Morgunblaðið - 04.02.1982, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. FEBRÚAR 1982
Kannsóknir á
austrænni menningu
Undanfarin 8 ár hefur Bo Utas
átt heima í Kaupmannahöfn
ásamt fjölskyldu sinni. Hann hef-
ur í allmörg ár unnið við stofnun
þar í borK, sem kall^st „Sentral
Institut for Nordisk Asienforskn-
ing“ (Miðstöð norrænna Asíu-
rannsókna), skammstafað SINA.
Þar hefur hann borið ábyrgð á
rannsóknum á Vestur- og Mið-
AsÍU:
SINA hefur rekið margþættá
starfsemi innan Asíurannsókna.
Forstöðumaður SINA er Sören
Egerod, prófessor í kínverskum
fræðum við Kaupmannahafnar-
háskóla. SINA var stofnað árið
1967 með það fyrir augum að
hvetja menn til dáða í Austur-
landarannsóknum hér á Norður-
löndum. Stofnunin er rekin með
fjárframlögum frá ríkisstjórnum
Norðurlanda — þar á meðal Is-
Viðtal: Guðrún
Jakobsdóttir
Guðrún Jakobsdóttir,
höfundur greinarinn-
ar, flutti tii Kaup-
mannahafnar að loknu
stúdentsprófi frá
Menntaskólanum í
Reykjavík árið 1949.
Þar hefur hún átt
heima síðan, að und-
anskildum nokkrum
árum í Svíþjóð og
tveimur árum í íran,
sem fjallað er um í við-
talinu við Bo Utas dós-
ent. Guðrún hefur lagt
stund á persnesk fræði
við háskólann í Kaup-
mannahöfn og þýtt ír-
önsk ljóð á dönsku.
var þar á ferð og gat því fylgst
rækilega með atburðum „í fremstu
víglínu". Þegar heim var komið
voru honum fengnar í hendur úr-
klippur og greinar frá ýmsum
vestrænum blöðum sem skrifað
höfðu um stjórnarskiptin í Afgan-
istan. Að hans dómi eigum við hér
á Vesturlöndum erfitt með að losa
okkur við áhrif fyrri tíma, frá því
er stórveldin með England í
broddi fylkingar — með yfirráð-
um sínum yfir Indlandi — réðu
sem mestu um borgarbrag í Ind-
landi, siði og venjur. Þær fréttir,
sem þaðan bárust, fengum við um
enskar fréttastofur.
Sem dæmi um slík ensk áhrif
(anglocentricity) nefnir Bo Utas
setningu í fréttagrein í enska
dagblaðinu „The Guardian" í apríl
1978, svohljóðandi: „Beyond the
thin veneer of civilisation in Kab-
ul and the other towns of Qanda-
har and Herat, Afghanistan is a
largely tribal and nomadic soci-
ety.“ (Að frátalinni dálít.illi menn-
Uppreisnarmenn í Afganistan.

Khomeini notar sér píslarvotta-
hugmyndir til að halda völdum
landi. Ýmis rit og bækur eru gefin
út á vegum SINA — m.a. „News-
letter“, ársrit með upplýsingum
um starfsemi stofnunarinnar á ár-
inu.
Bo Utas er i hópi hinna fáu
fræðimanna á Vesturlöndum, sem
komið hafa til Iran undanfarið.
Við spyrjum hann því frétta úr
þeirri ferð. Bo Utas var fús til
svars, þar sem hann kvað oft gæta
misskilnings, vankunnáttu og
grunnfærni í fréttaflutningi aust-
an úr löndum. Utas hefur ferðast
víða í Austurlöndum og talar því
af mikilli þekkingu. Hann var í
íran í fyrsta sinn 1962—63 á styrk
frá háskólanum í Isfahan. Árið
1965 hlaut hann styrk frá Sænska
vísindaráðinu, sem hann varði til
fjögurra mánaða dvalar í Istanbul
(Miklagarði), þar sem hann var
við rannsóknir á persneskum
handritum. Sama ár ferðaðist
hann sjö mánuði um Austurlönd,
íran, Áfganistan, Pakistan, Ind-
land, um Sovétríkin og alla leið til
Kína. Hann hefur unnið á bóka-
söfnum í Tashkent, Samarkand og
Bokhara — samtals rúm 3 ár í
þessum löndum. „Ekki langur
tími,“ segir Bo Utas, „til að kynn-
ast framandi menningu."
Bo Utas hafði þó ekki verið í
íran síðan 1974, þegar hann fór í
heimsóknina fyrri hluta sumars
1981. Hann hafði hins vegar verið
nokkrum sinnum í Afganistan —
þegið boð vísindamanna þar og
einnig haldið áfram rannsóknum
sínum um „Súfí“-reglur þar í
landi.
Osannar fréttir að austan
Við víkjum aftur að fréttaflutn-
ingi austan úr löndum. Sem dæmi
um hlutdrægan fréttaflutning
nefnir Bo Utas atburðina í Afgan-
istan mánuðina apríl—júní árið
1978, þ.e.a.s. dagana sem upp-
reisnin varð og Núr Muhammad
Tarakí tók við völdum. Bo Utas
Rætt við Bo
Utas, dósent
í írönskum
fræðum um
Afganistan
og Iran
ingu i Kabúl og öðrum bæjum
Qandahar- og Herat-héraða, er
Áfganistan aðallega ættflokka- og
hirðingjaþjóðfélag.) Það er engu
líkara en höfundur greinarinnar
álíti steinsteypta vegi og þekkingu
á enskri tungu aðaltákn menning-
ar. Sá sem hefur sett sig inn í
menningu þessara landa veit
hvaða Ijarstæða þetta er —
hversu rík og margþætt menning
þessara landa er.
„Þegar mér voru fengnar í
hendur þessar úrklippur og grein-
ar um þessa atburði, sem ég hafði
sjálfur orðið vitni að og hafði inn-
sýn í vegna margra ára náms og
fræðiiðkana, varð ég æfur út í
skilningsleysið og hrokann hjá
vestrænum fréttamiðlurum. Það
var eins og að lesa fréttir fyrri
tíma frá London. Síðan hef ég gert
mér far um að fylgjast með frétta-
flutningi frá þessum löndum, —
bæði pólitískum, menningarlegum
og þjóðfélagslegum — og einna
helst frá Afganistan og Iran.
Ég verð að játa, að álit mitt hef-
ur lítið breyst. Fréttaflutningur er
hlutdrægur og stundum er jafnvel
farið með rangt mál — það er því
þar með um stórhættulegan
fréttaflutning að ræða. Ég hef
einnig gert mér far um að fylgjast
með rússneskum fréttaflutningi.
Hann er einnig í hæsta máta
hlutdrægur og uppspunakenndur,
en þá reyndar svo bersýnilega vill-
andi samanborið við hina ósjálf-
ráðu hlutdrægni í fréttaflutningi
hins vestræna heims að segja má,
að sá rússneski sé í raun hættu-
minni."
Vestræn þröngsýni
Bo Utas er nú spurður: Hefur þú
lesið bókina eftir Fred Halliday?
Hún kom út stuttu eftir bylting-
una, en var skrifuð að mestu fyrir
þann tíma.
Já, ég hef lesið bókina — skrif-
aði um hana ritdóm. Hún er góð
að mörgu leyti — eitt af því besta
sem skrifað hefur verið um að-
stæður og þróun í íran. En samt
tekst honum ekki að komast að
kjarna málsins. Honum sést al-
gjörlega yfir áhrif trúarinnar á
atburðarásina, enda eiga efnis-
hyggjumenn okkar heimshluta
erfitt með að skýra þvílíka atburði
eftir reglum og viðhorfum efnis-
hyggjunnar. Fred Halliday viður-
kennir í eftirmála bókarinnar, að
hann hefði hreint og beint ekki
áttað sig á þætti trúarinnar og
reynir hann að bæta ráð sitt í eft-
irmálanum. í pólitík er hann
vinstrisinnaður — Trotskíisti að
ég held. Hann gleypir því hvorki
við áróðri Rússa né Kínverja, en
honum er bara um megn sem vest-
rænum efnishyggjumanni að telja
trúna, Islam, veigamikinn þátt í
nútímaþjóðfélagsbyltingu.
Ef vil vill má útskýra hin sterku
ítök trúarinnar í fólkinu sam-
kvæmt viðhorfum efnishyggjunn-
ar — ég veit það ekki — ég veit
það eitt, að það þýðir ekki að sópa
trúnni af borðinu sem hlægilegum
hlut. Enda þótt Fred Halliday og
fleiri haldi því fram, að trúin sé
einungis að yfirskini, framhlið