Morgunblaðið - 22.08.1998, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ
AÐSENDAR GREINAR
LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 1998 37 f'
Smári bjargar
Austfjörðum
SAUÐFÉ bítur gras
á sumrin og er slátrað á
haustin. Peirra er ekki
flókið ævistarf. Forseti
bæjarstjórnar í samein-
uðu sveitarfélagi á
Austfjörðum, Smári
Geirsson, lýsti á svipað-
an hátt framtíð þegna
sinna, í ríkisútvarpinu
sl. laugardag. Hún er
sú að þeir eru aðeins
færir um verksmiðju-
störf - annaðhvort í síld
eða áli og skeytti hann
engu ástand mála á há-
lendi Austfjarða, hrein-
dýr, gæsir og landsins
gæði eru aukaatriði.
Hann ber hag mann-
fólksins nefninlega fyrir brjósti. Ef
það getur ekki unnið í verksmiðjum
getur það ekkert annað gert.
Er þetta virkilega satt, kæru
Austfírðingar, eruð þið virkilega
sauðir sem getið ekkert sjálfír?
Verðið þið allir að bíta það gras sem
fyrir ykkur er sett og farið síðan í
sláturhús á haustin?
Ég vona, segir Baldvin
Krisljánsson, að
Austfírðingar gefíst
ekki upp heldur kalli á
breyttar áherzlur.
Forseti bæjarstjórnarinnar ykk-
ar sagði að störfum í frumatvinnu-
greinum ykkar færi fækkandi og
því yrði að mæta með einhverju eins
og álverksmiðju, enda væri hún eft-
irsóttur vinnustaður, það sýndi
reynslan hér heima sem erlendis.
Getið þið ekkert sjálfir? Fór eitt-
hvað úrskeiðis einhvers staðar; tap-
aðist sjálfsbjargargenið í þeim þjóð-
flokki sem byggir Austfirði?
Eða er ykkar ágæti forseti, sem
ber hag ykkar svo innilega fyrir
brjósti, dæmi um eitthvað sem hef-
ur farið úrskeiðis hjá þeim sem hafa
ekki náð að horfa í kringum sig?
Er ísland öðruvísi
en önnur lönd?
Af hverju biðjið þið hann ekki um
tækifæri til að skoða aðra mögu-
leika, eins og þær þjóðir, sem hann
miðar lífskjör ykkar við, hafa fundið
út. Hversvegna getur þessi maður
stutt stefnu sem eyðir milljörðum af
sköttum okkar í erlenda
„lottómiða“, sem eiga að skila hing-
að einni og einni verksmiðju, bara
af því að Finnur Ingólfsson og
Landsvirkjun vilja það?
Hversvegna geta Austfirðingar
ekki lært af reynslu annarra þjóða,
- t.d.
Kanada og Nýja Sjálands - sem
fundu út að fólkið þeirra vill ekki
vinna í verksmiðjum og fóru því að
nýta lottómilljarðana í menntun,
markaðsrannsóknir og stuðning við
fólk sem vildi stofna eða efla sín eig-
in fyrirtæki. Sneru um leið af þeirri
braut að mylja undir fyrirtæki í
frumhráefnisiðnaði. Gengu meira
segja svo langt að afturkalla 10-15
ára gömul virkjanaleyfi og rekstrar-
leyfi fyrir virkjanir og hráefnis-
bræðslur þeim tengd.
Borðdiíkar
U p p s e t n i n g a h ú ð i n
11 ve r íi s gö i (i (7 4 , sími 5 52 5 2 7U
Ástrah'u - þar sem
þáverandi forsætisráð-
herra, Paul Keating,
sló af eldri stóriðju-
stefnu í frægri ræðu
fyrir 6 eða 7 árum, þar
sem hann lýsti efnahag
landsins sem banana-
lýðveldi, veldi sem
byggðist á öflun hrá-
efnis sem væri selt úr
landi, þar sem aðrar
þjóðir yrðu efnaðar á
annars og þriðja stigs
úrvinnslu og sölu.
Sama ríkisstjóm lagði
síðan allt undir til þess
að færa Ástrali úr kola-
mokstri inn í hátækni
og iðnað sem byggðist
á menntun og þeirri afkomu sem
fólkið í landinu sóttist eftir.
Bandaríkjanna - þar sem byrjað
er að rífa niður virkjanir og vinna til
baka land sem drekkt var undir lón,
með kostnaði sem hleypur á millj-
örðum dollara.
Hvað dregur hráefnisbræðslur
til Austfjarða?
Það er fyrst og fremst ódýrt land,
ódýr orka og ódýrt hráefni (þar
emð þið meðtaldir, kæm Austfirð-
ingar) sem dregur erlendar hráefn-
isbræðslur til landa eins og íslands,
Indlands, Ghana, Venesúela og
Kína. Þetta eru þau lönd sem við
keppum við og lífskjör Austfirðinga
verða borin saman við, fái Smári,
Finnur og Landspillir að ráða.
Fátækar þjóðir horfa iðulega
framhjá seinni tíma vandamálum til
þess að brauðfæða börnin sín.
Stundum reyndar af því að valdhaf-
ar verða ríkir á því að velta vanda-
málum á framtíðina. Svo fátækir
eru Austfirðingar ekki að þeir þurfi
að sætta sig við orð Smára forseta
um að hann vilji verksmiðju í dag,
skítt með framtíðina.
Uppgjöf Smára forseta
Smári gefst upp fyrir nýlegri
skýrslu Byggðastofnunar sem gefur
til kynna mikinn brottflutning af
Austurlandi á komandi árum, og
kallar á stóra lottómiðann. Ég vona
að aðrir Austfirðingar gefist ekki
líka upp heldur kalli á breyttar
áherslur. Ef ekki fengist nema
helmingur af ráðstöfunarfé Smára
og félaga gæti það skapað gríðarleg
margfeldisáhrif verði því ráðstafað í
takt við þróun landanna í kringum
okkur (hinn helminginn má Smári
fá og deila með verkfræðingum og
forstjórum Lansdvirkjunar). Fólk
hefur alltaf farið þangað sem
menntun og framtíð þess færir þeim
auknar tekjur og betri lífsskilyrði,
hafi það tækifæri til.
Undirritaður rekur lítið fyrir-
tæki, sem byggir á menntun, úr-
vinnslu og markaðsþekhingu og
sækir sjálfbært hráefni til Aust-
fjai-ða. Fyrirtækið er í dag 3 ára
gamalt, veitir nú 10 manns vinnu í 3
mánuði á ári, 1-2 á ársgrundvelli og
tvöfaldar sína veltu árlega - svo
fremi skammsýnir forsetar eyði-
leggi ekki hráefnið okkar.
Höfundur er rekstrarfræðingvr.
Yfir 1.200 notendur
KERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfislhroun
Baldvin
Kristjánsson
ISLENSKT MAL
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
967. þáttur
Úr ýmsum áttum.
1) Próf. Þorkell Jóhannesson
sendi mér svofellt símbréf sem
ég birti með þökkum og ekld
öðrum athugasemdum:
„Kæri Gísli:
Ég var að lesa í morgun pistil-
inn þinn í Morgunblaðinu í gær
með tilvitnun í síldarþrautir ís-
landsbersa, sem Halldór Lax-
ness rakti í Guðsgjafaþulu og
gerði úr flókinn bendil í blaða-
mannastfl. Ég tel mig að vísu
skilja þessa „sfldarfrétt". Mér
varð hins vegar á að fletta yfir á
næstu opnu og þá sé ég fyrir-
sögnina: „ísafjörður 8% yfir
meðaltali á tíma.“ Fyrir neðan
stendur: „Isafjörður var fyrir of-
an meðaltal hvað varðar áætlun
á tíma eða 8% á tímabilinu frá
því í maí-júlí, að sögn ...“ Ég las
svo fréttina alla og ég held ég
geti með góðum vilja sagt, að ég
skilji sennilega merkinguna, en
ég er þó ekki viss. Hitt þykist ég
svo viss um, að Islandsbersi
myndi ekki hafa haft slíkan þjón-
ustufulltrúa hjá sér í sfldinni
forðum og vísað er til í fréttinni í
blaðinu. Eg er alveg sama sinnis.
Það hlýtur að vera í hæsta máta
vafasamt fyrir stórt þjónustufyr-
irtæki í harðri samkeppni að
hafa þjónustufulltrúa, sem skilst
illa eða ekki!
Með bestu kveðjum."
2) Skilríkir menn gáfu mér
fyrir nokkrum árum þá bók bóka
sem heitir ABC et cetera. Hún
er að mestu um skyldleika orða
og sögu þjóða og öldungis afbær
sinnar tegundar, dálítið þung á
köflum að vísu. Höfundar eru
bræður í Bandaríkjunum, Alex-
ander og Nicholas Humez, og
munu eiga ættir að rekja til
Grikklands. Ég vek aftur athygli
á þessari bók, því að hún er
óþrjótandi uppspretta speki og
fróðleiks, í líkingu við Njálu,
Bibliuna og Kristnihald undir
Jökli.
3) í 962. þætti fjallaði ég nokk-
uð um nafnið Arngrímur. Um
heildarmerkingu þess komst ég
ekki að ákveðinni niðurstöðu,
enda ekki alltaf hlaupið að henni,
þegar við forn, samsett nöfn er
að fást.
Nú hefur Arngrímur Sigurðs-
son í Reykjavík sýnt mér þá vin-
semd, að senda mér allmikið les-
mál með hugsanlegum skýring-
um nafnsins. Verð ég nokkurn
tíma að melta þann lærdóm með
mér. Því lengra sem ég hætti
mér inn í myrkvið mannanafna-
fræða (onomatographia, onom-
astics), þeim mun villtari verð
ég, eins og nærri má geta. Ég
læt mér nægja sem snöggvast að
vitna í John Ayto: „Naming is
magical“, og má þá þýða magical
með „dularfullur, yfírnáttúrleg-
ur, óútskýranlegur“, eftir því
sem hver vill.
4) Veðurfréttamenn sumir
hafa að talsverðu leyti orðið við
tilmælum umsjónarmanns um
meginland Evrópu, „annars
staðar í Evrópu“ o.s.frv. Og ekki
má það minna vera en maður
þakki fyrir sig, sagði skáldið.
5) Og fyrst Evrópa kemur til
tals, skal enn heitið á fólk að
segja Evró, en ekki ?Júró. Það
er Evróvisjón og Evróland. Við
eigum nefnilega heirna í Evi-ópu,
en ekki ?Júrópu.
6) Jón Einar Jakobsson lög-
fi-æðingur í Reykjavík minnir
okkur á muninn á umboðsmaður
og umbjóðandi. Umboðsmaður,
segir Jón, er sá sem umboð hef-
ur; umbjóðandi er hins vegar sá
sem umboð veitir. Þetta er hár-
rétt og munurinn skýlaus, enda
er tekið fram í Árna Böðvarssyni
að umboðsmaður sé andrætt við
umbjóðandi.
7) Málfarsráðunautum fjöl-
miðlanna verður seint fullþakkað
mikilvægt og árangursríkt starf.
Umsjónarmaður hefur fengið
leyfi til að birta kafla úr siðasta
málfarsbréfi frá Helgu Jónsdótt-
ur sem nú gegnir starfi þessu
hjá Ríkisútvarpinu. Einhvern
veginn hefur þetta efni orðið út-
undan hjá mér hingað til: „Á
einu sviði erum við Islendingar
sparsamari en margar aðrar
þjóðir. Það er í vísunum til eign-
ar eða umráða. Svona gætum við
t.d. lýst meiðslum manna: Einn
slasaðist á fæti, annar á hand-
legg og sá þriðji nefbrotnaði. Á
ensku væri þetta orðað einhvern
veginn svona: „Einn meiddi fót
sinn, annar handlegg sinn og sá
þriðji braut nef sitt.“ í íslensku
eru eignarfornöfn ekki notuð um
líkamshluta nema í formlegu
máli og skáldskap (lítil börn
eigna sér líkamshluta sína en
venjast fljótt af því). I frétta-
texta eða skýrslu væri hægt að
segja: Vinstri fótur hans styttist
við slysið. Og í ljóðrænum texta:
Augu hennar skína sem stjörn-
ur. (Takið eftir því að nafnorðin
eru ekki höfð með greini.)
í daglegu tali tölum við um
hárið, fótinn, bakið, höfuðið,
magann, augun (á/í okkur):
Hárið á mér er úfið, ég er
slæmur í baki, ég meiddi mig í
fætinum, annar fóturinn á hon-
um er styttri en hinn, mér er illt
í augunum o.s.frv. I málinu ríkir
sem sé þegjandi samkomulag
um það að ekki þurfi að taka
fram hverjum líkamshlutarnir
tilheyri; enginn er í vafa um það
að það er minn fótur sem ég er
að tala um þegar ég kvarta um
að mér sé illt í fætinum. í seinni
tíð virðist þó sem tilfínning
manna fyrir þessu sé að breyt-
ast. T.d. heyrist nú stundum í
hársápuauglýsingum talað um
„hárið mitt“ og húðkremsselj-
endur tala um „húðina þína“.
Takið eftir að nafnorðin eru með
greini. Um daginn fór ég í klipp-
ingu. Þá sagði hárgreiðslukonan
mér að færa mig aftar í stólnum,
„það er betra íyrir bakið þitt“.
Þetta eru sjálfsagt ensk áhrif en
einnig tilraun til að nálgast við-
mælandann á blíðlegan og þægi-
legan hátt, eins og barn! Sporn-
um gegn þessu orðalagi í ís-
lensku!“
★
Hlymrekur handan kvað:
Allt er afstætt í heimi hér,
hermdi Einstein sálugi mér,
og ég sá, er ég fann
einn Neanderdalsmann,
hvílík stjama hún Stína mín er.
Auk þess leggur umsjónar-
maður til að í stað e.spinning
(um líkamsæfingar sem nú eru í
tísku) komi íslenska orðið
spinna, sbr. tinna og vinna. Við
förum í spinnu. Samsvarandi
sögn er eins.

MAMMA Allt sem þig vantar ÞUMALÍNA s. 551 2136 www.mbl.is
SÍBS'Fólk! Hittum.lt á
Hótbl Söqu í daq kl. 13.45
SÍBS og Norrænu hjarta- og lungnasamtökin (Nordiska Hjárt-
och Lunghandikappades Förbund, NHL) efna til hátíðarsamveru í
Súlnasal Hótel Sögu kl. 13.45 laugardaginn 22. ágúst.
Tilefnið er 50 ára afmæli NHL (stofnað á Reykjalundi 1948) og
60 ára afmæli SÍBS (stofnað á Vífilsstöðum 1938). Á dagskrá er
m.a. ávarp forseta íslands, stutt erindi tengd verkefnum
samtakanna, tónlist o.fl. - Kaffiveitingar.
Við vonumst til að starfsmenn og annað SÍBS- fólk sjái sér fært
að koma og taka þátt í afmælisfagnaðinum.
Stjórn SÍBS.