Ný saga - 01.01.1996, Page 40

I
Þótt tengsl séu
líkleg milli brúð-
kaups Gissurar
og Gróu og lög-
réttusamþykktar-
innar, nægir það
þó varla til að
skýra hvers
vegna Gissur
er tilbúinn að
afsala sér svo
miklu forræði yfir
lagasetningu í
landinu
Torfi H. Tulinius
Guðs lög og Gissur
Til að ljúka þessari syrpu um guðs lög og
Snorra, skal reynt að fá svar við því hvers
vegna Gissur Þorvaldsson, sem réð öllu á Al-
þingi sumarið 1253, tók í mál að höfðingjar
afsöluðu sér forræði sínu yfir lögum með því
að samþykkja að guðs lög réðu ef þau greindi
á við landslög. Þegar Jón Jóhannesson fjallar
um þessa lögréttusamþykkt í fslendinga sögu
sinni segir hann réttilega að Gissuri hlaut að
vera í mun að tryggja sér stuðning Hólabisk-
ups þar sem honum hafði verið skipaður
Skagafjörður en þar átti hann ekkert erfðatil-
kall. Einnig bendir hann á að haustið áður
höfðu kennimenn loksins leyft Gissuri að gift-
ast Gróu Álfsdóttur, en með henni átti hann
tvo uppkomna syni, þá Hall og ísleif. Taldi
Jón að lögréttusamþykktin hefði verið keypt
með því að leyfa þetta brúðkaup.50
Þótt tengsl séu líkleg milli brúðkaups Giss-
urar og Gróu og lögréttusamþykktarinnar,
nægir það þó varla til að skýra hvers vegna
Gissur er tilbúinn að afsala sér svo miklu for-
ræði yfir lagasetningu í landinu, því hann
hafði búið lengi með Gróu án þess að það
virtist trufla þau sérstaklega að vera ekki gift.
Þetta breytist ef hugað er að því sem sam-
þykktin hafði í för með sér fyrir þá Hall og ís-
leif. Með henni var Gissur að tryggja að þeir
gætu, í krafti legitimatio per subsequens par-
entum coniugium, tekið við mannaforráðum
hans, eignum og hugsanlega jarlstign að hon-
um látnum. Þetta ákvæði Guðs laga var þekkt
þvi það var búið að vera lengi í lögbókum
kirkjunnar, þegar hér er komið sögu. Það að
höfundur Eglu virðist einnig þekkja það, eins
og áður er getið, bendir einnig til þess að
menn hafi kunnað skil á því á íslandi á öðrum
þriðjungi 13. aldar.
Ef til vill hafði Snorri ætlað að notfæra sér
það sjálfur til að bæta stöðu Órækju sem var
óskilgetinn. Við vitum ekki hvort móðir
Órækju var enn á lífi 1241 þegar Hallveig
kona Snorra lést, en skömmu síðar réð Giss-
ur Snorra af lífi. Má vera að það hafi verið til
að koma í veg fyrir einmitt þetta að Gissur
ákvað að drepa Snorra en ekki flytja hann út
til konungs. Hefði Snorri átt skilgetinn erf-
ingja, sem auk þess var búinn að sýna að hann
gat farið með mannaforráð, kynni hann að
hafa getað sannfært konung um að hann væri
betur fallinn til að stýra jarldæmi hans á ís-
landi en Gissur.
Tólf árum síðar hefur Gissur sjálfur not
fyrir þessi guðslög og lætur samþykkja í lög-
réttu að þau skuli gilda, hvað sem stendur í
landslögum. Þannig telur hann sig hafa tryggt
stöðu sona sinna gagnvart óvinum sínum og
ef til vill skilgetnum frændum þeirra sem gætu
gert tilkall til ríkis þeirra síðar.51 Fyrir bragðið
var staða hans sjálfs orðin miklu sterkari, en
óvinirnir gripu í taumana strax sama haust og
komu í skjóli nætur og báru eld að skála að
Flugumýri. Að morgni 22. október 1253 voru
þeir Hallur og ísleifur dánir, en Gissur komst
undan og lifði til að hefna þeirra.
38