Þjóðhagsreikningar 1901-1945 - 01.08.1992, Page 25

1.4.6 Árin 1939-1945
Eins og áður er nefnt hækkaði verð á erlendum gjaldeyri um 22% við gengis-
lækkunina í apríl 1939. í september sama ár skali síðari heimsstyrjöldin á og gjör-
breytti aðstæðum í viðskiptamálum þjóðarinnar. Mesta vandamál fyrra tímabils,
sölutregða útflutningsafurðanna hvarf, og viðskiptakjör breyttust okkur í hag,
sérstaklega 1939-1942.
í maí 1940 hemámu Bretar landið, og fjölmennt erlent herlið dvaldi hér til
stríðsloka. Miklar framkvæmdir, vegalagnir, flugvallagerð og byggingarstarfsemi átti
sér stað á vegum herliðsins, með aukinni eftirspum eftir innlendu vinnuafli.
Gjaldeyristekjur voru því miklar, og í stað erlendra skulda sem námu um 113 m.kr.
árið 1939, eða um 40% af áætlaðri vergri þjóðarframleiðslu þess árs, átti þjóðin
álitlegar erlendar innistæður í lok tímabilsins, eins og nánar er vikið að hér á eftir.
Mælt á vísitölu neysluvöruverðlags þrefaldaðist verðlag milli 1939 og 1945 en mælt
á vísitölu byggingarkostnaðar jafnvel enn meira, um 3,7-földun. Mikilvægur hvati
aukinnar verðbólgu var vísitölubinding launa, sem lögfest var í apríl 1939, samhliða
gengislækkuninni.
Fiskiskipastóll landsmanna breyttist lítið að lestarrými þessi ár. Árið 1939 var
flotinn alls 26,4 þúsund brúttólestir en 1945 27,9 þúsund brúttólestir. Togurum
fækkaði úr 36 í 28, þar sem nokkrum var sökkt á leið til eða frá Bretlandi. Hinsvegar
jókst fjöldi mótorskipa bæði að tölu og brúttólestum. Þorskafli jókst ár frá ári og náði
hámarki 1944, er aflinn var 328 þúsund tonn eða um 90% meiri en 1939. Mestur hluti
þorskatlans var fluttur ísaður á Bretlandsmarkað en hluti aflans var frystur. Síldarafli
var mjög sveiflukenndur þessi ár og hafði frekar litla þýðingu í útflutningsverðmæti
stríðsáranna.
Verðlagsþróun var landbúnaði mjög hagstæð. Þannig hækkaði heildsöluverð 1. fl.
kjöts í sláturtíð úr 1,25 kr. hvert kg. 1939 í 11,06 kr. árið 1945. Þetta var þrisvar
sinnum meira en almennt neysluvöruverðlag hækkaði. Áætlað heildsöluverð mjólkur,
að niðurgreiðslum meðtöldum frá 1943, hækkaði úr 34,8 aurum á lítra árið 1939 í
151,1 kr., sem er rösklega 4,3-földun.
Sauðfjárstofn minnkaði nokkuð þessi ár, aðallega vegna áhrifa mæðiveiki, og
samfarandi niðurskurði. Kýrstofn var svo til óbreyttur en nythæð jókst nokkuð. Vegna
brottflutnings vinnuafls úr sveitum varð lítið um verklegar framkvæmdir í landbúnaði
þessi ár.
Afkoma flestra iðngreina var allgóð, því kaupgeta var mikil, og erlend samkeppni
svo til engin.
Á vegum hersins voru byggðir fyrstu stóru flugvellirnir, einn við Reykjavík og
annar á Miðnesheiði (Keflavíkurflugvöllur).
Fyrsti áfangi Hitaveitu Reykjavíkur var hafinn skömmu fyrir stríð en fullgerður
1943-1944. Við stríðslok voru alls 2.800 hús tengd hitaveitunni.
Heildarmannfjöldi jókst um tæp 8% á þessu tímabili, í landbúnaði fækkaði um rúm
9% en í sjávarútvegi og vinnslugreinum hans um rúm 2%, enda var mestallur fiskur
fluttur út lítt unninn. Talið er að mannafli annarra atvinnugeira en landbúnaðar og
sjávarútvegs hafa aukist um rúm 23%, en mesta aukningin virðist hafa orðið í iðnaði,
öðrum en vinnslu landbúnaðar- og sjávarafurða, um 33% og byggingarstarfsemi, um
23