Morgunblaðið - 07.04.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. APRÍL 1981
Fundur um málefni Sjálístæðisflokksins á Akranesi:
Mikilvægt að sjálfetæðismenn ræði vandamál
flokksins og leiti allra leiða til sátta
Pálmi Jónsson landbúnaðarráð-
herra og Friðrik Sophusson alþingis-
maður voru frummælendur á al-
mennum fundi á Akranesi á mið-
vikudagskvöldið, sem Fulltrúaráð
Sjálfstæðisfélaganna gekkst þar
fyrir. Fundarefni var „Staða Sjálf-
stæðisflokksins."
Staða flokksins erfiö nú
Friðrik Sophusson hóf mál sitt á
því að segja stöðu Sjálfstæðisflokks-
ins nú erfiða, stjórnarmyndunin
hefði skerpt skilin innan flokksins,
og enn sæi ekki fyrir endann þar á.
Friðrik sagðist hins vegar telja að
flokksmenn væru nú reiðubúnari en
áður að ræða vandann, og væri
fundur þessi þáttur í slíkri viðleitni.
Friðrik vék þessu næst nokkrum
orðum að uppruna Sjálfstæðis-
flokksins, sem myndaður hefði verið
á þann fátíða hátt í lýðræðisriki, þar
sem tveir flokkar sameinuðust.
Þetta hefði meðal annars haft það i
för með sér að tillitssemi ýmissra
hópa innan flokksins hefði jafnan
verið mikil hvers í annars garð, og
flokkurinn hefði af þeim sökum
aldrei klofnað þó nú hafi syrt í álinn.
Agreiningurinn nú væri þó ekki
algjör nýiunda í flokknum, og mætti
minna á fyrri tíðar ágreining, svo
sem við myndun Nýsköpunarstjórn-
arinnar 1944, og við forsetakosn-
ingarnar 1952 og 1968.
Frjálslyndur eöa
íhaldssamur flokkur?
Þingmaðurinn sagði ágreining
vera um það hvort Sjálfstæðisflokk-
urinn sé ihaldsflokkur eða frjáls-
lyndur flokkur. Flestir geti þó verið
sammála um að hann sé frjálslyndur
í þeim skilningi að innan hans sé
rúm fyrir marga hópa með mismun-
andi sjónarmið. Stétt með stétt hefði
ekki aöeins verið venjulegt slagorð,
heldur staðreynd í Sjálfstæðis-
flokknum.
Friðrik sagðist vera þeirrar skoð-
unar að fólkið í flokknum vildi
starfa í einum samhentum flokki,
enda væri það vænlegra til árangurs.
A vinstri væng stjórnmálanna hafi
menn séð vítin til að varast, þar sem
klofningur og flokksrof væru daglegt
brauð. Vitað sé einnig að klofni
Sjálfstæðisflokkurinn, verði áhrif
stefnu hans aldrei söm og áður.
Þá vék Friðrik að leiftursókninni,
kosningastefnuskrá Sjálfstæðis-
flokksins í desemberkosningunum
1979. Sagði hann að ákveðið misvægi
hefði orðið í gerð hennar, og í
tímahraki kosningabaráttunnar
hefði ekki tekist að útfæra hana sem
skyldi. Hann kvaðst hins vegar bera
fulla ábyrgð á stefnuskránni eins og
aðrir forystumenn flokksins, og það
hvarflaði ekki að honum að flýja frá
henni. Þar hefði verið gerð merk
tilraun til að skýra hvað átt væri
með óljósum almennum landsfunda-
samþykktum. „Við höfum hins vegar
ekki tíma til að ræða stefnumótun-
ina eins og æskilegt hefði verið, og
jafnframt hafði flokkurinn ekki end-
'anlega náð saman endum í mjög
mikilvægum málaflokkum eins og til
dæmis í landbúnaðar- og byggðar-
málum“ sagði Friðrik.
l.febrúar 1980 var
engri leiö hafnað
Friðrik Sophusson vék þessu næst
að myndun ríkisstjórnarinnar fyrir
rösku einu ári. Sagði hann oft gæta
misskilnings er rætt væri um það
hvers vegna meirihluti þingflokksins
hafnaði stuðningi við ríkisstjórnina.
„I minum huga er það alveg ljóst“
sagði alþingismaðurinn, „að á fundi
þingflokksins hinn 1. febrúar 1980
hafi engri leið verið hafnað. Við
Pálmi og allir þingmenn flokksins
vildum reyna aðra leið áður, en
Gunnar og Friðjón sátu hjá. Eggert
átti þá ekki sæti í þingflokknum.
Það hvarflaði ekki að mér á því
andartaki, að Gunnar myndi haída
áfram samningaviðræðum við for-
ystumenn Alþýðubandalagsins og
Framsóknarflokksins. Þegar það
hins varð ljóst að Gunnari hafði
verið falið umboð til stjórnarmynd-
unar gerði þingflokkurinn tilraun til
að komast inn í þær viðræður, en því
var hafnað."
Friðrik sagðist vilja láta það koma
fram, að svona liti hann á málin, en
það væri ekki aöalatriði lengur. Nú
skiptir nútíðin og framtíðin máli,
þegar rætt væri um stöðu Sjálfstæð-
isflokksins.
Fjórar forsendur
sátta í flokknum
Friðrik sagðist vilja nefna fjórar
forsendur, er þyrftu að vera fyrir
hendi, ef af sáttum í flokknum ætti
að geta orðið.
1. Nauðsynlegt sé að gera sér ljóst
að sameiginleg stjórnmálamark-
mið séu sjálfstæðismönnum svo
mikilvæg að menn vilji vera í
einum flokki. Þá verði að vinna
sleitulaust að settu marki og
fremur eigi að leita lausna en
sökudólga á núverandi vanda.
2. Sjálfstæðismenn verði að vera
opnir fyrir breytingum á forystu
flokksins, og forystusveitin verði
að hefja opnar og hreinskilnar
umræður um það. „Það er skyida
og raunar veigamikill þáttur í
forystuhlutverki formanns
flokksins við þær erfiðu aðstæður
sem nú ríkja, að hann opni
umræður um hugsanlega endur-
nýjun í æðstu trúnaðarstöður, þar
á meðal um formanssætið" sagði
Friðrik, og sagði nauðsynlegt að
niðurstaða fengist án tillits til
persónu núverandi formanns, „en
auðvitað ber að tryggja fulla
virðingu allra forystumanna,
hvort sem þeir verða endurkjörn-
ir eða draga sig í hlé.“
3. Menn verði að vera tilbúnir að
breyta skipulagi flokksins á
næsta landsfundi ef talið verði að
það auðveldi sættir.
4. Sjálfstæðismenn verði að standa
sömu megin ríkisstjórnar fyrir
næstu kosriingar, annað hvort
allir í stjórn eða allir í stjórnar-
andstöðu.
Hvað ber að gera
fram að landsfundi?
Friðrik vék þessu næst að því,
hvað hann teldi mikilvægast að gera
Guðjón Guðmundsson
— sögðu Friðrik
Sophusson og
Pálmi Jónsson
í ræðum sínum
sínum á eflingu málefnalegs sam-
starfs, í þeirri trú að fátt skilji
sjálfstæðismenn raunverulega að í
þeim efnum. Friðrik sagði þarna
sameiginlegan flöt til að vinna á
fram að landsfundi næsta haust og í
framhaldi af því væri nauðsynlegt
að þingmenn og ráðherrar úr Sjálf-
stæðisflokki beri saman bækur sínar
um flutning þingmála á grundvelli
landsfundarályktana og starfa mál-
efnanefnda flokksins. Sagði hann
það að vísu geta orðið erfitt fyrir
ráðherrana, en þess væri þó að gæta,
að þeir aldrei sagt samstarfs-
mönnum sínum annað en þeir yrðu
áfram í þingflokki sjálfstæð-
ismanna.
Sáttatillaga verði rædd
Þessu næst vék þingmaðurinn að
tillögu er borin var fram af Stefáni
A. Jónssyni á Kagaðarhóli á síðasta
flokksráðs- og formannafundi, og
samþykkt þar lítt breytt. Tillagan
væri svohljóðandi: „Flokksráðs- og
formannaráðstefna Sjálfstæðis-
flokksins haldin dagana 29. til 30.
nóvember 1980, samþykkir að fela
miðstjórn að leita allra leiða til
sátta og samkomulags í flokknum."
Sagði Friðrik samþykktina hafa
verið lagða fram í miðstjórn en ekki
rædda þar svo nokkru næmi, og ekki
væri hún enn komin fram í þing-
flokknum sér vitanlega. Sagði hann
það sína skoðun að tillöguna ætti að
ræða opinskátt og ítarlega, enda
gæfi hún tækifæri til opinskárra
umræðna að viðstöddum öllum
helstu áhrifamönnum flokksins í
fyrrnefndum stofnununum tveimur.
Umræður þyrfti að hefja strax, og
Hörður Pálsson
legri en Sjálfstæðisflokkurinn og
hugsjónir hans.“
Mikilvægt að ræöa málin
Pálmi Jónsson byrjaði ræðu sína
á að þakka það tækifæri að fá aö tala
á fundi á Akranesi. Sagðist hann
telja mikils virði, að málefni Sjálf-
stæðisflokksins væru rædd, og hefðu
skagamenn lagt mikiö til þess að svo
yrði gert. Sagði hann hið sérstæða
ástand í flokknum vera með þeim
hætti, að nokkurri úlfúð hefði valdið,
og margir hefðu jafnvel talað um, að
þær sprungur væru nú komnar í
flokkinn, að til greina kæmi, að hann
klofni. „Ég mun hins vegar ekki gera
neinu slíku skóna“ sagði Pálmi.
Hitt væri augljóst að nauðsynlegt
væri að brjóta þessi mál til mergjar,
finna hvernig bæta megi úr og
hvernig sameina megi flokkinn á ný.
Pálmi sagðist ekki telja nauðsynlegt
að fara mörgum orðum um orsakir
þessara stöðu. Þó sagðist hann vilja
segja það um þá sjálfstæðismenn, er
í stjórnarsamstarfið gengju, að svo
hefði verið að þeim þrengt í vinnu-
brögðum og ákvörðunum um stór-
pólitísk efni og um stefnumörkun, að
þeir hefðu ekki átt annars kost en að
standa að stjórnarsamstarfinu.
Hefði það ekki gerst, hefði staða
Sjálfstæðisflokksins orðið verri en
ella, og flokkurinn haldið áfram að
missa fylgi meðal þjóðarinnar eins
og verið hafi á síðustu árum.
Stjórnarmyndunin
breikkaði flokkinn
Pálmi sagðist líta svo til að þetta
væri ekki aðeins sín skoðun, heldur
og fjölda flokksmanna um land allt.
Eftir stjórnarmyndunina hefði fólk
komið til starfa í Sjálfstæðisflokkn-
um, sem áður hafi verið hætt að
starfa innan hans. í þeim hópi væri
fólk, sem annað hvort var farið úr
honum eða á mörkum þess að segja
skilið við hann. Ekki væri sér hins
vegar kunnugt um að nokkur maður
hefði yfirgefið flokkinn vegna
stjórnarmyndunarinnar eða að hann
hafi tapaö fylgi meðal þjóðarinnar
Stefán Teitsson
Lengra til hægri
Pálmi sagði því næst, að núver-
andi staða innan flokksins mætti
ekki vara til langframa. Núverandi
ástandi verði að linna. Mikið væri
um það rætt, að vandi flokksins væri
fyrst og fremst bundinn við einstak-
ar persónur, og út frá því væri oft
gengið, þegar rætt væri um hvernig
bæri að setja niður deilur flokks-
manna. Pálmi sagði það að vísu rétt,
að flokkurinn ætti við forystuvanda-
mál að etja og flokkadrættir hefðu
verið með mönnum, en vandinn ætti
þó dýpri rætur.
Þessar rætur sagði hann liggja í
því, að á síðustu árum hefði flokkur-
inn færst til hægri, og fyrir síðustu
kosningar hafi verið gerðar þær
breytingar á stefnunni, sem öllum
hefðu ekki verið geðþekkar. Sjálf-
stæðisflokkurinn ætti sér sínar
grundvallarhugsjónir. Þær grund-
vallarhugsjónir væru að standa vörð
um frelsi og sjálfstæði þjóðarinnar,
að verna rétt og sjálfstæði hvers
einstaklings um leið og hagsmunir
allra stétta væru hafðir að leiðar-
ljósi. Þessi stefnumál hefðu alla
stund verið aðall flokksins. Þau
aðhylltust í raun þorri íslendinga.
Því ætti flokkurinn að geta náð til
mjög stórs hluta kjósenda í kosning-
um, en það hefði þó ekki tekist eins
og skyldi, einkanlega hin síðari ár.
Á síðari árum sagði Pálmi flokk-
inn hafa leitað lengra til hægri en
áður. Erlendar kennisetningar og
blind fjármagnshyggja hefðu ráðið
of miklu. Leiftursóknin hefði gengið
of langt í þessum efnum, jafnvel
lengra en mögulegt væri að fram-
kvæma. Það hafi átt sinn þátt í
hvernig fór í vetrarkosningunum og
um leið þverrandi trausti á Sjálf-
stæðisflokkinn. Pálmi sagðist þeirr-
ar skoðunar, að hefði verið haldið
áfram á þessari braut, hefði flokkur-
inn orðið lítill hægri flokkur, þó
hann hefði ef til vill getað orðið
innbyrðis sterkur við það að minnka
til muna, hefðu áhrif hans orðið lítil.
Því sagöist hann vilja þakka það, er
Friðrik segði að endurskoða þyrfti
ólafur Sigurðsson
á næstunni, fram að landsfundi í
haust. En landsfundi hefði verið
frestað sem kunnugt væri, þrátt
fyrir andstöðu Geirs Hallgrímsson-
ar, sem heldur hefði viljað halda
hann í vor eins og gert hafði verið
ráð fyrir. Bæði formaður og fram-
kvæmdastjóri flokksins hefðu á hinn
bóginn sagt, að tímann fram að
landsfundi verði að nota til að finna
leiðir til samkomulags.
Friðrik kvaðst telja brýnt að
tíminn verði vel notaður, og þegar í
stað verði hafist handa við að fikra
sig í átt til lausnar. Vitnaði Friðrik í
grein Styrmis Gunnarssonar rit-
stjóri á Morgunblaðinu, sem hann
taldi vera í rétta átt, en þar hefði
verið leitast við að finna ýmislegt
sameiginlegt í málflutningi þeirra
Geirs Hallgrímssonar og Gunnars
Thoroddsens. Sagði þingmaðurinn
það vonandi vita á gott, að Þjóðvilj-
inn kallaði þetta „sögulegt bónorð"
og hefði af því nokkrar áhyggjur.
Sagðist Friðrik vilja taka undir með
Styrmi, er hann segði: „Er eftir
nokkru að bíða?“ — Sjálfstæðis-
menn ættu þegar í stað hefja
viðræður er hefðu það markmið að
sameina flokk þeirra á ný.
Þá vék Friðrik að því, að bæði
Gunnar og Geir hefðu lýst áhuga
niðurstaða verði að liggja fyrir
landsfundi.
Þá sagði Friðrik einnig að efna
ætti til funda sjálfstæðismanna um
allt land, beggja vegna stuðnings við
ríkisstjórnina, þar sem meðal ann-
ars ætti að leita leiða til sátta og
engum dyrum ætti að loka fyrr en
full samstaða og eining hafði náðst.
Með tækjum lýðræðisins, svo sem
opnum, hreinskilnum umræðum,
kosningum og virðingu fyrir lýðræð-
islegum niðurstöðum, verður Sjálf-
stæðisflokkurinn að leysa mál sín
sjálfur, sagði Friðrik. Ræðu sinni
lauk hann síðan með þessum orðum,
eftir að hafa sagt að minnihlutinn
verði að hafa siðferðilegt þrek til að
virða rétt meirihlutans, um leið og
hann vinni skoðunum sínum fylgi
innan flokksins í stað þess að rjúfa
flokksbönd og efna til samstarfs við
andstæðingana:
„Þá er komin tími til að brjóta
niður þá ímynduðu múra, sem reistir
eru í nafni einstakra forystumanna
utan um stuðningsmennina eins og
réttarveggir um búsmalann. Við
skulum minnast orða fyrrverandi
formanns flokksins, Jóhanns Haf-
stein, þegar hann sagði, að enginn
einn sjálfstæðismaður væri merki-
eftir stjórnarmyndunina. Að vísu
væri erfitt að sanna þetta, en þetta
væri sín skoðun. Grundvöllur flokks-
ins hefði breikkað við stjórnarmynd-
unina, sem gæfi möguleika til að ná
til aukins fjölda fólks. Þrátt fyrir
hið erfiða ástand innan flokksins
sem vissulega þyrfti að ráða bót á.
Ræðu Friðriks Sophussonar sagði
hann hafa verið i alla staði ágæta og
drengilega, og bera vott um skilning
á stöðu Sjálfstæðisflokksins og hvað
þurfi að gera til úrbóta. Eitt atriði í
ræðu Friðriks sagði Pálmi þó hafa
komið sér á óvart.
Vildi þingflokkurinn
taka þátt í viðræðunum?
Þetta atriði sagði hann vera það,
að Friðrik segði meirihluta þing-
flokksins hafa gert tilraun til að
komast inn í stjórnarmyndunarvið-
ræðurnar í febrúar 1980. Sagði hann
sér ekki kunnugt um þennan áhuga.
Hann og Friðjón Þórðarson hefðu
lagt sig í framkróka við að ná
samstöðu innan þingflokksins um
meiri breidd i stuðningi við núver-
andi ríkisstjórn. Allar leiðir hefðu
verið reyndar, en þær hefðu því
miður ekki tekist.
ýmislegt i stefnu flokksins og skoða
suma málefnaflokka betur i því
skyni að ná um þá víðtækari sam-
stöðu meðal allra flokksmanna.
Pálmi sagði flokkinn þurfa að feta
sig til meira frjálslyndis og meiri
víðsýni í líkingu við það er var í tíð
Ólafs Thors, sem mótaði flokkinn
eftir þeim sjónarmiðum, en honum
var að vísu stundum brugðið um of
mikla samningalipurð. A þeirri tíð
hefðu kjörorðin „Stétt með stétt“ og
„Flokkur allra stétta" verið í háveg-
um höfð innan Sjálfstæðisflokksins.
Eftir að þessi kjörorð hefðu verið
lögð til hliðar í stefnu flokksins,
hefði honum vegnað miður. Nú örlar
aðeins á því, að sjálfstæðismenn í
stjórnarandstöðuhluta flokksins
taki sér þessi orð í munn að nýju.
Vonandi væri það merki þess, að þeir
vildu stefna í frjálslyndisátt, sem
væri forsenda fyrir sáttum og sam-
komulagi innan flokksins.
Jákvætt að fresta
landsfundi?
Pálmi Jónsson sagðist ekki leggja
dóm á þá ákvörðun að fresta lands-
fundi flokksins til hausts, en ef
tíminn væri notaður til að leita
sátta, þá teldi hann um jákvæöa
ákvörðun að ræða.