Morgunblaðið - 07.04.1981, Blaðsíða 30

30 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. APRÍL 1981
Matthías Á. Mathiesen:
Markmiöin frá í fyrra
horfin úr áætluninni
Kemur fram breytingartillaga við láns-
fjáráætlun varðandi flugstöð í Keflavík?
GUNNAR Thoroddsen, íorsœtis-
ráðherra. mælti i j?®r í Samein-
uðu þingi fyrir fjárfestingar- og
lánsfjáráætlun 1981. Matthías A.
Mathiesen (S) og Jón Baldvin
Hannibalsson (A), talsmenn
stjórnarandstöðu, gagnrýndu
málsmeðferð og efnisinnihald
áætlunarinnar, sem þeir sögðu
sex mánuðum á eftir áætlun og
stefna i meiri erlenda skuldasöfn-
un en nokkru sinni fyrr. Hér á
eftir verður lauslega rakinn efn-
isþráður úr ræðum ráðherra og
gagnrýnenda.
Þjóðarframleiðsla,
viðskiptakjör,
viðskiptajöfnuður
Gunnar Thoroddsen, forsætis-
ráðherra, sagði bráðabirgðatölur
fyrir 1980 benda til að þjóðarfram-
leiðsla hafi aukizt um 2,5%. Við-
skiptakjör hafi hins vegar versnað
um 3,5% frá árinu áður, sem
samsvari 1,3% af þjóðarframleiðslu.
Þannig varð vöxtur þjóðartekna
aðeins 1,2% en þær höfðu rýrnað
um 1,2% 1979.
í þjóðhagsspá, sem gerð var í
október sl., var reiknað með 1%
vexti þjóðarframleiðslu 1981, en nú
er talið að hún muni ekki vaxa á
þessu ári. Þessu veldur einkum
tvennt: Sóknartakmarkanir í sjáv-
arútvegi og orkuskortur, sem dregur
úr framleiðslu iðnfyrirtækja sem
nota mikla raforku.
I ár er gert ráð fyrir að viðskipta-
kjör rýrni um 1—2% en hafa verður
í huga að óvissa er óvenjumikil um
viðskiptakjör. Helztu óvissuþættir
eru: Verðlag á frystum fiski á
erlendum sölumörkuðum, verðþróun
olíu og „gengisþróun á erlendum
gjaldeyrismörkuðum".
Vöruútflutningur umfram inn-
flutning jókst 1980. Hins vegar varð
þjónustujöfnuður óhagstæður, eink-
um vaxtagreiðslur og samgöngur við
útlönd, um 42,8 milljarða. Þegar
tekinn er saman viðskipta- og þjón-
ustujöfnuður kemur út viðskipta-
jöfnuður sem því var óhagstæður
um 32 milljarða króna. I þjóð-
hagsspá 1981 er gert ráð fyrir að
vöruskiptajöfnuður geti orðið hag-
stæður um nálægt 100 m.nýkr. Halli
þjónustujafnaðar er á móti áætlað-
ur óhagstæður um 500 m.nýkr.
Verulegan hluta af þessum halla má
rekja til hærri vaxta á erlendum
skuldum og erfiðleika i flugrekstri.
Samkvæmt þessari spá verður við-
skiptahallinn á árinu 1981 400
m.nýkr.
Þjóðarframleiðsla, byggingar-
starfsemi og mannvirkjagerð eru
áætluð með svipuðum hætti og á
liðnu ári. Gangi þessar spár eftir „er
líklegt að eitthvað dragi úr þeirri
spennu eftirspurnar, sem ríkt hefur
oft á vinnumarkaði á undanförnum
árum. Nauðsynlegt verður að fylgj-
ast náið með atvinnuástandi, bæði í
einstökum atvinnugreinum og ein-
stökum byggðarlögum."
Samkvæmt efnahagsáætlun ríkis-
stjórnarinnar stendur til að verð-
bólga frá upphafi árs til lykta þess
verði „ekki meiri en 40%“. í spám
Þjóðhagsstofnunar er gert ráð fyrir
8% hækkun í ágúst, 11% í nóvem-
ber. Miðað við það og 10,2% hækkun
á fyrstu 4 mánuðum ársins, og ef
gert er ráð fyrir svipuðum verð-
hækkunum fyrir síðustu mánuði
ársins, „verður verðbólgan frá upp-
hafi til loka árs um 40%“. En það
verður að hafa allan fyrirvara á um
þessar spár. Þeim árangri, sem
hefur náðst er nauðsynlegt að fylgja
eftir á næstu mánuðum og misser-
um unz verðbólga verður ekki meiri
hér á landi en í helztu viðskipta-
löndum okkar.
Fjárfesting 1980 var 26% af
Gunnar
Thoroddsen
„Verðbólgan frá upphafi
til loka árs 1981 40%.“
þjóðarframleiðslu, en í stjórnarsátt-
mála er mörkuð stefna um 25%
fjárfestingu. Samkvæmt bráða-
birgðatölum urðu útgjöld ríkissjóð
28% af þjóðarframleiðslu 1980, en
meðaltal síðustu 6 ára var 28,5%.
Þróun innlána í lánastofnanir var
mjög hagstæð 1980, 67,4% en var
57,4% árið áður. Aukning útlána
varð 56% en var 58% árið áður.
Betra jafnvægi er nú í peningamál-
um en verið hefur um árabil.
Viðreisn — verðbólga
Matthias Á. Mathiesen (S) gerði
samanburð á tveimur áratugum;
viðreisnaráratugnum (1961 — 1970),
þegar verðbólga var af stærðargráð-
unni 6 til 9%, og verðbólguáratugn-
um (1971—1980), þegar verðbólga óx
úr innan við 10% í 60%! Á fyrri
áratugnum, áratug samstjórnar
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks,
þrefaldaðist verðlag, og var harð-
lega ganrýnt af þeim er síðan réðu
ferð á verðbólguáratugnum og
fimmtánfölduðu verðlagið. Ríkis-
umsvif hafa vaxið úr u.þ.b. 22% af
vergum þjóðartekjum á viðreisnar-
árum í 28—30%. Þessu hlutfalli
tókst að ná niður í 26% 1976 en það
hefur nú aftur náð fyrra hámarki.
Samkvæmt Ólafslögum ber að
leggja fram lánsfjáráætlun með
fjárlögum í þingbyrjun haust hvert.
Það talar sínu máli um vinnubrögð í
ríkisstjórninni, hve síðbúin þessi
áætlun er, sem og frumvarp að
lánsfjárlögum, sem enn er til athug-
unar í fyrri þingdeild. MÁM vakti
athygli á tvennu, sem e.t.v. væri
mælikvarði á árangur stjórnarsam-
starfsins, hvað ræða forsætisráð-
herra væri styttri og efnisrýrari en
þá hann mælti fyrir lánsfjáráætlun
á sl. ári, og að annar kafli áætlunar-
innar, sem heitið hefði „Markmið
og þjóðhagshorfur“ héti nú aðeins í
látleysi sínu „Þjóðhagshorfur“.
„Markmiðin“ hefðu týnst.
Matthías Á.
Mathiesen
„Þreföldun verðlags og
fimmtánföldun."
MÁM vitnaði til ágreinings milli
forsætisráðherra og Lárusar Jóns-
sonar á fyrra þingi um líklega þróun
verðlagsmála 1980, hvar forsætis-
ráðherra hefði haldið sig fast við
40% verðlagsþróun það ár og haft
stór orð um „hrakspár" Lárusar. En
hver var reynslan? Verðbólgan 1980
varð 58,5%, ef samanburður er
gerður milli áranna 1979/1980, en
58,9% ef reiknað er frá upphafi árs
til loka. Þetta kom næstum því heim
og saman við spár Lárusar (60%) en
reynslan var hins vegar betur á öðru
máli en forsætisráðherrann.
Af orðum forsætisráðherra og
lánsfjáráætlun má sjá, að gert er
ráð fyrir samdrætti útflutnings
1981, lakari viðskiptakjörum og
hliðstæðum viðskiptahalla og á
liðnu ári. Hinsvegar er gert ráð
fyrir aukinni samneyzlu. Hvern veg
bregst ríkisstjórnin við í brú þjóðar-
skútunnar þegar svo gefur á bátinn,
sem forsendur lánsfjáráætlunar
segja til um? Sjónarspil gamlárs-
kveldslaganna lofa ekki góðu um
siglingu inn á lygnari sjó í efna-
hagsmálum okkar. Að visu tala
einstakir ráðherrar um viðbótarað-
gerðir er tímabil bráðabirgðalag-
anna lýkur, 1. maí nk., sem skammt
er undan, og telja þessar viðbótaað-
gerðir forsendu þess að einhver
árangur náist. En hljótt er um
hverjar þær verða, enda líkiegt að
þar um sé ekki einhugur í ríkis-
stjórninni.
Hér er og stefnt í meiri erlenda
skuldasöfnun er nokkru sinni, eða
um 37% af vergum þjóðartekjum
1981. Á sama tíma eru helztu
útflutningsframleiðslugreinar rekn-
ar með verulegum halla og flestar
ríkisstofnanir eru ekki betur stadd-
ar en framleiðslufyrirtækin, enda
streyma hækkunarbeiðnir frá þeim
í „verðstöðvuninni". Ríkisstjórnin
eykur skattheimtu, skuldasöfnun og
ríkisumsvif — en undirstöðuat-
vinnuvegirnir — og ýmsar opinber-
Jón Baldvin
Hannibalsson
„Stefna ríkisstjórnar-
innar í málefnum at-
vinnuveganna í megin-
atriðum röng.“
ar þjónustustofnanir — safna
rekstrarskuldum. Bendir þetta til að
rétt sé á málum haldið í ríkisstjórn-
inni eða að bregðast þurfi við með
öðrum og markvissara hætti?
Steínan í grundvallar-
atriðum röng
Jón Baldvin Hannibalsson (A)
sagði ríkisbúskapinn rekinn með
umtalsverðum halla. Fjárlög ársins
1981 koma hallalaust út á pappírun-
um en sívaxandi hluti ríkisútgjalda
er einfaldlega sópað undir horn
skuldaaukningar í lánsfjárlögum.
Æ stærri hluti heildarfjármuna-
myndunar í þjóðarbúskapnum er
fjármagnaður með lánum. Hlutur
lánsfjár í útlánum fjárfestingar-
sjóða fer og ört vaxandi.
Hlutur erlendra lána til langs
tíma hefur stórhækkað í hlutfalli af
þjóðarframleiðslu. Erlendar skuldir
nema nú 2,5 milljónum gkr. á hvern
einstakling, 10 m.gkr. á hverja 4ra
manna fjölskyldu í landinu. Láns-
fjáráætlanir hafa og ítrekað farið
úr böndum. Þessi áætlun verður þar
naumast undantekning, enda for-
sendur um verðlagsþróun og gengi í
meira lagi ótraustar.
Markaðskerfi með samkeppni,
sem skilað hefur mestum hagvexti
og beztum lífskjörum í heiminum
hefur mikið til verið aflagt hér á
landi. Verðmyndun er mestan part
háð stjórnvaldsákvörðunum. Hin
innbyggða sjálfvirkni kerfisins set-
ur efnahagskerfið á hvolf á fárra
mánaða fresti. Hér er stefnt í
allsherjar pólitískt forræði í efna-
hagsmálum, fyrirgreiðslukerfi.
Efnahagsskipan af þessu tagi ber
mörg verstu einkenni þeirrar efna-
hagsstjórnar sem Pólverjar eru nú í
uppreisn gegn.
JBH vitnaði til 14. gr. Ólafslaga,
sem kveður á um að fjáfestingar-
áætlun skuli fylgja fjárlagafrum-
varpi og að henni skuli fylgja
stefnumótun til þriggja ára. Hann
vitnaði og til 15. gr. laganna um að
lánsfjáráætlun skuli fylgja „mat á
mannaflaþörf áætlaðra fram-
kvæmda í heild, og þar með mat á
atvinnuástandi í byggingarstarf-
semi og mannvirkjagerð sérstak-
lega“. Einnig í 21. gr. um að
lánveitingar sjóðs skuli ákvarðast af
„samræmdum reglum um arðsem-
ismat“. Öll þessi lagaákvæði eru hér
brotin, varðandi þessa lánsfjáráætl-
un.
„Það má ekki verða að almennri
reglu," sagði JBH, „að lánsfjáráætl-
un verði í reynd að eins konar
ruslakistu í ríkisfjármálum ... og
þar verði settar allar þær fram-
kvæmdir og útgjaldaáform sem ekki
tekst að fjármagna af skatttekjum
viðkomandi fjárlagaárs...“ Með
þessum vinnubrögðum er verið „að
ástunda feluleik með ríkisfjármálin,
sem er ábyrgðarlaus og með öllu
óhafandi".
JBH vék lítillega að „verðtrygg-
ingarstefnu”. Hann minnti á að
inneignir landsmanna í bankakerf-
inu (peningamagn og sparifé) hefði
verið 53% í hlutfalli af vergum
þjóðartekjum, 1963, en aðeins 21%
1978. Þetta hlutfall hafi að vísu
vaxið í 23.8% 1980, en sú óvissa sem
ríki um efnahagsáform ríkisstjórn-
arinnar og hringlandaháttur í efna-
hagsstjórn kunni að eyðileggja þann
litla árangur sem náðst hafi.
Það stefnir ekki í rétta átt, sagði
JBH, þegar hlutfall lánsfjár í útlán-
um fjárfestingarsjóða fer sívaxandi
48,2% 1978, 67,5% 1981. Það stefnir
ekki í rétta átt þegar erlendar
lántökur fara langt umfram laga-
heimildir tvö ár í röð: 17,3 milljarða
gkr. 1979, 21,7 milljarða gkr. 1980.
Það stefnir ekki í rétta átt þegar
erlend lán hækka úr 32—34%
1976-1979 í 37% 1981. Þetta er
langt yfir hættumörk hjá þjóð, sem
býr við jafn einhæft og sveiflukennt
atvinnulíf og við gerum. Það stefnir
ekki í rétta átt þegar greiðslubyrði
af erlendum lánum hækkar úr
13,8% 1976 í 15% af útflutningstekj-
um 1981. Það stefnir heldur ekki í
rétta átt þegar ríkið sölsar undir sig
sífellt stærri hlut af þjóðartekjum í
skattheimtu á sama tíma og at-
vinnuvegirnir hanga á horriminni
og verða sífellt háðari pólitískri
skömmtunarstjórn misviturra
stjórnmálamanna. Stefna ríkis-
stjórnarinnar í málefnum atvinnu-
veganna er í grundvallaratriðum
röng.
JBH vitnaði til ummæla Tómasar
Árnasonar, viðskiptaráðherra, í
þingræðu í desember sl., varðandi
hlut flugstöðvarbyggingar í Kefla-
vík í lánsfjáráætlun. Hann lýsti yfir
stuðningi Alþýðuflokks við breyt-
ingartillögu í þessu efni, ef við-
skiptaráðherra fylgdi eftir orðum
sfnum.
Launasjóður ríthöfunda:
Samstaða í allsherjarnefnd
AUsherjarnefnd Sameinaðs
þings hefur skilað sameigin-
legu áliti um tillögu Halldórs
Blöndal (S) o.fl. um launasjóð
rithöfunda, svohljóðandi:
Nefndin hefur fjallað um til-
löguna og fengið umsagnir Rit-
höfundasambands íslands, Fé-
lags íslenskra rithöfunda og
Menntamálaráðs. Einnig mætti
á fund nefndarinnar Njörður P.
Njarðvík, formaður Rithöfunda-
sambandsins.
Nefndin telur eðlilegt, að fram
fari endurskoðun á lögum um
launasjóð rithöfunda og reglu-
gerðum samkvæmt þeim lögum,
eins og greint er í tillögugrein-
inni.
Nefndin tekur þó ekki afstöðu
til þeirrar hugmyndar, sem fram
kemur í géeinargerð þingsálykt-
unartillögunnar, að stjórn
launasjóðs verði skipuð af Al-
þingi.
Mælir nefndin með samþykkt
tillögunnar með breytingum,
sem fluttar eru tillögur um á
sérstöku þingskjali.
Alþingi, 2. apríl 1981.
Jóhanna Sigurðardóttir
Birgir ísl. Gunnarsson
Guðm. G. Þórarinsson
Páll Pétursson
Steinþór Gestsson
Halldór Blöndal
Guðrún Helgadóttir