Ný saga - 01.01.1996, Qupperneq 62

Pétur Pétursson
„Ég tapa bæði
húsi og jörð
efþaðáað
neyða mig til
þess að greiða
hærra kaup"
Magnús V. Jóhannesson, einn forvígismanna
göngunnar, var gæslumaður barnastúkunnar
Unnar. Ljósmynd af félögum stúkunnar, sem
tekin var í porti Miðbæjarskólans nokkru
áður en gangan var farin, sýnir tötrum klædd-
an hóp, sem ber öll merki skorts og van-
næringar. Magnús gaf út sérprentaðan ljóða-
bálk, sem nefnist „Sonur alþýðunnar". Þar er
lýst dapurlegum örlögum mæðgina er fátækt-
in fellir að velli.
Að því var fundið í blaðagreinum er rit-
aðar voru um ljóðabálkinn, að yrkisefni höf-
undar væri „ljótt“ og öfgafullt. Magnús svar-
aði að höfundur lýsti staðreyndum og hvergi
væri orðum aukið. Mannréttindasvipting
fátækralaganna var felld úr gildi 1934.
í minningum verkakvenna er greina frá
átökum er urðu á vinnustöðum frumherja
verkalýðsbaráttu og vinnuveitenda þeirra má
sjá margar táknrænar og talandi myndir.
Nikólína frá Seli var fiskverkunarkona á
„stassjón" hjá Alliance, félagi Jóns Ólafsson-
ar, síðar bankastjóra. Hún var fyrirliði á
vinnustaðnum og vildi að dagvinnutíminn
teldist frá klukkan 6 til 6. Hún þjarkaði í heil-
an dag við Jón um þessa lagfæringu. Hann
kvaðst eigi sinna því fremur en aðrir gerðu.
„Við förum þá bara klukkan 6,“ sagði Nikó-
lína. „Þið gerið það ekki nema einu sinni,“
ansaði forstjórinn. Um kvöldið klukkan 6
kallaði Nikólína: „Allar úr pilsunum.“ Og
það stóðu ekki nema þrjár eftir, segir í frá-
sögn Guðfinnu Vernharðsdóttur verkakonu.
Jón sá þann kost vænstan að semja um hálf-
tíma sem miðlun. Skömmu síðar kom til orða-
skipta Jóns og félaga hans, útgerðarmanns,
sem kvað þá „ekki mega gefa eftir“. Jón svar-
aði: „Stúlkurnar hjá mér tóku nú hálftíma
handa sér með ofbeldi, og það er betur unnið
hjá mér síðan.“3
í frásögnum þeirra er ritað hafa um siði og
lífsviðhorf eignamanna og afstöðu þeirra til
fjármuna, eyðslu og eignarréttar, kemur fram,
að mörgum þeirra virðist í mun að sýna auð
sinn og vald með ýmsum þeim hætti er geng-
ur fram af almúga og því sem haft var í heiðri
og talið tilheyra aðgæslu og góðum siðum.
Saga er sögð af nokkrum útgerðarmönnum
er sátu að drykkju á veitingastað. Var þar
drukkið fast og lengi. Þar kom sögu að einn
félaganna gekk berserksgang. Braut hann
húsgögn, stóla og borð, og horfði til vand-
ræða. Þá heyrðust hvatningarorð frá einum
félaganna: „Brjóttu Mangi. Eg skal borga.“
Enn er sögð sú saga að þeim félögum hafi
hugkvæmst að kveðja á vettvang Matthías
Einarsson, einn fremsta lækni bæjarins, og
biðja hann að búa um brotinn fót. Kom lækn-
irinn á staðinn. Er hann var beðinn að binda
um borðfót er sagt að Matthías hafi „bundið
um fótbrotið“, en jafnframt sett upp svimháa
upphæð fyrir „læknisverkið". Var sá reikning-
ur greiddur án athugasemda. Þessar sögur eru
ekki sagðar til hnjóðs neinum er hlut átti að
máli. Þær varpa ljósi á tíðaranda og skýra for-
sendur fyrir samtökum vinnulýðs er snerist
öndverður gegn bruðli og sóun fjármuna til
munaðar og óþarfa og sparsemi og smásálar-
hætti í verkakaupi og vinnutímasamningum.
Sé svipast um í hópi verkakvenna og hug-
að að tekjum þeirra af saltfiskþvotti er lýsing
Hreiðarsínu Hreiðarsdóttur í Arastöð nær-
tæk. Hún lýsir verkum sínum fyrir bónda, sem
kvartar undan því að erfitt sé að fá stúlkur í
kaupavinnu, sem stafi af háu kaupi í fisk-
vinnu: „Margur fiskurinn er af þeirri stærð, að
þegar hnakkakúlan hvílir á gólfi, þá er sporð-
urinn undir hendi mér - í handarkrika mínum
- en þessa fiska þurfum við að meðhöndla
þannig: þvo bakið allt, undir hvern ugga, snúa
honum við, ná saltinu úr, án þess að rífa,
draga himnuna af þunnildinu, skera bein-
garðinn úr, taka blóð úr kverk, fara í dálkholu
og hreinsa blóð úr og ef þetta er ekki vel gert,
fáum við fiskinn aftur úr skoðuninni. Fyrir
hvern fisk fáum við tvo aura.“4
Hreiðarsína og fiskverkunarkonur Vkf.
Framsóknar þurfa að þvo og verka 4 milljón-
ir og 500 þúsund fiska til að samsvari upphæð
þeirri sem Konráð Hjálmarsson lánaði félög-
um sínum til skipakaupa án þess að depla
auga.
„Ég tapa bæði húsi og jörð ef það á að
neyða mig til þess að greiða hærra kaup,“
sagði smáatvinnurekandi við verkakonur. Og
verkstjóri hrópaði: „Þarna koma bolsakerl-
ingar. Eigum við hlandbolla til að skvetta á
þær?“ „Stundum börðu þeir saman hnefun-
um framan í okkur.“