Eimreiðin - 01.01.1974, Blaðsíða 78

EIMREIÐIN
raunir til þess að búa til nothæfa helgisiði fyrir ný trúarbrögð.
Þeir afneituðu aldrei opinberlega þörfinni fyrir trú. Mússolíni
á Italíu var það slóttugur, að hann samdi við kaþólsku kirkj-
una. Fyrir bragðið ríkir djúp og óþægileg óvissa í hugum
margra ítalskra kommúnista. Ég er ekki að gera gys að þess-
um órökrænu þáttum í kommúnisma og fasisma, heldur er ég
liins vegar að gagnrýna þessar pólitísku stefnur fyrir tilfinn-
ingalegt og fagurfræðilegt innihaldsleysi, fyrir helgisiðafá-
tækt, en umfram allt fyrir að misskilja hlutverk ljóðsins og
imyndunaraflsins í lífi mannfélagsins.
Ef til vill munu ný trúarbrögð spretta upp af rústum okkar
kapítalísku siðmenningar á sama hátt og kristnin sigldi í kjöl-
far hrunins Rómaveldis. Við sjáum, að í sögunni hafa viss
trúarmynztur endurtekið sig i einni siðmenningu af annarri
tilbreytingarlítið. Sá sósíalismi, sem mótazt hefur af efnis-
hyggju gervisagnfræðinga er ekki og verður aldrei slík trúar-
hrögð. Og þótt fasisminn hafi frá þessu sjónarmiði sýnt meira
hugmyndaflug, þá er liann í eðli sínu slíkt hnignunarmerki,
fyrstu varnarviðbrögð gegn þeim örlögum, sem biða ríkjandi
þjóðskipulags, að hugmyndakerfi hans hefur ekkert varan-
legt gildi. Því að trúarbrögð eru aldrei tilbúin, — það er ekki
hægt að velja úr goðsögnum og dýrlingum fortíðarinnar og
hagræða þeim svo eftir pólitískum markmiðum og kynþátta-
stefnumiðum í því skyni að fá heppilega kreddu. Spámenn,
eins og skáld, fæðast. En trúarbrögð geta verið langt undan,
jafnvel þótt fram komi spámaður. Það tók 5 aldir að byggja
kristindóminn á hoðskap Krists. Þann boðskap þurfi fyrst að
móta, víkka og jafnvel umskapa, áður en hann gat komið heim
við „frumgerðir samvitundarinnar“,# sem Jung kallar svo þau
margbrotnu öfl sálarlífsins, sem binda menn félagslegum hönd-
um. Trúarhrögð á sínum lokaskeiðum kunna vel að vera eitur-
lyf fyrir fjöldann, en á meðan neistinn er í þeim, eru þau eina
aflið, sem getur lialdið fólkinu saman og veitt þá eðlilegu for-
sjá, sem það sjálfkrafa leitar til, er eiginhagsmunir rekast á.
Ég kalla trúarbrögðin eðlileg, náttúruleg máttarvöld, en
venjan er að líta á þau sem yfirnáttúrulegt vald. Þau eru nátt-
úrulegt vald í þjóðfélagi, yfirnáttúrulegt, ef sköpun alheimsins
er höfð í huga. En í báðum tilvikum eru þau í andstöðu við
yfirdrottnun ríkisvaldsins. Ríkið nær æðstu völdum, aðeins
þegar trúarhrögðin eru á undanhaldi. Og þegar hin mikla bar-
‘Orðalagið „frumgerðir samvitundarinnar“ er eftir Simon Jóhann
Ágústsson — sjá Sálarfræði (bls. 48—49).