Þjóðlíf - 01.07.1986, Side 12

Millj.
hlýtur þessi stefnubreyting aö þýða þaö, aö fjármagni til
heilbrigðismála verði í aukum mæli beint til heilsuverndar
fremur en til þjónustu sjúkrahúsa. Það eru ýmsar ástæður til
þess að ætla að ekki verði allir sáttir við þá niðurstöðu.
Gagnrýni á heilbrigðiskerfið sem heyrist frá læknum er yfirleitt
í þá átt að sjúkrahús séu vanbúin tækjum og aðstöðu til
rannsókna. Þetta er mjög skiljanlegt viðhorf þegar litið er á
heilbrigðisþjónustu hérlendis undir sjónarhorni hefðbundinna
læknisvísinda. Spurningin snýst hins vegar um það, hvort þetta
sjónarhorn þrengi ekki um of sýn okkar á markmið og árangur
heilbrigðisþjónustu.
Eitt af því sem gengur eins og rauður þráður í gegnum skrif
gagnrýnenda heilbrigðisþjónustunnar er ádeila á ríkjandi
hugsunarhátt innan læknavísindanna. Skarpa gagnrýni úr þess-
ari átt er t.d. að finna í bókinni The Unmasking of Medicine,
1981, eftir lögfræðinginn Ian Kennedy. Kennedy heldur því
fram að hin háþróuðu læknavísindi séu á rangri braut. Síaukin
tæknivæðing þeirra hafi í för með sér skaðlega sérhæfingu
læknisstarfsins. Menntun og þjálfun lækna miðast einkum við
meðferð á líkamlegum sjúkdómum, þótt þeir þurfi iðulega að
taka á vandamálum sem eiga sér margþættari orsakir. Það er
nú almennt viðurkennt að heilbrigði ræðst af samspili líkam-
legra, sálrænna og félagslegra þátta, sem oft getur verið erfitt
að greina á milli, ekki síst í streitusamfélagi nútímans. Samt
sem áður eru læknar enn menntaðir sem sérfræðingar í hinum
líkamlega þætti, meira og minna úr samhengi við umhverfi
einstaklingsins. Þetta er eitt af því sem gæti staðið í vegi hinnar
nýju heilbrigðisstefnu, enda segir Hrafn V. Friðriksson, skóla-
yfirlæknir, í viðtali við Þjóðviljann 23. mars 1986:
Til þess að þessi nýja stefna komist í framkvæmd þarf að
breyta menntun heilbrigðisstéttanna. það þarf að mennta fólk
í forvörnum og leggja áhersluna á heilbrígðið en ekki sjúk-
dóma og sjúklinga. Petta er að breytast ísumum löndum, t.d. í
einum skóla í ísrael þar sem byrjað er á því að skilgreina þau
vandamál, sem tengjast því að verða sjúkur. Síðan er farið í
sjúkdómafræðina. Fram til þessa hafa læknadeildir einbeitt sér
að menntun sérfræðinga. í framtíðinni þurfa þær að leggja
áherslu á að viðhalda starfsþreki og heilbrígði fólks þannig að
allir fái notið sín.
Annað atriði sem oft kemur fram í gagnrýni á hugmynda-
fræði læknavísinda er, að hinn tæknilegi hugsunarháttur sem
þar hefur grafið um sig vanmeti siðferðilega hlið þeirra. I grein
um „Siðvísindi og læknisfræði" sem Páll Skúlason prófessor
skrifaði í Læknablaðið 1979 segir hann, að þetta vanmat á
þætti siðfræðinnar birtist t.d. í því að ekki hafi verið haldin
námskeið í siðfræði í læknadeild Háskóla íslands, „og þurfa þó
læknar líklega öllum öðrum fremur að glíma við siðfræðileg
vandamál." Menntun lækna miðar einkum að fræðilegri þekk-
ingu á gerð mannslíkamans og tæknilegri kunnáttu til að
greina ástand hans og hafa áhrif á það. Sú staðreynd að fræðin
beinast alltaf á endanum að raunverulegum lifandi einstakling-
um, og að allt starf og ákvarðanir lækna geta haft mikilvægar
siðferðilegar afleiðingar í för með sér, virðist vera algjört
aukaatriði í þjálfun þeirra.
Það er hægt að leiða rök að því, að hinn tæknilegi hugsunar-
háttur læknavísinda bitni á öllum sjúklingum og aðstandend-
um þeirra. Hið tæknilega sjónarhorn lítur gjarnan á sjúkling-
inn sem hvert annað viðfangsefni, sem þarf að leysa með við-
eigandi aðgerð eða tækni. Hér þarf að koma til grundvallar-
breyting á afstöðu lækna til eigin fræða og starfs, þar sem litið
er á læknisfræði sem siðvísindi, sem hafa heill og heilbrigði
raunverulegra einstaklinga að markmiði. Gæði heilbrigðis-
þjónustu yrði þá ekki metin einvörðungu út frá aðstöðu og
útbúnaði, heldur einnig með tilliti til þátta eins og tillitssemi,
skilnings og réttlætis.
Sú ásökun er einnig algeng, að læknar spyrji sig ekki nægi-
lega mikið um gildi og áhrifamátt aðgerða sinna fyrir eiginlegt
markmið heilsugæslu. Þeir eigi það til að nota bæði tækni og
lyf fremur til þess að friðþægja sjúklingum og sjálfum sér en til
lækninga. Eins hætti læknum til að gleypa gagnrýnislaust við
nýjum tækjabúnaði og lyfjum og nota hvort tveggja úr hófi
fram.
Oflækningar af þessu tagi eru auðvitað dæmi um mis-
beitingu læknavísinda, ábyrgðar- og öryggisleysi einstakra
lækna, en það má einnig að einhverju leyti rekja þetta til
takmarkana í starfsþjálfun þeirra og menntun. í febrúarhefti
Læknablaðsins er að finna grein eftir Pétur Pétursson, lækni á
Bolungarvík, um ofnotkun sýklalyfja hérlendis. Pétur telur, að
skortur á kennslu og starfsþjálfun læknanema og læknakandi-
data í heimilislæknisfræðum sé ein „höfuðorsök lyfseðlarit-
gleði íslenskra lækna.“ Heimilislæknisfræðin leggi áherslu á að
kynna læknum „eðli tjáskipta og kenna þeim að leggja heild-
rænt mat á allt ástand sjúklingsins og aðstæður."
Með því að tileinka sér þessa afstöðu og viðeigandi tjá-
skiptatækni getur læknirinn fremur gefið af sjálfum sér og eflt
þannig sjálfslækningargetu sjúklingsins; vakið upp lækninn í
12 ÞJÓÐLÍF