Morgunblaðið - 04.02.1982, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. FEBRÚAR 1982
Forskólinn
eftir Elínu G.
Ólafsdóttur
Forskólinn á sér ekki ýkja langa
sögu hér á landi, en hún er þó um
margt merkileg.
Það var ekki fyrr en 1970 sem
forskóladeildir tóku almennt til
starfa í Reykjavík og nokkrum
sveitarfélögum öðrum.
Fram að þeim tíma hafði verið
lítið um námsframboð að ræða
fyrir 6 ára börn, og dagvistar-
stofnanir voru þeim lokaðar. A
undanfarandi árum hafði atvinnu-
þátttaka foreldra einnig farið ört
vaxandi, og því var vandi heimil-
anna, sérstaklega í þéttbýli orðinn
filfinnanlegur. Ekki bætti það úr
skák að um langan aldur hafði
skólinn tekið á móti væntanlegum
nemendum sínum með skeið-
klukku í hendi, og þar með gefið í
skyn að þeir ættu að vera orðnir
læsir við upphaf skólagöngu.
Jók þetta enn á vanda heimil-
anna og þá spennu sem gætti bæði
hjá börnum og aðstandendum
þeirra varðandi skólabyrjun. Oft
er á það bent að breytingar taki
langan tíma í kerfinu, og víst eru
það orð að sönnu í þessu sam-
bandi. Orsakanna fyrir „leskapp-
hlaupi" því sem lengi hefur gætt
hér, er sennilega að leita allt til
aldamóta.
Þegar fyrstu fræðslulögin voru
sett (1907) og skólabyrjun barna
ákveðin við 10—14 ára aldur, voru
heimilin gerð ábyrg fyrir lestrar-
kennslunni. Þegar svo skólaskyld-
an hafði verið færð niður í 7 ára
aldur og skólinn löngu orðinn
ábyrgur fyrir lestrarkennslunni
samkvæmt lögum, halda heimilin
áfram að taka á sig ábyrgðina, og
skólinn að búast við að börnin
komi þangað læs. Enn þann dag
eimir eftir af þessum misskilningi.
Mörgum skólamanninum var
farið að blöskra ástandið, og ekki
síst þróunin sem orðið hafði þessu
samfara í byrjendakennslunni.
Viðurkenndir smábarnaskólar
voru að vísu til hér á landi, en þeir
voru svo nauðafáir að aðeins lítið
brot af árganginum komst þar að.
Aftur á móti hafði svokallaðri
„tímakennslu" vaxið mjög fiskur
um hrygg. Það var hins vegar
starfsemi sem var í höndum ým-
issa mishæfra einstaklinga, án
alls eftirlits.
Þrýstingur var því orðinn tölu-
Látum okkur málið varða
verður á stjórnvöld, að veita þess-
um aldri, sem hvergi virtist eiga
inni í kerfinu einhverja úrlausn.
I þessu sambandi er rétt að
fram komi, að heimildarákvæði
hafði verið fyrir hendi í lögum, til
handa sveitarfélögum að setja á
stofn forskóla fyrir 5 og 6 ára börn
allt frá 1946. Þetta ákvæði er
reyndar ónotað enn í sumum
sveitarfélögum landsins.
Leiðir það hugann að því hversu
seint stjórnvöldum skilst sú aug-
Ijósa staðreynd, að ef allir vinnu-
færir fullorðnir eru nýttir í þjóð-
aframleiðsluna, verður jafnframt
að gera ráðstafanir til að sjá börn-
um fyrir sæmilegu uppeldisum-
hverfi.
Þegar ákveðið hafði verið að
stofna til forskóladeilda haustið
1970 í Reykjavík og á nokkrum
stöðum öðrum, var fljótlega farið
að huga að tilhögun starfsins og
markmiðum.
Klín G. Olafsdóttir
í stuttu máli má segja að meg-
intilgangur starfsins væri, að
jafna námsaðstöóu barna úr mis-
munandi uppeldisumhverfi, og
gefa þeim kost á fjölbreyttum
verkefnum til að þroska hæfileika
sína almennt.
Óhætt er að fullyrða að þegar af
stað var farið hafi nokkru verið til
kostað, bæði af kennurum og
stjórnvöldum, til að starfið mætti
takast sem best.
I því skyni að vanda sem mest
til kennslunnar var efnt til nám-
skeiðs fyrir kennara, og tilkvaddir
færustu sérfræðingar að leiðbeina
þeim. Það var sem sé talið ómaks-
ins vert að vanda val þeirra, sem
verkið áttu að vinna.
A hverju hausti í nokkur ár (til
1976) voru haldin slík námskeið í
Reykjavík fyrir forskólakennara,
og enginn kom til starfa, a.m.k.
þar, án undangengins námskeiðs.
Hvernig ætli ástandið sé núna?
I yfirliti frá menntamálaráðu-
neytinu yfir kennara forskóla-
deilda árið 1980—1981 kemur
þetta í ljos: Af 226 manns, sem
kenna 6 ára nemendum þetta ár
voru aðeins 173 með kennarapróf
(76,5%), fóstrur voru 30 (13,3%)
og enga uppeldisfræðimenntun
höfðu 23 eða (9,8%). Aðeins 51 af
þessum 226 höfðu sótt undirbún-
ingsnámskeið.
Skýringin á þessari þróun er
ekki ljós, en óheillavænleg er hún,
og í hrópandi mótsögn við vænt-
ingar í upphafi. Það þarf raunar
ekki að eyða orðum að því frekar
hvað er í húfi, en undirstrikað að
stungið verði við fótum og gert
átak til úrbóta.
En það er ekki nóg að mennta
kennara, þá verður einnig að
hvetja og styðja til samstarfs inn-
an skólanna og skólasvæða.
Samstarf er lykilatriði í fram-
þróun skóiastarfs. Samstarf kenn-
ara og skólayfirvalda, kennara,
heimila og umhverfisins sem skól-
inn hrærist í. Ef þetta er í molum
er unnið fyrir gýg.
Sjaldan hefur skapast jafn ein-
læg samstaða milli kennara og
stjórnvalda um að hrinda verkefni
í skólamálum í framkvæmd og
þarna tókst, enda til mikils að
vinna og verkefnið áhugavert.
Starfshættir 6 ára deildanna
voru um margt frábrugðnir því
sem almennt var í skólum hér á
þeim tíma. í raun má segja að eitt
og annað hafi verið sótt til dag-
vistarstofnana í þeim efnum.
Viðfangsefnin voru í samræmi
við tilgang starfsins, afar fjöl-
breytt og fólust í margs konar
verkefnum sem ýttu undir tján-
ingu og sköpunarhæfileika. Það
var mikið málað og teiknað, sung-
ið og spiiað á einföld hljóðfæri,
sagt frá og hlustað, klippt og límt,
farið í hreyfileiki, og unnar foræf-
ingar að lestrar-, skriftar- og
stærðfræðináminu. Þeim sem
komnir voru af stað í lestri voru
fljótlega fengin verkefni þar að
lútandi, en almennt lestrarnám
hófst ekki fyrr en eftir áramót.
Um það hvenær lestrarnám á að
hefjast eru menn á öndverðum
meiði. Það sem mestu skiptir í því
sem öðru námi er hvernig, ekki
hvenær.
Fljótlega eftir að starfið var
hafið kom eitt og annað í ljós, sem
háði því. í Reykjavík var t.d.
fyrsta árið þrí- og fjórsetið í rúm-
lega helming 6 ára deildanna.
Nemendur reyndust einnig of
margir í námshópi, eða 21 að með-
altali. Reyndist því örðugt að
koma við einstaklingsbundinni
kennslu, eins og æskilegt og nauð-
synlegt er. Auk þess sem það
hamlaði skapandi vinnu.
Enn er verið að kljást við þenn-
an vanda, og raunar margt fleira.
Enn er víða þrísett í stofur. Slíkt
er óþolandi og ætti hvergi að vera
til lengur. Mörg vond dæmi eru til
um óhæfan aðbúnað í forskóla,
bæði í þéttbýli og á landsbyggð-
inni, en lesendum hlíft við þeim að
sinni.
Það sem þó hefur háð forskóla-
starfinu einna mest er tímaskort-
ur. Kennslutíminn hefur alla tíð
verið ófullnægjandi, bæði fyrir
skólastarfið og heimilin. 1—2
klukkustundir á dag, eða hámark
15 kennslustundir á viku sam-
kvæmt reglugerð, er hrein fásinna
ef tími á að vera til einhvers ann-
ars en að heilsa og kveðja eða
„renna og reima".
í skýrslu sem unnin hefur verið
að tilhlutan menntamálaráðu-
neytisins er gerð úttekt á stöðu
forskólans í ljósi fenginnar
reynslu. Þar eru og setta fram til-
lögur um starfið, sem taka mið af
þroskaþörfum barna um 6 ára ald-
ur, með sérstöku tilliti til þjóðfé-
lagsbreytinga sem orðið hafa á
undanförnum áratugum.
Kemur þar m.a. skýrt fram að
skólinn verði að laga sig að nemand-
anutn, en ekki öfugt.
Forskólanum verði að skapa
skilyrði til að ná settum markmið-
um. Að horfst verði í augu við
ríkjandi þjóðfélagsaðstæður og
brugðist við þeim.
I því.augnamiði að nálgast þetta
er m.a. sett fram tillaga um að
aukið verði við kennslutíma for-
skólans, þannig að hann verði 20
kennslustundir á viku, eða svipað-
ur og í 7 ára deildum. Einnig er
gert ráð fyrir möguleika á við-
verutíma fyrir og eftir kennslu-
timann ef vill, þannig að um sam-
felldan tíma fyrir eða eftir hádegi
yrði að ræða.
Með tilkomu forskólans var
brotið blað í byrjendakennslu hér
á landi. Starfið hefur sannað
ágæti sitt þrátt fyrir erfiðar að-
stæður oft á tíðum. Forskólinn
hefur markað spor í skólastarfið
sem ekki verða afmáð. Þeirra gæt-
ir í manneskjulegra umhverfi og
aukins tillits til fleiri þroskaþarfa
barna en áður var.
Við viljum halda áfram á þeirri
braut og bæta um betur.
Stuðlum öll að bættu skóla-
starfi. Látum okkur málið varða.
Háskólamenn, sem starfa sjálfstætt:
Vilja aukna hlutdeild í störfum,
sem opinberar stofnanir vinna
Á vegum Bandalags háskólamanna
starfar ráð, sem er samstarfsnefnd
þeirra háskólamanna, sem starfa
sjálfstætt en þeir eru um 11%. Eftir-
talin aðildarfélög BHM eiga aðild að
ráðinu: Arkitektafélag Islands, Félag
íslenskra sjúkraþjálfara, Félag við-
skiptafræðinga og hagfræðinga,
Læknafélag Islands, Lögfræðingafé-
lag íslands, Tæknifræðingafélag ís-
lands og Verkfræðingafélag íslands.
Ráðið var sett á laggirnar árið
1971 og hafa helstu verkefni þess
hingað til verið:
Könnun á samkeppnisstöðu sjálf-
stætt starfandi háskólamanna gagn-
vart hinu opinbera. Hafa ráðsmenn
ra;tt við opinbera aðila með það fyrir
augum, að fá þá til að setja reikn-
ingsskil hinna ýmsu opinberu stofn-
ana þannig upp, að mögulegt sé að
gera hagkvæmnisamanburð á því,
hvort lætra sé að leita til sjálfstætt
starfandi háskólamanna eða opin-
lærra stofnana með t.d. teikningu og
hönnunarverkefni.
Ráðið hefur kannað tryggingaþörf
sjálfstætt starfandi háskólamanna.
Voru læim send eyðublöð til útfyll-
ingar, þar sem þeir gerðu grein fyrir
þeim trvggingum sem þeir höfðu og
þeim sem þeir töldu sig hafa þörf
fyrir. í Ijós kom, að sjálfstætt starf-
andi háskólamenn voru afar mis-
jafnlega settir með tilliti til trygg-
inga.
Árið 1976 efndi BHM til ráðstefnu
um málefni sjálfstætt starfandi há-
skólamanna. Þar var m.a fjallað um
samkeppnisstöðu gagnvart hinu
opinbera, eftirmenntun, tryggingar
og gjaldskrármál.
Ráðið hefur tekið nokkurn þátt í
erlendum samskiptum sjálfstætt
starfandi háskólamanna.
Á vegum ráðsins hefur verið unnin
greinargerð um rekstrarform þjón-
ustufyrirtækja sjálfstætt starfandi
háskólamanna. Þessi greinargerð var
unnin af Helga V. Jónssyni hrl. Hef-
ur henni verið dreift til ýmissa aðila.
í ráði sjálfstætt starfandi háskóla-
manna sitja nú: frá Arkitektafélagi
íslands: Haukur Viktorsson; frá Fé-
lagiísl. sjúkraþjálfara: Hilmir
Ágústsson; frá Fél. viðskiptafr. og
hagfræðinga: Gylfi Sveinsson; frá
Læknafélagi íslands: Jónas Bjarna-
son; frá Ixígfræðingafélagi Islands:
Jón E. Ragnarsson; frá Tæknifræð-
ingafélagi Islands: Bjarni Axelsson,
og frá Verkfræðingafélagi Islands:
Jóhannes Guðmundsson.
Formaður ráðsins er Jón E. Ragn-
arsson hrl., varaformaður Jóhannes
Guömundsson verkfr. og ritari
Bjarni Axelsson tæknifr.
Fyrir skömmu hélt ráðið fund á
Hótel Ixtftleiðum, þar sem rætt var
um hin ýmsu mál, er varða sjálfstætt
starfandi háskólamenn. Einkum
urðu umræður um samkeppnisstöðu
gagnvart hinu opinbera, trygginga-
mál, auglýsingar og siðareglur.
I framsöguræðu Jóhannesar Guð-
mundssonar um samkeppnisstöðu
kom m.a. fram að ekki hefur reynst
unnt að gera hagkvæmnisamanburð
á tækniþjónustu frá sjálfstætt starf-
andi háskólamönnum annarsvegar
og opinberum aðilum hinsvegar, þar
sem bókhald er ekki nægjanlega að-
greint og almennt ekki haídnar tíma-
skýrslur. Forustumenn ráðsins hafa
átt viðræður við ýmsa opinbera emb-
ættismenn með ósk um að þessu
verði breytt. í umræðum um málið
kom fram, að hinir sjálfstætt starf-
andi töldu sig fyllilega standast sam-
anburð við opinbera þjónustu, en þó
væri ekki hægt að keppa við niður-
greidda tækniþjónustu, sem víða er
til staðar í opinberum stofnunum. Þá
it .uii:nr ti :r?ST
kom fram, að öll tækniþjónusta við
landbúnaðinn er frá hinu opinbera
án þess að nokkur skynsamleg
ástæða liggi að baki, en mikillar
tregðu gætir hjá ríkinu að leggja
niður stofnanir, sem ekki er lengur
þörf fyrir.
Bent var á þá hættu, sem fylgir því
að einoka ákveðið þekkingarsvið á
ákveðnum stofnunum s.s. á tækni-
deild Vegagerðarinnar. Slíkt skapar
hættu á, að viðkomandi svið drabbist
niður og að sú þekking, sem er til
staðar á viðkomandi stofnun, nýtist
ekki annarsstaðar í þjóðfélaginu.
I umræðum um vátrygginga- og
lífeyrismál kom fram að sjálfstætt
starfandi háskólamenn eru mjög
misjafnlega á vegi staddir hvað varð-
ar lífeyrisréttindi. Nokkur félög hafi
trausta lífeyrissjóði en hjá öðrum
eru lífeyrismál í megnasta ólestri.
Læknar og verkfræðingar hafi rætt
nokkuð um ábyrgðartryggingar, en
sú skoðun er ríkjandi í þessum félög-
um, að rétt sé að flýta sér hægt í að
taka upp slíkar tryggingar. Reynslan
erlendis hefur sýnt, að kærumálum
fjölgar stórlega þegar ábyrgðar-
tryggingar hafi verið teknar upp. Á
fundinum kom fram áhugi á sameig-
inlegri hóptryggingu sjálfstætt
starfandi háskólamanna.
Hákon Árnason hrl. hafði fram-
sögu um siðareglur og auglýsingar.
Þessi mál eru jafnan nokkuð á
dagskrá hjá félögum sjálfstætt starf-
andi háskólamanna. I sumum félög-
um er algert auglýsingabann og ann-
arsstaðar eru verulegar takmarkanir
á auglýsingum. Sú skoðun kom fram,
að rétt væri að athuga möguleika á
að rýmka ákvæði um auglýsingar
innan skynsamlegra marka. Einnig
kom fram, að mjög strangar siða-
reglur séu andstæðar hagsmunum
neytandans.
(FrétUtilkynning.)
i