Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2004, Blaðsíða 40

sjónarhorni hjúkrunar sem starfsmiðaðrar fræðigreinar er þróun
þekkingar og sérhæfing á tilteknu sérsviði hjúkrunar grundvallarat-
riði. Því má leiða líkur að því að til að styrkja hjúkrun sem
starfsmiðaða fræðigrein beri að leggja alla áherslu á að hlúa að vexti
og viðgangi sérfræðinga í hjúkrun, „nurse practitioners" hlutverkið
styrki hins vegar lijúkrunarfræðinga í að vinna á forsendum lækn-
isfræðinnar. Flestir „nurse practitioners“ ávísa og stjórna Iyfjagjöf-
um, skima eftir sjúkdómum, ákvarða læknisfræðilegar rannsóknir
og vinna þannig störf sem lengstum hafa eingöngu verið á höndum
lækna. Þannig stuðli „nurse practitioners“ að góðri heilbrigðisþjón-
ustu fyrst og fremst á forsendum læknisfræðinnar.
Samanburður á hagkvæmni og ánægju með störf lækna og „nurse
practitioners" hefur verið talinn mikilvægur. Þessi samanburöur er
bandarískum „nurse practitioners“ yfirleitt hagstæður. Hagkvæm
heilbrigðisþjónusta er að sjálfsögu mikilvæg en engu að síður vakna
upp ýmsar spurningar. Forsenda þessa samanburðar er að „nurse
practitioners" veiti þjónustu sem kemur í staðinn fyrir læknisþjón-
ustu. I þessu sambandi þarf að skoða aðstæður á Islandi. Er nauð-
synlegt að mennta hjúkrunarfræðinga til að koma í stað lækna eða
sem staðgengla þeirra? Er læknaskortur vandamál á Islandi? Er
skortur á hjúkrunarfræöingum og hjúkrunarþjónustu á Isiandi? Þörf
fólks fyrir hjúl<run er augljóslega fyrir hendi og skortur á hjúkrunar-
fræðingum til starfa er mikill og vaxandi, ekki aðeins á íslandi held-
ur víða í hinum vestræna heimi. Sú spurning er líka áleitin hvers
vegna hjúkrunarfræðingar sækjast eftir að vinna sem eins konar
„næstum“ læknar í stað þess að styrkja þekkingargrunn sinn í hjúkr-
unarfræði og ella sig á einhverju hinna ljöimörgu starfssviða hjúkr-
unar. Noldcuð ljóst er að ein af skýringunum er sú að „nurse practi-
tioners" eru sjálfstæðari í störfum en ýmsir hjúkrunarfræðingar.
Hins vegar er ljóst að svigrúm „nurse practitioners" til sjálfstæðrar
starfsemi er ekki meira en annarra hjúkrunarfræðinga með fram-
haldsnám í hjúkrunarfræði. Með framhaldsnámi kemur sérhæfð
þekking og færni sem skapar möguleika til sjálfstæðis í starfi.
Niðurstaða: Þörf á eða löngun til að taka upp störf „nurse practit-
ioners“ í íslenska heilbrigðiskerfinu hefur verið til umræðu á íslandi
um nokkurn tíma. Ég dreg þá ályktun að þörfin sé ekki veruleg og
að önnur haldbær rök fyrir að taka upp slík störf séu lítil. Eg tel
einnig óvarlegt að yfirfæra reynslu annarra þjóða án miklu ýtarlegri
ígrundunar en fram til þessa hefur farið l'ram. Heilbrigðiskerfi
Bandaríkjanna er í slíkri úlfakreppu að ástæða er til að fara að með
mikilli gát þegar það kerfi á í hlut. Ekki er einungis ástæða til að
skoða þarfir fyrir þjónustuna heldur er líka mikilvægt að huga að
þeim hagsmunum og hagsmunaaðilum sem í hlut eiga. Einnig skal
nefna að nú hefur orðið til nám og starf sem felur í sér blöndu af
„nurse practitioner" og „clinical nurse specialist" sem ástæða er til
að skoða.
Samfélagslegar skyldur hjúkrunarfræðinga við að endurbæta og
efla frekar hjúkrunarþjónustu í landinu og á alþjóðavísu eru mikl-
ar og ber að fagna öllum aðgerðum þar að lútandi.
Mér er hugleiknast hvernig efla má heilbrigðisþjón-
ustuna með því að renna tryggari stoðum undir
hjúkrunina á hennar eigin forsendum. Benda má á
að ýmsar ógnir sem steðja að heilsufari Islendinga
og fjallað er um í nýrri skýrslu Fagráðs landlæknis-
embættisins um heilsueflingu (2003) verða ekki
leystar með sjúkdómsmiðuðum meðferðarúrræðum.
Hins vegar hefur heildræn sýn hjúkrunar á mann-
eskjuna sem sálfélagslega ekki síður en líkamlega
veru, sem hefur áhrif á og er undir áhrifum af um-
hverfi sínu, veigamiklu hlutverki að gegna við þess-
ar aðstæður. Sjálfstæði hjúkrunar og sjálfstæði
hjúkrunarfræðinga við störf hefur vaxið á undan-
förnum árum. Hjúkrunarfræðingar skipuleggja og
veita í vaxandi mæli sjálfstæða meðferð. Starfsemi
göngudeilda á Landspítala-háskólasjúkrahúsi er eitt
af mörgum dæmum um það.
A undanförnum árum hafa íslenskir hjúkrunarfræð-
ingar tekið mörg mikilvæg skref til að efla hjúkrun-
arþjónustu í Iandinu. Eitt af því er fjölgun sérfræð-
inga í hjúkrun. Þessir hjúkrunarfræðingar hafa sótt
sér framhaldsmenntun erlendis, og á síðustu árum
einnig hérlendis, fengið viðurkenningu heilbrigðis-
yfirvalda á sérfræðingsstarfsheitinu auk þess sem til
hafa orðið stöður fyrir sérfræðinga í hjúkrun á
nokkrum heilbrigðisstofnunum. Hjúkrunarfræðing-
ar með meistaragráðu og sérhæfingu á tilteknu sér-
sviði hjúkrunar vinna á forsendum hjúkrunar sem
starfsmiðaðrar fræðigreinar við að sinna flóknum og
yfirgripsmiklum heilsufarsvanda skjólstæðinga
sinna í bland við einfaldari viðfangsefni. Vísbend-
ingar eru um að störf þessara hjúkrunarfræðinga
skili veigamiklum árangri, en það þarfnast að sjálf-
sögðu rannsókna í tímans rás.
Ég legg til að íslenskir hjúkrunarfræðingar samein-
ist um að efla sérfræðinga í hjúkrun á forsendum
hjúkrunarinnar sjálfrar. Þannig tel ég að starfsmið-
uð fræðigrein hjúkrunar eflist best og fullnægi sam-
félagslegum skyldum sínum á áhrifaríkastan hátt.
Heimildir
Fagráö Landlæknisembaettisins um heilsueflingu: Þorgerður Ragnars-
dóttir, Álfheiöur Steinþórsdóttir, Erla Kolbrún Svavarsdóttir, Jó-
hann Ágúst Sigurðsson, Laufey Steingrimsdóttir, Pétur Pétursson,
Sigríöur A. Pálmadóttir, Svandis Siguröardóttir og Þorsteinn
Njálsson (2003). Áherslur til heilsueflingar. Reykjavik: Landlæknis-
embættiö.
Hanna, D.L. (2000). The primary care nurse practitioner. í A.B. Hamric,
J.A. Spross og C.M. Hanson (ritstj.), Advanced nursing practice (2.
útg.) (bls. 407-425). W.B. Saunders Comp.: Philadelphia, Pennsyl-
vania, USA.
Timarit hjúkrunarfræöinga 2. tbl. 80. árg. 2004