Morgunblaðið - 04.02.1982, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 4. FEBRUAR 1982
19
margs annars í landinu og hreint
aukaatriði, skyldu menn minnast
valdakerfisins sem prestarnir hafa
tök á í þjóðfélaginu og hafa haft
frá alda öðli — m.a. af því að svo
margir eru ólæsir og óskrifandi.
Prestastéttin hefur getað myndað
sér sterkan fjárhagslegan grund-
völl gegnum þetta kerfi með inn-
heimtunni á „zakat“. Það er skatt-
ur og er trúarleg skylda hverjum
Múslím (Múhameðstrúarmanni)
að greiða hann skilvíslega.
I þessu sambandi er það eftir-
tektarvert, að Sovétríkin tala mik-
ið um það, að þau hafi leyst
vandamál þjóðabrotanna þar í
landi og visa á tillit það sem tekið
er til 50—60 milljóna Múslíma
(Múhameðstrúarmanna) í Sovét-
ríkjunum. Sovétríkin nota þetta
talsvert í áróðursskyni í Araba-
ríkjunum, Afganistan, íran og víð-
ar. Þeir benda á gömlu moskurnar
til að sýna, hversu vel þeim er
haldið við og nýjar moskur sem
verið er að byggja. Rétt er það,
þær eru reyndar ekki notaðar sem
moskur lengur — heldur eru þetta
söfn. Það er því frekar umhyggja
fyrir menningararfi heldur en
trúnni Islam.
I hinum islamísku héruðum inn-
an Sovétríkjanna má lesa greinar,
sem einungis eru ætlaðar til notk-
unar innanlands. I þessum sov-
ésku ritum er kvartað yfir því, hve
hinn andtrúarlegi áróður hefur
mistekist — skýrt er t.d. frá, að
fólk í Tadjikistan sem er gamalt
íranskt land, leiti ennþá til sinna
„heilögu manna", „pír“ eða „sheik"
í „súfi“-reglunum. Súfí-regla er
regla trúarlegs eðlis — íslamísk
mystik, dulhyggja eða dulspeki.
Þar leita menn m.a. lækninga,
trúrænna lækninga. Fólk lætur
sér ekki nægja borgaralega gift-
ingu heldur leitar til Islam líka.
Það er seinni giftingin, sem er
álitin veigameiri. Til eru prestar
sem eru menntaðir við háskóla en
þeir njóta minni vinsælda. I fyrr-
nefndum ritum er rætt um það, að
„hjátrú" þessa ætti að vera búið
að uppræta fyrir löngu.
Reynsla mín af atburðunum í
Afganistan árið 1978, af dvöl
minni þar, fréttaflutningi þaðan
og yfirleitt túlkun atburða þar í
landi þessa viðburðaríku tíma gerði
það að verkum, að ég hef kannski
lagt of mikla stund á pólitíkina
undanfarin ár. Eg mun reyna að
takmarka það nokkuð núna að ég
held — svo að annað komist að,
enda er hin nýja staða mín við
Uppsala-háskóla miðuð við fræði-
störf og kennslu.
íran heimsótt
síðastliðið sumar
Við snúum okkur nú að síðustu
ferð Bo Utas til íran. Eins og
nefnt var í upphafi dvaldist Bo Ut-
as nokkrar vikur í Iran síðastliðið
vor.
Bo Utas dósent heldur áfram
lýsingu sinni. Síðastliðinn febrúar
voru liðin 2 ár frá því stjórnar-
skipti urðu. Nú hafði ég ekki verið
í íran síðan 1974 — það má ef til
vill segja, að ég sé ekki dómbær á
breytingarnar sumar hverjar sem
ég sá — þ.e.a.s. um það, hvort þær
höfðu átt sér stað á síðustu valda-
árum keisarans eða þessi síðustu
tvö ár.
Einnig höfðu orðið margar
breytingar frá 1968, þegar ég var í
íran, og þar til ég kom aftur árið
1974. Einmitt þá varð ég var við
talsverðan hroka hjá starfsbræðr-
um mínum við háskólann. Olíu-
peningarnir höfðu streymt inn og
gert það að verkum að mörgum
fannst þeir geta allt. Þeir fundu
enga löngun hjá sér að hlusta á
samstarfsmenn frá Vesturlöndum
eða sýna áhuga á fræðistörfum
þeirra. Það gat því verið erfitt að
komast að kjarna málsins og varð
ég oft fyrir vonbrigðum með það,
að enginn áhugi virtist vera á isl-
amskri menningu. Keisarinn vildi
auðsjáanlega leggja meiri áherslu
á menningu Irana fyrir tíma Is-
lam.
Spurning Fannst þér „ta’aruf"
vera þér þrándur í götu? — Ta’ar-
uf kallast kurteisisvenjur og siðir,
sem talið er nauðsynlegt að hlýða
manna á milli — við að heilsast, í
samtölum o.s.frv. Öll þessi forms-
atriði geta verið býsna tímafrek.
Bo Utas: Já, ég er að segja, að
það getur verið erfitt að eiga við
það. Persar eru mjög kurteisir og
háttprúðir — það er ekki alltaf
hægt að sjá eða heyra, hvort tekist
hefur að ná sambandi. I þessu eru
Afganir allt öðruvísi — þeir hafa
alltaf verið meira blátt áfram og
hugsað minna um kurteisissiði en
íranir. Það hefur alltaf verið erf-
iðara að ráða í fas írana, hvað búi
undir hinu slétta yfirborði. Enda
sögðu Persar (Iranir) oft við mig
núna í þessari ferð, að þeir notuðu
ekki „ta’aruf" lengur — núna
væru þeir byltingarmenn og
þyrftu ekki á ta’aruf að halda!
Það virtist vera gott skipulag á
öllu í íran — í bókasöfnum og
bókabúðum var t.d. auðvelt að
finna það sem ég leitaði að, svo ég
nefni dæmi um það sem ég kynnt-
ist persónulega. Handrit, sem ég
vissi deili á og bað um, fékk ég öll
að sjá. Það var auðvelt að vinna á
bókasöfnum og manni var vel tek-
ið.
Það er í rauninni engin samhæf-
ing á fjárhagsstjórn landsins. Allt
virðist þó ganga sinn gang —
rafmagn, vatn, holræsi, vörudreif-
ing, allt var þetta í lagi. Sjúkra-
samlagið starfar, en það er erfitt
að fá lækna út á land. En það er að
vísu ekkert nýtt og ekki neitt eins-
dæmi fyrir Iran. Það var í raun-
inni athygiisvert að sjá, að landið
— bæði til sveita og í bæjunum —
hefur í mörgu horfið aftur til
hefðbundinna stofnana og gamals
skipulags. Ólíkir flokkar hafa get-
að sameinast undir merkjum trú-
arinnar.
Það úir og grúir af flokksbrot-
um eða smáflokkum innan aðal-
flokkanna tveggja. 1 rauninni er
hér um að ræða smáhópa með
sérhagsmuni og á þetta fólk erfitt
með að vinna saman — er mjög
skipt, eins og t.d. vinstrisinnað
fólk hér í Vestur-Evrópu. En þeir
hafa samt myndað margvísleg
tengsl sín á milli og reyna að vinna
saman.
Khomeini: Iman,
hinn endurheimti
Það er auðvitað enginn efi á því,
að Khomeini er „karismatískur"
leiðtogi og notfærir sér píslar-
vottahugmyndir hjá shíítum til að
halda völdum. Hann er álitinn
hinn rétti leiðtogi af mörgum ír-
önum, m.a. af því að honum tekst
að halda trúareldinum lifandi —
nefnir sig Imam eða hinn endur-
heimti — sá sem lofaður var
o.s.frv. Spurningin er bara, hversu
lengi er hægt að halda guðmóði
manna uppi. Það eru takmörk
fyrir því, hve lengi þjóðin getur
iifað píslarvottasöguna. Flestir ír-
anir hafa hingað til látið sér
nægja nokkra daga á ári til að
minnast dauða Hoseins við Ker-
bela — eins og venja er og þá
fundist þeir hafa lifað nóga
hreinsunardaga fyrir allt árið. En
leiðtoga eins og Khomeini tekst að
halda hinum eldlega móði á suðu-
marki með því að notfæra sér
hugmyndir og hugtök sem eiga sterk
ítök í þjóðinni.
Vitanlega eru líka margir tæki-
færissinnar, sem fylgja Khomeini
og hans flokki af því þeir eru við
völd sem stendur — þannig mun
það ætíð vera. Persi einn sagði við
mig, að flestir Persar fylgdu að-
eins einum flokki og það væri
„Hezb-e-bad“: flokkur vindsins —
sem sagt haga seglum eftir vindi!
Khomeini og fylgismenn hans
eru sjálfsagt einlægir í tilraunum
sínum að endurskapa hið eina
rétta guðsríki — fyrirmyndin er
samfélag það er Múhameð og eft-
irmenn hans mótuðu á 7. öld. En
bæði er, að Iangt er um liðið síðan
það var við lýði og því ekki heigl-
um hent að þekkja það til hlítar,
en einnig er erfitt að laga margt
af því sem þá tíðkaðist að aðstæð-
um nú á dögum.
Við verðum að bíða og sjá hvað
setur — mælir Bo Utas dósent að
lokum.
*
Utvegsbankinn:
Ábyrgist innlausn ávfsana
ÍITVEGSBANKINN bíður nú
viðskiptamönnum sínum sérstök
ábvrgðarskírteini, sem sanna rétt
þeirra til útgáfu íbyrgðartékka.
Abyrgðartékki er að því leyti sérstæður
að bankinn ábyrgist innlausn hvers
tékka allt að tiltekinni fjárhæð. I þessu
tilviki er hámarksupphæð hvers
ábyrgðartékka kr. 1000.
I fréttatilkynningu frá Útvegs-
bankanum segir, að hinn mikli fjöldi
tékka, sem er daglega í umferð
manna á milli hérlendis valdi því að
örðugt sé að tryggja að allir séu góð-
ir og gildir, enda viil verða þar nokk-
ur misbrestur á.
Sá sem tekur við innstæðulausum
eða fölsuðum tékka getur orðið fyrir
talsverðum óþægindum og jafnvel
fjártjóni. Því er ekki óeðlilegt að
gæti nokkurrar tortryggni í garð
tékkans sem greiðsluforms enda hef-
ur kveðið svo rammt að því að til eru
þjónustustofnanir þar sem neitað er
að taka við tékka sem greiðslu.
Handhafi ábyrgðarskírteinisins
sannar með framvísun þess að tékki
hans sé gildur.
Til að öðlast ábyrgðarskírteini
tékka þarf viðkomandi að vera eða
gerast viðskiptamaður Útvegsbanka
Islands. Avísana- og hlaupareikn-
ingsdeildir bankans annast útgáfu
skírteinisins. Umsækjandi þarf að
leggja fram tryggingar, sem bankinn
tekur gildar fyrir tékkaviðskiptum
sínum.
Á ábyrgðarskírteininu er ljós-
mynd af rétthafa þess, sýnishorn af
undirskrift hans og helstu persónu-
legar upplýsingar ásamt áritun þess
fulltrúa bankans sem annast útgáf-
una. Á bakhlið skírteinisins eru
leiðbeiningar um notkun þess.
982
ARGERÐ AF
CITROÉN ^ visa
Örfáum bílum óráöstafaö á gamla veröinu.
Þaö skal fullyrt aö enginn smábíll er elns
rúmgóöur og
CITROÉN* visa
bæði fyrir farþega og farangur.

CITROEN* VISA CLUB
OTROÉN* VISA CLUB
er einkar fallegur og sparneytinn smábíll meö framhjóladrifi og fyrsta flokks aksturseiginleika,
eins og allir CITROÉN A bílar.
• Loftkæld 652 cc vél meö elektroniskri kveikju. • Ótrúleg snerpa • Benzíneyösla 5,8 Itr. • Nýtízkulegt mælaborö •
Niöurfellanleg aftursæti • Hituð afturrúöa • Loftnet og hátalarar • 5 dyra
ÓTRULEGT, EN SATT, VERDIÐ
ER ADEINS KR.
87.400
KOMIÐ OG REYNSLUAKIÐ
G/obusg
CITROÉN^
S1LDAR
ÆVINTÝR1 $2
A HOTEL
X2D> LOFTLEIOUM
ICEFOOD
íslensk
matvæli h.f.
Hafnarfirði
kynnir
framleiðslu sína
í samvinnu við
Hótel Loftleiðir
4.-14.
FEBRÚAR
Velkomin á síld.
Aftur er síldarævintýri í Blómasalnum.
Yfir 30 fiskréttir á hlaöborói:
Síld á marga vegu, hröpuskelfiskur, lax,
reyktur og grafinn karfi, reykt og grafin
grálúóa, reyksoóinn fiskur,
salöt og ídýfur.
Sannkallaöur ævintýra-
málsveróur á aðeins
kr. 130.-pr. mann.
Pantið borö tímanlega.
HOTEL
LOFTLEIÐIR
Borðapantanir
í síma 22322

w