Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.05.2004, Blaðsíða 11

GREIN
Fátækt og heilsufar
ára aldri í þróunarlöndunum eru tengd vannær-
ingu. Fátækt fólk á oft í vandræðum með að fá
nóg að borða til að varðveita heilsu sína.
Skortur á hreinu vatni og hreinlæti. Fátækt fólk
býr við heilsuspillandi aðstæður sem hafa áhrif á
líf þess og heilsufar. Meira en milljarður manna
í heiminum hefur ekki aðgang að hreinu drykkj-
arvatni og meira en 2,4 milljarðar búa ekki við
fullnægjandi hreinlætisaðstæður. Ofullnægjandi
hreinlætisaðstæður leiða af sér smitsjúkdóma
sem viðhalda fátæktargildrunni. Um 2 milljarðar
barna deyja á ári hverju, eða 6.000 á degi hverj-
um, úr slíkum smitsjúkdómum.
Skortur á hreinu vatni veldur því sums staðar að
konur þurfa að sækja vatn um langan veg og geta
því ekki menntað sig vegna tímaskorts. Mennt-
unarskortur, lítil framleiðsla og kostnaður við
heilbrigðisþjónustuna viðhalda vítahring sjúk-
dóma og fátæktar hjá milljörðum manna.
Lélegur aðgangur að heilbrigðisþjónustu. Góð
heilbrigðisþjónusta byggist ekki eingöngu á góðu
aðgengi að þjónustunni heldur einnig á því að
hvaða marki þjónustan sinnir þörfum þeirra sem
hún á að sinna. Lélegur aðgangur að heilbrigðis-
þjónustunni getur haft í för með sér barnsfæð-
ingar sem ekki var gert ráð fyrir, óöruggar fóstur-
eyðingar og smitun kynsjúkdóma, m.a. eyðni. Ó-
fullnægjandi ungbarnaeftirlit og mæðravernd
gera móður og barn berskjaldaðri fyrir ýmsum
kvillum, svo sem vannæringu, vandamálum í
fæðingunni, fæðingu fyrir tímann, fósturláti,
smiti og dauða. Skortur á læknisþjónustu á öll-
um stigum heilbrigðisþjónustunnar Ieiðir til út-
breiðslu sjúkdóma, svo sem eyðni, berkla, malar-
íu og annarra sjúkdóma.
Eyðni, malaría og berklar hafa verið kallaðir
sjúkdómar fátæktarinnar og herja á hina
fátækustu í heiminum.
Eyðni hefur gengið sem faraldur um stóran hluta
heimsins á undanförnum áratug. A hverjum degi
smitast 14.000 manns og um 3 milljónir látast á
ári hverju, þar af er meira en helmingur undir 25
ára aldri. Fátækt er aðalástæða smitsins þar sem
sumar stúlkur fá greitt fyrir kynmök til að hafa
fyrir skólagjöldum eða til að hjálpa fjölskyldunni
fjárhagslega. I sumum löndum á eyðimerkur-
svæðum Afríku er um 35% mannfjöldans smitaður og flest
dauðsföll eru af völdum eyðni. Eyðnifaraldurinn eykst einnig
óðfluga í Mið-Asíu og Austur-Evrópu. Þar sem eyðnifaraldur-
inn eykst eru vandamenn, sem þurfa að ala önn fyrir sjúkling-
um og jafnvel börnum þeirra, í enn meiri hættu að falla í fá-
tæktargildruna. Rannsóknir í Búrkína Faso í Rúanda og Ug-
anda hafa bent til að eyðnifaraldurinn muni fjölga þeim sem
búa við sára fátækt úr 45% árið 2000 í 51% árið 2015.
Malaria
f Afríku er litið á malaríu sem sjúkdóm fátæktarinnar og eina
af aðalástæðum fátæktar. Malaría veldur miklum þjáningum
og dauðsföllum og börn, sem lifa af sjúkdóminn, þjást af
heilaskaða sem útilokar þau frá frekari skólagöngu og leiðir
þar af leiðandi til fátæktar. Þar sem lyf verka æ verr gegn
malaríu og moskítóflugurnar verða sífellt ónæmari fyrir skor-
dýraeitri er líklegt að malaría verði jafnvel enn alvarlegri ógn
við mannkynið í framtíðinni og Ieiði til aukinnar fátæktar.
Berklar
Á ári hverju smitast 100 milljónir manna af berklum og af
þeim þróa 8 milljónir virka berkla. Á ári hverju látast tvær
milljónir manna af völdum berkla, margir þeirra á besta starfs-
aldri. Berklavandamálið í heiminum f dag er flókið vegna tíðra
fólksflutninga og lélegra berklavarna og -meðferðar. Berklar
eru sjúkdómur fátæktarinnar sem hneppir fátækasta fólk
heimsins í fátæktar- og sjúkdómagildru.
Geðheilsa og fátækt
Rannsóknir hafa sýnt mikla fylgni milli geðsjúkdóma og fá-
tæktar. Lélegri geðheilsu fylgir lítil menntun, lágar tekjur,
skortur efnislegra gæða, atvinnuleysi og lélegur húsakostur.
Eiturlyfjaneytendur, götubörn, flóttamenn og eyðnismitaðir
eru í áhættuhópi þeirra sem þjást af völdum fátæktar og geð-
röskunar. Geðrænir örðugleikar eru dæmi um tengsl sjúkdóma
og fátæktar. Fátækt getur haft í för með sér lélega geðheilsu
og léleg geðheilsa hefur efnahagsleg áhrif:
Kostnaður samfélagsins við lélega geðheilsu
* Otímabær dauði, margir fyrirfara sér.
* Fólk, sem glírnir við geðsjúkdóma, á oft erfitt með að vera á
vinnumarkaði.
* Aðrir þurfa að sjá um þá sem eiga við geðröskun að glíma og
kostar það tíma og peninga.
* Bein og óbein fjárhagsleg byrði fyrir aðstandendur.
* Atvinnuleysi, glæpir, stimplun og firring ungs fólks þar sem
ekki var tekist á við geðræn vandamál þeirra á unga aldri svo
það gæti nýtt sér menntun sína til fullnustu.
* Kostnaður vegna slysa sem fólk með geðröskun hefur valdið.
Tímarit hjúkrunarfræöinga 2. tbl. 80. árg. 2004