Ný saga - 01.01.1996, Page 41

Guðs lög í verkum Snorra Sturlusonar
Tilvísanir
1 Sturlunga I—II, ritstjóri ÖrnólfurThorsson (Reykjavík,
1988), bls. 714. Ath. leturbreyting mín.
2 Þetta kemur fram í Flateyjarannál (sjá G. Storm, Is-
landske Annaler indtil 1578 (Christiania, 1888), bls. 382)
en annálaritarinn virðist hafa byggt á Kristinrétti Arna
biskups Þorlákssonar frá 1273-74 þar sem vitnað er til
þessarar samþykktar. Sjá Fornbréfasafn II (Kaupmanna-
höfn, 1893), bls. 1; Norges gamle Love V (Christiania,
1895), bls. 28. 9-12; Jus ecclesiasticum novum sive Arnæ-
anum, ritstj. G. J. Thorkelin (Hafniæ, 1777), bls. 54-57.
3 Um Lögréttusamþykktina 1253, sjá Jón Jóhannesson,
íslendingasaga I. Þjóðveldisöld (Reykjavík, 1956), bls.
258-61. Nánar verður fjallað um samþykkt þessa og
skilning Jóns á henni í lok greinarinnar.
4 Grágás. Lagasafn íslenska þjóðveldisins, Gunnar
Karlsson, Kristján Sveinsson og Mörður Arnason sáu um
útgáfuna (Reykjavík, 1992). Sjá formála, bls. X og XI, og
meginmál, bls. 34.
5 Um vöxt og viðgang kirkjuréttar á miðöldum hef ég
stuðst við bók James A. Brundage, Medieval Canon Law
(London, 1995). Hér er stuðst við 3. kafla, bls. 44-69.
6 Sjá Oddaverja þátt í Biskupasögum I, Guðni Jónsson
bjó til prentunar (Reykjavík, 1953), bls. 131-54. Sjá einn-
ig Guðmundar sögu Arasonar, Biskupasögum II, bls. 197,
þar sem sagt er frá því að Þorlákur riftir hjónabandi
Þórðar Böðvarssonar á Bæ, frænda Snorra Sturlusonar,
með tilvísun í guðs lög.
7 Sveinbjörn Rafnsson: „Skriftaboð Þorláks biskups",
Gripla V (Reykjavík 1983), bls. 97-101. Sveinbjörn hefur
ritað margt fróðlegt um áhrif lærðs réttar á íslensk lög á
þjóðveldistímanum, m.a. „Grágás og Digesta Iustiniani",
Sjötíu rilgerðir helgaðar Jakobi Benediktssyni 20. júlí
1977 (Reykjavík, 1977), bls. 720-32. í greininni „Þorláks-
skriftir og hjúskapur á 12. og 13. öld“, Saga XX (1982),
bls. 118 og áfram bendir Sveinbjörn á að mörg ágrein-
ingsefni sem urðu í íslensku samfélagi á 13. öld milli
kirkju og leikmanna um samband karls og konu koma
fram í íslendingasögum.
8 „St. Jón of Hólar: Canon Law and Hagiography in
Medieval Iceland", The History of ldeas and Doctrines
of Canon Law in the Middle Ages (London. 1980).
9 Sturlunga I—II, bls. 206-207.
10 Sjá um þetta grein Björns Þórðarsonar, „Magnús
Gissurarson Skálholtsbiskup", Andvari, 80. ár (1955), bls.
47.
11 Islandske annaler indtil 1578, bls. 125 og 184. - Grágás,
bls. 34 og 111.
12 Um vígsluför Magnúsar sjá Sturlungu I—II, bls. 255 og
Islandske annaler indtil 1578, bls. 23, 63, 124. Gagnlega
úttekt á þessum nýmælum í löguni er að finna hjá Jóni
Sigurðssyni í íslenzku fornbréfasafni I (Kaupmannahöfn,
1857-76), bls. 372-92.
13 Um skyldleika Sólveigar og Sturlu sjá ættartölur í
Sturlungu I—11 (bls. 46 og áfram). Móðir Hvamm-Sturlu,
Vigdís Svertingsdóttir var þremenningur við Loft, son
Sæmundar fróða, bæði komin af Loðmundi Svartssyni í
Odda. Um bann eða viðurlög við slíkum hjónaböndum
sjá íslenzkt fornbréfasafn I, bls. 385.
14 Um að Snorri sé höfundur Heimskringlu vísast í
ágæta grein Ólafs Halldórssonar, „Sagnaritun Snorra
Sturlusonar", Snorri, átta alda minning (Reykjavík,
1979), bls. 113-38. Um að hann hafi samið Eglu, sjá yfir-
litsgrein Vésteins Ólasonar um rannsóknir á þessu til
1968, „Er Snorri höfundur Egils sögu?“, Skírnir, 142. ár
(1968), bls. 48-67, og viðbótarrök Bjarna Einarssonar:
Litterœre forudsœtninger for Egils saga (Reykjavík,
1975), einkum í fyrsta hlutanum bls. 23-104. Einnig má
lfta á nokkur rök til viðbótar sem ég hef tínt til í greininni
„„Eigi er þess getið". Um stílbragð hjá Snorra Sturlusyni,
Egluhöfundi og tveimur til viðbótar," Værðarvoð, ofin
Helga Þorlákssyni fimmtugum, 8. ágúst 1995, bls. 84-87.
15 Heimskringla II. b., útg. Bjarni Aðalbjarnarson, ís-
lensk fornrit XXVII (Reykjavík, 1945), bls. 200.
16 Sjá Grágás, bls. 26. Ég þakka Jonnu Louis-Jensen fyr-
ir að hafa vakið athygli mína á orðinu páskafriði í Ólafs
sögu og því að það kemur hvergi fyrir í Grágás.
17 Sjá R. Naz, Dictionnaire de droit canonique, Vol.
I—VII (Letouzey et Ané, Paris, 1935-58), VII. b. col.
1342-43. Hann byggir á (liv. I, tit. xxxiv, De treuga et
pace, c.l) f Liber extra.
18 Sjá Norges gamle Love, II. b. (Christiania, 1895), bls.
63. Sjá einnig greinina „Fridslagsstiftning" í Kulturhistor-
isk leksikon for nordisk middelalder, IV. b., bls. 626.
19 Olafs saga hins Itelga. Die „Legendarische Saga" uber
Olaf den Heiligen, útg. A. Heinrichs o. fl. (Heidelberg
1982), bls. 110.
20 Bjarni Einarsson hefur vakið athygli á treuga dei í
íslenskri fornsögu í greininni „Guðsgrið á jarðeplaakri“
(Davíðsdiktur, sendur Davíð Erlingssyni fimmtugum, 23.
ágúst 1986, Reykjavík 1986, bls. 7-9), þar sem hann sýnir
að hugmyndir tengdar guðs friði megi finna í frásögninni
af vígi Höskuldar Þráinssonar. I sömu grein leggur Bjarni
til að Snorri hafi látist stjórna af þessum hugmyndum
þegar hann vildi ekki fara í eftirför norður í land gegn
Sighvati og Sturlu á páskaföstu 1236. Sturla Þórðarson
segir um það: „Snorri var eigi búinn til þess að fara að
bróður sínum á þeim hátíðum er þá fóru í hönd.“
(Sturlunga I—II, bls. 376) Höfundur Laxdœla sögu hefur
einnig þekkt vel þessar hugmyndir, því hann lætur Þorkel
Eyjólfsson vitna til þeirra í 75. kafla sögunnar eins og
Einar Ólafur Sveinsson bendir á í neðanmálsgrein að
útgáfu sinni á sögunni ( fslensk fornrit V, Reykjavík 1943,
bls. 221). Af ofanskráðu er ljóst að slík hugmynd er ekki
lfkleg til að hafa verið kunn nýkristnuðum breiðfirskum
höfðingja á öndverðri 11. öld, en aftur á móti er afar lík-
legt að höfundur starfandi um miðbik 13. aldar hafi
þekkt hana.
21 Sjá Bjarna Einarsson, Litterœre forudsœtninger for
Egils saga.
22 Um aldur Eglu sjá Jónas Kristjánsson: „Var Snorri
upphafsmaður Íslendinga sagna?“, Andvari (1990), bls.
85-105.
23 Egils saga, útg. Sigurður Nordal, íslenzk fornrit II,
1933, bls. 156.
24 Extra IV. 18,6, Corpus iuris canonici, editio Lipsiens-
Má vera að
það hafi verið
til að koma í
veg fyrir einmitt
þetta að Gissur
ákvað að drepa
Snorra en ekki
flytja hann út til
konungs