða heimildaskáldskapur er sú bókmennta-
grein, sem á undanförnum árum liefur verið í hvað mestum
uppgangi og að sama skapi notið oft og tíðum furðulegrar upp-
hefðar. Einkum og sérílagi hefur heimildaskáldskapurinn náð
ítökum á Norðurlöndum eins og kunnugt er, samanher alla
sænsku Per-Olovana og ýmsa fleiri höfunda, sérdeilis í Dan-
mörku, auk Svíþjóðar. Hinn aukni vegur og virðing heimilda-
skáldskaparins hefur til að mynda speglazt i veitingu Bók-
menntaverðlauna Norðurlandaráðs (Loftsigling Sundmans,
Málaliðar Enquists og jafnvel verk Thorkilds Hansens). Og hér
á landi eru menn einnig farnir að skipa sér undir merki heim-
ildaskáldskaparins. Nægir þar að nefna Yfirvald Þorgeirs Þor-
geirssonar og i og með Rauðamyrkur Hannesar Péturssonar nú
fyrir jólin.
Ekki svo að skilja, að heimildaskáldskapur sé til sem full-
skilgreind og afmörkuð hókmenntagrein, skóli eða stefna, og
ekki veit ég til, að fyrir liggi nein stefnuskrá heimildaskálda.
Þetta er aðeins hentugur stimpill til notkunar i umræðum og
skírskotunum. En með sínum talsvert ströngu kröfum um lilut-
lægni, gaumgæfilega og fræðimannslega könnun og grúsk í
heimildum um raunsanna atburði, menn og málefni, og kröf-
um um vísindalega nákvæmni, næstum því smásmygli, i úr-
vinnslu og beitingu þessara gagna, þá er heimildaskáldskapur
tuttugustu aldar útgáfa á sérstakri afstöðu — og sérstakri til-
finningu skálda — fyrir sambandi skáldskapar (listar) annars
vegar og raunveruleika hins vegar. Hliðstæðrar, en ekki alveg
sams konar, afstöðu sér dæmi á hinum ýmsu skeiðum upp eftir
utlri bókmenntasögu.
Tökum þjóðarstoltið sjálft, íslendingasögurnar. Það nálgast
að vera klisja að minnast á hin fræðimannslegu vinnubrögð
hinna ókunnu skrásetjara þeirra, hlutlægni frásagnarinnar,
traustleika samtimamyndarinnar. Tæpast er það tilviljun, að
þessi rit hafa til skamms tíma verið lesin sem heilagur sann-
leikur, sagnfræðilegar heimildir. Þótt vitað sé, að þessar sögur
ei'u allflestar skráðar nokkuð löngu eftir að þeir atburðir, sem
þær lýsa, átlu sér stað, þá draga fáir eða engir i efa, að þessir
utburðir hafi yfirleitt átt sér stað. Og fáir, held ég, efast um, að
utburðirnir hafi í grundvallaratriðum átt sér stað eins og sög-
53