Morgunblaðið - 07.04.1981, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. APRÍL 1981
Höldum borðvínunum -
höfnum sterkari drykkium
Vínveitingar stjórnvalda
TÍU þingmenn úr öllum þingflukkum hafa lagt fram á Alþingi
tillögu til þingsáiyktunar um afnám vínveitinga á vegum ríkisins.
Tiilaga þessi hefur þrisvar verið áður flutt en ekki náð samþykki.
Að dómi flutningsmanna þessarar tillögu (Jóns Helgasonar,
Helga Seljan, Salome Þorkelsdóttur, Karvels Pálmasonar, Stefáns
Valgeirssonar, Péturs Sigurðssonar, Haraldar Ólafssonar, Árna
Gunnarssonar, Óiafs Þ. Þórðarsonar og Alexanders Stefánssonar)
„er fyllsta ástæða tii að ríkisvaldið gefi hér gott fordæmi í stað
þess að kynna drykkjusiði við margvísleg tækifæri“, eins og segir
í greinargerð. Ríkisstjórn Svíþjóðar hefur fyrir nokkru fellt
niður vínveitingar og Norðmenn hafa ákveðið að hafa sama hátt
á. Framkvæmd vínlausra veitinga á vegum hins opinbera gæti
haft heilladrjúg, leiðbeinandi áhrif til að draga úr vandanum í
áfengismálum hér á landi.
Ekki vóru þingmenn á einu
máli um þessa síðbúnu tillögu á
þinginu. Hér á eftir fer úrdrátt-
ur úr ræðu eins þingmanns,
Sigurlaugar Bjarnadóttur, sem
vildi fara milliveg í málinu,
halda borðvínum (léttum vín-
um) en gera hina sterkari
drykki útlæga.
Sigurlaug Bjarnadóttir lýsti
ánægju sinni yfir að áfengis-
málin kæmu til umræðu á Al-
þingi. Löngum hefði það verið
svo, að um þau hefði verið
fjallað innan þessara veggja
ýmist sem feimnismál eða gam-
anmál. Þetta mál, um afnám
vínveitinga á vegum Alþingis
hefði þegar verið svæft þrisvar á
þingi. Fyrir 10 árum hefði það
komið fram og síðan tvisvar
sinnum endurflutt en aldrei
ALHIGI
■k. r
hlotið afgreiðslu. Nú lægi það
hér fyrir í fjórða sinn og litlar
líkur fyrir, að það næði fram að
ganga m.a. vegna þess, hve seint
það kæmi fram á þessu þingi og
greinilegt, m.a. af þeim undir-
tektum sem málið fengi í þess-
um umræðum nú, að um það
væru skiptar skoðanir meðal
þingmanna.
Sigurlaug taldi í hæsta máta
ómaklegt að væna flutnings-
menn tillögunnar, þingmenn úr
öllum flokkum, um sýndar-
mennsku og skinhelgi, þar lægju
vafalaust full heilindi að baki.
Þingmaðurinn lýsti hinsvegar
þeirri skoðun sinni, að það væri
vænlegra til árangurs að fara
þarna ekki út í yztu mörk með
afdráttarlausu banni á vínveit-
ingum á vegum ríkisins. Alþingi
fyrir sitt leyti, væri hinsvegar í
lófa lagið, ef vilji væri fyrir
hendi, að setja ákveðnar reglur
um hvenær og hvernig það veitti
vín í boðum og veizlum. Það
væri óþarfi að banna borðvín
með mat í kvöldveizlum. Sterkir
drykkir og síðdegis-„kokkteilar“
mættu hinsvegar hverfa. Það
væri óhæfa að halda áfengi að
gestum með þeim hætti, sem
stundum væri tíðkað í opinber-
um veizlum og fullkominn
skortur á mannasiðum að hafa
ekki á boðstólum óáfenga drykki
fyrir þá, sem ekki vilja neita
áfengis.
Sigurlaug hélt því fram, að
það væri á valdi gestgjafans
hverju sinni að sjá um og
fyrirskipa að fyllsta hófs væri
gætt í vínveitingum sem öðrum
veitingum — og hvort yfirleitt
væri veitt nokkuð vín. Innkaup
mætti miða, eftir ákveðnum
reglum, við gestafjölda. Gott
fordæmi Alþingis í þessum efn-
um, sem eftir væri tekið, gæti
þannig komið til, án þess að,
gripið væri til bannákvæða, sem
vísast væri að farið yrði kring-
um með einum eða öðrum hætti.
Sigurlaug vakti athygli á, að
Ekkert þingmál hefur fengið
meiri umræðu í efri deild Alþing-
is í vetur en frumvarp sjáifstæð-
ismanna um þrjú ný raforkuver á
þessum áratug. Þingmenn Al-
þýðuflokks hafa síðan flutt frum-
varp sem gengur mjög í sömu átt,
og Tómas Árnason, viðskiptaráð-
herra, hefur tekið undir helztu
efnisatriði frumvarpsins og jafn-
fram lýst stuðningi við orkufrek-
an iðnað á Austfjörðum og Norð-
urlandi, samhliða stækkun
stóriðjufyrirtækja syðra. Tals-
menn Alþýðubandalagsins hafa
hinsvegar veitzt hart að frum-
varpinu og ekki siður hugmynd-
um um stóriðju. Morgunblaðið
birti á þingsíðum framsögu Þor-
valds Garðars Kristjánssonar (S)
nú væri í undirbúningi herferð
gegn áfengi með samstarfi fjöl-
margra félagssamtaka, þ.á m.
allra stjórnmálaflokkanna, Höf-
uðmarkmið þessarar herferðar
væri að „draga úr heildarneyzlu
áfengis" í landinu eftir ýmsum
leiðum. Ekki þætti ráðlegt eða
raunhæft að krefjast fullkomins
banns eða afnáms áfengisneyzlu
en skorað er á almenning að
endurskoða áfengisvenjur sínar
og viðhorf til vínneyzlu, draga
úr henni eða hafna henni alger-
lega.
Sigurlaug hét á þingnefnd þá,
sem fengi málið til umfjöllunar
að taka það föstum tökum svo
að það sof-"5i ekki eina ferðina
og úrdrátt úr umræðum. Hér
verða lauslega rakin örfá efnis-
atriði úr svörum Þorvalds við
gagnrýni á frumvarpið.
Þorvaldur sagði frumvarp Al-
þýðuflokksins „stuðning við meg-
instefnu frumvarps sjálfstæð-
ismanna" um virkjunarkosti og
virkjunarhraða. Þá hefðu tillögur
flokkanna í stóriðjumálum verið
felldar í eina. Sjálfstæðismenn
gera ráð fyrir Landsvirkjun og/
eða landshlutafyrirtækjum sem
virkjunar- og rekstraraðilum en
jafnaðarmenn binda sig eingöngu
við Landsvirkjun. Landshlutafyr-
irtæki eru í samræmi við þá
stefnu að heimaaðilar fái, ef þeir
kjósa, áhrifa- og stjórnunarað-
stöðu varðandi þennan mikilvæga
Ný orkuver — aukin stóríðja:
Atvinnuöryggi -
ar þjóðartekjur
Alþýðubandalagið eitt í andóf i
Sigurlaug Bjarnadóttir
enn í þinginu. Eðlilegt væri að
sérstakri nefnd yrði falið milli
þinga að semja skýrar og
ákveðnar reglur um vínveit-
ingar á vegum ríkisins, þar sem
tryggt væri stóraukið aðhald og
fyllsta hófsemi.
og aukn-
þátt atvinnuuppbyggingar og al-
menningsþjónustu, sem orkuöflun
og dreifing tengist.
Hjörleifur Guttormsson, orku-
ráðherra, hefur látið að því liggja,
að heimildarákvæði til handa rík-
isstjórn um þrjár stórvirkjanir
feli í sér trúnað og traust stjórn-
arandstöðu í hans garð. Hér er
ekki talað um að heimila ríkis-
stjórn, hér eru fyrirmæli til ríkis-
stjórnar um stórhuga fram-
kvæmdir, að uppfylltum vissum
skilyrðum. Fyrirmælin eru m.a.
um, að ríkisstjórnin skuli fela
Landsvirkjun eða landshlutafyr-
irtækjum þær framkvæmdir sem
um ræðir. Hitt er svo auðskilið,
eins og mál hafa þróazt — eða
staðnað — að orkuráðherra leiti
grannt eftir „einhverju trausti" í
þessum málaflokki.
Forsenda fyrir þeim virkjunar-
hraða, sem hér er lagður til, er að
markaður fáist fyrir þá orku sem
umfram verður almennan markað
í formi stóriðju eða orkufreks
Jakob V. Hafstein, lögfræðingur - Fiskiræktarmál 4:
Sjóeldi á
Varla leikur á tveim tungum
að framgangur og framfarir
Norðmanna með sjóeldi á laxi,
hefur haft geysilega víðtæk og
mikil áhrif og vakið óblandinn og
sterkan áhuga á fiskiræktar- og
fiskeldismálum hér á landi voru,
ísiandi, sem og víða annars stað-
ar. Og því meira sem mál þetta er
kannað og rannsakað, þeim mun
betur kemur í ljós að enginn efi er
um það, að sjóeldi á laxi á
strandlengju íslands mun eiga
mikla framtíð sem nýr atvinnu-
vegur. Brýna nauðsyn ber til þess
að vel og rétt sé að málum þessum
staðið, ekki rasað um ráð fram
heldur vandaðar allar forrann-
sóknir færustu manna með
menntun og þekkingu og helzt
einnig nokkra reynslu, svo að fyrir
valinu verði strax í öndverðu hinir
beztu og ákjósanlegustu staðir og
allar aðstæður.
Það hefur verið mjög ánægju-
legt að fyigjast með hinum víð-
tæka og brennandi áhuga á þess-
um þætti fiskiræktar- og fiskeld-
ismálanna. Margir áhugamenn
eru beinlínis þeirrar trúar í dag,
varðandi sjóeldi á laxi á íslandi,
að þar bíði þjóðarinnar gullnáma,
sem gefa muni okkar fámennu
þjóð meiri verðmæti í aðra hönd
en frændur vorir Norðmenn afla í
dag, svo víða hljóti skilyrðin að
vera góð hér hjá okkur, sem
Nýr atvinnuvegur
jafngildir
góðri
loðnuvertíð
höfum yfir að ráða tæru og
ómenguðu vatni, bæði heitu og
köldu og jafnvel sumstaðar heitan
saltan sjó. Það er vissulega gott að
vera bjartsýnn, en það er líka eins
gott „að hafa fætur fyrir sér og
fara gætilega".
Norðmenn eru 10 til 15 árum á
undan okkur í þessum efnum. Við
höfum því miður sofið alltof lengi
á málum þessum. Norðmenn hafa
bæði fjármagn og skilning stjórn-
valda til öflugra framkvæmda á
þessu sviði, búnir að ganga í
gegnum byrjunarörðugleika og
áföll í því sambandi en eru nú
komnir á „sléttan sjó“. Af þessu
má mikið læra — og það eigum við
vissulega að gera.
í þessu sambandi má geta þess
— til fróðleiks fyrir þá, sem vilja
fylgjast með málum þessum og
hafa áhuga á þeim, að á síðast-
liðnu ári urðu brúttótekjur Norð-
manna af laxeldi í sjó rúmlega
allar þær tekjur hrúttó, sem við
íslendingar höfðum af sumar-
loðnuveiðunum á hinum nýja og
dýra fiskiskipaflota okkar 1980.
laxi
Hinsvegar var tilkostnaðurinn hjá
Norðmönnum miklu minni og
hreinar þjóðartekjur þar af leið-
andi mörgum sinnum meiri, eða
nærfellt 43—47%. Það þarf sem
sagt hvorki mikla né rándýra olíu
við rekstur á stórri sjóeldisstöð á
laxi. Og ekki krefst heldur rekstur
slíkrar stöðvar fjölda starfsfólks.
I þessu tvennu liggur meðal ann-
ars gæfumunurinn.
Nú áætla Norðmenn að á þessu
ári muni framleiðsla þeirra á
laxasjóeldi aukast um 55—60% og
fara upp í 7000 tonn (var rúm 4000
tonn á árinu 1980). Á næsta ári,
það er árinu 1982, telja þeir að
laxasjóeldið muni skila af sér um
10.000 tonnum og árið 1983 komist
framleiðslan uppí 15.000 tonn. Þá
verða þjóðartekjur Norðmanna
af þessum atvinnurekstri — sjó-
eidi á iaxi — orðnar mun meiri á
ársgrundvelli en allar árstekjur
okkar íslendinga af þorskveiðum
eru áætlaðar á þessu ári.
Geta má þess til gamans hér, að
Norðmenn hafa aflað sér hluta
efnis til þessarar framleiðslu
sinnar frá nágrannalöndum og
Islandi á síðasta ári sem hér segir:
1. frá Svíþjóð: 1.155.000 augn-
hrogn, 25.000 kviðpokaseiði og
240.000 sjógönguseiði. 2. frá
Finnlandi: 30.000 sjógönguseiði og
3. frá ísiandi 586.000 augnhrogn
og 120.000 sjógönguseiði, en þetta
er samanlagt: 1.711.000 augn-
hrogn, 25.000 pokaseiði og
330.000 sjógönguseiði, en Norð-
menn stefna að því að verða
sjálfum sér nógir í þessum efnum
í náinni framtíð, sem vissulega
mundi þýða minnkandi markaðs-
möguleika okkar þangað fyrir
laxeldisstöðvaframleiðsluna hér,
sem fer nú ört vaxandi. Þá eigum
við einmitt að verða þannig í
stakk búnir, að við getum hagnýtt
okkar laxaseiði á sama hátt og
Norðmenn hafa gert með laxaseið-
in héðan frá okkur, en það er að
geta tekið sem mest af okkar
seiðaframleiðslu í sjóeldi.
Það er skoðun margra manna,
sem um mál þessi fjalla, og fram
hefur komið í fjölmiðlum á síðustu
mánuðum, að mikið af íslenzka
laxastofninum sé veiddur á úthaf-
inu, við Færeyjar, Jan Mayen og
Grænland. Við gætum tekið hér í
taumana með því að efla sjóeldi á
laxi og hætta að sleppa stórum
hluta fiskiræktar- og fiskeldis-
starfseminnar í formi sjógöngu-
seiða út á afrétt úthafsins og
hagnýtt okkur hann að fullu hér
heima.
Sjóeldi á laxi er í stuttu máli
þannig, að laxinum er haldið í þar
til gerðum netkvíum við ströndina
eða á afgirtu sjávarsvæði, einnig
með gerð strandkvía á sjávar-
bakka eða nærri sjó, svo og einnig
í afgirtum sjávarlónum, þar sem
aðstæður leyfa í hinum einstöku
tilfellum. Við slíkar aðstæður er
laxinn fóðraður og alinn frá því að
vera lítið laxaseiði, komið í sjó-
göngubúning 15 til 20 cm að stærð
upp í slátrunarstærð á 1 til 1,5 eða
2 árum frá 2,5 kgr. allt upp í 8 kgr.
Nokkrar tilraunir hafa verið
gerðar hér á landi með sjóeldi á
laxi. Byrjunarörðugleikar hafa
vissulea verið miklir og fjárskort-
ur hjá þeim áhugasömu mönnum,
sem í þetta hafa ráðist, sem er
mjög virðingarvert. Óhöpp hafa
hent, sem valdið hafa erfiðleikum.
en samt sem áður er brennandi
áhugi fyrir framgangi þessara
mála og árangur jafnvel orðið
furðulega góður, miðað við allar
aðstæður.
Við verðum að gera okkur
ijósa grein fyrir því, að markað-
ur fyrir þessa framleiðslu er af
mjög skornum skammti hér inn-
anlands og ekkert á honum að
byggja I afkastamikilli fram-
leiðslu. Því verður að róa á
erlend mið og heyja samkeppni
við nágranna okkar.