Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2004, Blaðsíða 17

GREIN
Fátækt og heilsufar á Islandi
Hún bendir á að 64% þeirra sem búa við fátækt
á Islandi eru með börn á framfæri samkvæmt
niðurstöðum rannsóknar sem norræna ráðherra-
nefndin lét gera á öllum Norðurlöndum og tók
til 10 ára tímabils (1986-1995). Hún bendir enn
fremur á að Islendingar hafi verið aðilar að
mannréttindasáttmála Evrópu frá 1954, og
mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna er
frá 1948 en þar segir: „Hver maður á kröfu til
lífskjara, sem nauðsynleg eru til verndar heilsu
og vellíðan hans sjálfs og fjölskyldu hans. Telst
þar til matur, klæðnaður, húsnæði, læknishjálp
og nauðsynleg félagshjálp, svo og réttindi til ör-
yggis gegn atvinnuleysi, veikindum, örorku, fyr-
irvinnumissi, elli eða öðrum áföllum, sem skorti
valda og hann getur ekki við gert."
Sigrún Björnsdóttir er skólahjúkrunarfræðingur í
einum af grunnskólum borgarinnar. Hún segir
að það hafi opnast fyrir henni nýr heimur er hún
hóf störf í skólanum fyrir tæpum tveimur árum.
„Það er mjög mikil fátækt hjá sumum þeirra
barna sem hjá okkur eru,“ segir hún. Hún segir
Félagsþjónustuna oft koma til að ræða við for-
eldra því þeir eigi greinilega ekki nóg til hnífs og
skeiðar. I skólanum er boðið upp á skólamáltíðir
en sum börnin hafa ekki efni á að borða og þurfa
að horfa á félagana í matartímum, kannski með
lélegt eða ekkert nesti sjálfir. „Það er mjög mikil
fátækt í Reykjavík," segir Sigrún. Hún bætir við
að skólinn hafi hér áður verið með gæslu fyrir
börnin eftir skólatíma en nú, eftir að ÍTR tók við
henni, þurfi allir að greiða fullt gjald fyrir gæsl-
una og það hafi í för með sér að sumir foreldrar
hafa ekki efni á að greiða gjaldið og þá fari börn-
in oft ein heim og slíkt hafi alvarleg áhrif á and-
lega heilsu þeirra.
Hún segir börnin einnig illa klædd, þau eigi sum
hver ekki skjólfatnað og kennarar og starfsfólk
komi oft með föt með sér sem börn þeirra eru
vaxin upp úr til að bæta úr mesta skortinum.
Foreldrarnir, sem eru oft og tíðum láglaunafólk,
búi þar að auki í lélegu húsnæði. Þannig sé
skortur á öllum sviðum og setji mark sitt á börn-
in til frambúðar.
Harpa segir að lágmarksviðmið, þ.e. algild fá-
tæktarmörk (absolute poverty) séu gjarnan
kennd við Rowntree sem beitti þeim í upphafi
20. aldar. Þessi skilgreining er talin mjög þröng,
þ.e. hvort fólki takist að uppfylla lágmarksnæringarþörf sína.
Starfsmenn Félagsmálastofnunar Reykjavíkur könnuðu hve
mikinn mat væri unnt að kaupa fyrir upphæð sem ætluð var
hjónum með tvö börn. Þeir settu saman matseðil sem var eini
mögulegi matseðillinn ef upphæðin átti að duga og báru hann
undir sjúkrasérfræðing Borgarspítalans og fengu umsögn hans
um hvernig nýta mætti féð til að fá sem mesta hollustu. Nið-
urstaðan var að daglegri hitaeiningaþörf fjölskyldunnar var
ekki fullnægt, mörg vítamín, þar með c-vítamín voru undir
dagsþörf. Harpa Njáls kemst því að því að skilgreining Rown-
trees á algildri fátækt árið 1901, sem miðaðist við lágmarks-
næringarþörf, ætti við á íslandi í upphafi 21. aldarinnar. Það
að fá ekki fullnægt lágmarksnæringarþörf stuðlar að heilsu-
leysi þegar fram í sækir.
Þó fátæktin hafi þannig verið kortlögð hér á landi eru engar
aðgerðir fyrirhugaðar hjá stjórnvöldum til að leiða fólk úr
gildru fátæktarinnar og bæta þannig heilsufar þess hluta þjóð-
arinnar sem líður skort. Aðgerðir stjórnvalda beinast helst að
því að lækka kostnað þegar fólk á við Iangvarandi veikindi að
stríða. Sæunn Stefánsdóttir, aðstoðarmaður heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra, sagði í samtali við Tímarit hjúkrunar-
fræbinga að réttur tekjulágra fjölskyldna, sem bera mikinn
kostnað vegna læknishjálpar, lyfjakaupa og þjálfunar, hafi
verið rýmkaður um síðustu áramót. í þeim tilgangi að koma til
móts við tekjulágar barnafjölskyldur eru viðmiðunarmörk árs-
tekna, sem liggja til grundvallar endurgreiðslu vegna mikils
kostnaðar við Iæknishjálp, lyf og þjálfun, hækkuð um ríflega
13%. Reglurnar fela í sér að fjölskylda, sem hefur allt að 1750
þúsund krónur í árstekjur, fær endurgreidd 90% af sjúkra-
kostnaði umfram 12.250 krónur á þriggja mánaða tímabili.
Þegar fjölskyldutekjur eru allt að 2,6 milljónir á ári og sjúkra-
kostnaður fer fram yfir 18.550 krónur á þremur mánuðum
endurgreiðir Tryggingastofnun þrjá fjórðu umframkostnaðar-
ins. Við fjölskyldutekjur, sem eru allt að 3,7 milljónum króna
á ári, endurgreiðir Tryggingastofnun 60% af sjúkrakostnaði
umfram 25.900 krónur á þriggja mánaða tímabili. Einnig er
tekið tillit til fjölda barna í hverri fjölskyldu þannig að viðmið-
unartekjur eru lækkaðar um 260 þúsund krónur á ári fyrir
hvert barn.
Heimildir:
Harpa Njáls (2003). Fátækt á islandi viö upphaf nýrrar aldar. Hin dulda félagsgerö borg-
arsamfélagsins. Reykjavik. Háskólaútgáfan.
Harpa Njáls (2000). Áhrif efnalegra aöstæðna á félagslega þátttöku unglinga og líöan
(óbirt). Reykjavík: Félagsvísindadeild Háskóla islands.
Halldórsson, M., Cavelaars, A.E.J.M., Kunst, A.E., og Mackenbach, J.P. (1999). Socio-
economic differences in health and well-being of children and adolescents in
lceland. Scandinavian journal of Public Health. ISSN 1403-4948.
Sigriöur Jónsdóttir (1997). Það er erfitt aö geta ekki séð fyrir sér sjálfur: Rannsókn á aö-
stæðum Reykvíkinga sem fengið hafa fjárhagsaðstoö til langs tima. Reykjavik:
Félagsmálastofnun Reykjavíkurborgar.
Tímarit hjukrunarfræðinga 2. tbl. 80. árg. 2004