Frjáls verslun - 01.08.2007, Blaðsíða 80

80 F R J Á L S V E R S L U N • 8 . T B L . 2 0 0 7
S T J Ó R N U N
Þriðja skrefið er námskeiðið Samkeppnishæfni („Microeconomics
of Competitiveness“) sem haustið 2007 er í boði fyrir nemendur í
meistaranámi í Háskóla Íslands. Alls eru 30 nemendur að takast á
við fræði Michaels E. Porters og dæmisögur („cases“) frá Harvard um
samkeppnishæfni og stefnumiðaða þróun í atvinnulífi víða um heim.
Á námskeiðinu er einnig verið að greina og vinna með klasa í atvinnu-
lífinu og fjalla um starfshætti og skyldur stjórnvalda þegar kemur að
því að efla samkeppnishæfni.
Eitt nýjasta ritverk Michaels E. Porters er grein í Harvard Business
Review, desember 2006, sem hann skrifaði með Mark R. Kramer
um stefnu og samfélagið: „Strategy and Society: The Link Between
Competitive Advantage and Corporate Social Responsibility“. Þessi
grein hlaut McKinsey-verðlaunin sem veitt eru fyrir bestu greinina í
tímaritinu á ári hverju. Verðlaunin hafa verið veitt síðan árið 1959
og það kemur kannski ekki á óvart að Porter hefur margoft verið
verðlaunahafi.
Í greininni segja Porter og Kramer frá því að fyrirtæki þurfi í
auknum mæli að svara fyrir starfsemi sína og gerðir frammi fyrir
almenningi, fjölmiðlum og stjórnvöldum. Nú sé horft til þess sem
nefnt er samfélagsleg ábyrgð í starfsemi fyrirtækja. Porter og Kramer
taka undir mikilvægi þess að takast á við þetta viðfangsefni en þeir
fara gagnrýnum orðum um þau rök sem eru lögð til grundvallar og
um þær leiðir sem stjórnendum er bent á. Porter og Kramer benda á
að í þessum áhuga almennings á framlagi fyrirtækja til samfélagsins
séu fólgin mörg tækifæri og með því að horfa á málin út frá traustum
greiningarlíkönum, sem nýst hafa mörgum fyrirtækjum gegnum
árin, sé bæði hægt að koma auga á þessi tækifæri og auðvelda stjórn-
endum að nýta þau til að byggja upp forskot í samkeppni samhliða
samfélagslega mjög ábyrgum rekstri.
Í greininni er sýnt hvernig nota má „virðiskeðju“ Porters til að
draga fram bæði jákvæð og neikvæð samfélagsleg áhrif af starfsemi
fyrirtækja, enda dregur líkanið fram samspil allra þátta og athafna
í fyrirtækinu. Með „demantslíkani“ Porters má síðan sjá þessi áhrif
í samhengi og meta mikilvægi þeirra og afleiðingar. Greiningin öll
tekur þannig mið af verðmætasköpun fyrirtækisins, samkeppnis-
hæfninni og framlaginu til velferðar í því samfélagi sem við á hverju
sinni. Kjarni málsins er að á milli fyrirtækjanna og samfélagsins er
gagnvirkt samband. Til að fyrirtæki verði árangursrík þarf heilbrigt
samfélag. Til að gera samfélag heilbrigt verða öflug og árangursrík
fyrirtæki að vera til staðar. Fyrirtækin og samfélagið þurfa að skipta
með sér virðisaukanum, segja Porter og Kramer.
Nánari upplýsingar um Michael E. Porter og verk hans má m.a.
finna á heimasíðu stofnunar hans, www.isc.hbs.edu.
Peter Senge
Síðasti kenningakóngurinn sem fjallað verður um að sinni er Peter
Senge (f. 1947). Heimavöllur hans er í Boston þar sem hann starfar
sem „Senior Lecturer“ við Sloan School of Management sem er hluti
af Massachusetts Institute of Technology (MIT). Peter Senge er með
BS-próf í verkfræði frá Stanford háskóla, MS-próf í félagslegum
kerfum og PhD-próf í stjórnun frá MIT. Hann sló í gegn árið 1990
með bókinni „The Fifth Discipline:
The Art and Practice of the Learning
Organization“ sem hefur selst í yfir
milljón eintökum.
Til marks um stöðu Peters Senges þá
var því haldið fram í tímaritinu Journal
of Business Strategy (september/októ-
ber 1999) að Senge væri einn af 24 ein-
staklingum sem hafa haft mest að segja
um þróun stefnumiðaðrar stjórnunar
sl. 100 ár. Árið 2000 var Senge nefndur
af The Financial Times sem einn af
helstu kenningakóngunum í veröldinni og Business Week setti Senge
í hóp 10 áhrifamestu kenningakónganna í heiminum árið 2001.
Peter Senge hefur verið í forystuhlutverki í MIT í hagnýt-
ingu kerfisfræða í stjórnun
og í rannsóknum á lærdóms-
fyrirtækjum. Hann var for-
stöðumaður „MITs Center for
Organizational Learning“ á 7
ára tímabili þess (1991-1997)
og stofnaði síðan hið samfé-
lagsmiðaða „The Society for
Organizational Learning“ til að tryggja framhald á þeirri þróun sem
MIT rannsóknarsetrið hleypti af stað. Peter Senge er öflugur kennari
og hann er eftirsóttur fyrirlesari um allan heim.
Kjarninn í verkum Peters Senges er að fyrirtæki nútímans þurfi að
virkja allt starfsfólkið til að geta haldið velli. Til að takast á við óstöð-
ugt umhverfi og sífellt miklar breytingar í starfseminni sé fyrirtækjum
nauðsynlegt að njóta ávinnings af lærdómi. Það að tryggja lærdóm
og skapa skilyrði fyrir lærdóm er á hinn bóginn mikil áskorun. Það
er margt í hefðbundnum útfærslum á skipulagi fyrirtækja sem og í
þekktum starfs- og stjórnunarháttum sem kemur í veg fyrir lærdóm,
m.a. goðsögnin um hina sterku, samstilltu og nánast óskeikulu yfir-
stjórn fyrirtækja.
Til að takast á við lærdómsvandann setti Senge fram hugmyndina
um „fögin fimm“ sem allir í fyrirtækjum þurfa að kunna skil á og
vinna samkvæmt. Fögin fimm eru 1) „personal mastery“, þ.e. ein-
staklingar þurfa að þekkja sjálfan sig til hlítar, búa yfir sjálfsaga og
þjálfa getu sína til lærdóms; 2) „mental models“, þ.e. takast á við hin
oft svo ólíku undirliggjandi viðmið sem starfsmenn ósjálfrátt koma
með inn í starfsemi fyrirtækisins og hafa áhrif á gang mála; 3) „build-
ing of a shared vision“, þ.e. mikilvægi þess að allir í fyrirtækinu hafi
það sem nefna má sameiginlegan tilvistargrundvöll og ákveðna fram-
tíðarsýn að keppa að; 4) „team learning“, þ.e. skipulag sem ýtir undir
liðsvinnu sem einkennist af samhentri, virkri og opinni umræðu í
fyrirtækinu; 5) „systems thinking“, þ.e. fimmta fagið sem setur allt
lærdómsferlið í samhengi sem svo er fjölvítt bæði í tíma og rúmi.
Sagt er að framlag Peters Senges geri stjórnendum fyrirtækja m.a.
kleift að sjá bæði skóginn og trén í starfsemi fyrirtækja. Einnig sam-
spilið á milli trjánna og skógarbotnsins. Nánari upplýsingar um feril
og verk Peters Senge er að finna á www.solonline.org.
Peter Senge.
Sagt er að framlag Peters
Senges geri stjórnendum
fyrirtækja m.a. kleift að
sjá bæði skóginn og trén
í starfsemi fyrirtækja.