Morgunblaðið - 09.03.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. MARZ 1982
meginhlutverki sínu að skapa
fólki góða og örugga afkomu.
Við fáum 200 mflurnar ekki aftur:
Hvað tekur nú við?
Hér fer á eftir í heild ræða
sú, sem Davíð Sch. Thor
steinsson, fráfarandi formað-
ur Félags ísl. iðnrekenda,
flutti á ársþingi iðnrekenda
sl. fóstudag:
Fundarstjóri, iðnaðarráðherra,
virðulegu gestir, góðir félagar.
Þetta er í síðasta sinn, sem ég
tala á ársþingi Félags íslenskra
iðnrekenda sem formaður félags-
ins. Ég hef nú gegnt því embætti í
átta ár og ákvað fyrir all löngu að
gefa ekki aftur kost á mér, því ég
tel rétt að nýir menn séu kvaddir
til starfa og að þeir fái að spreyta
sig.
Þessi ár hafa verið mér í senn
afar lærdómsrík og yfirleitt
ánægjuleg, enda þótt ég hafi oft
orðið fyrir sárum vonbrigðum með
framgang mála.
Ýmislegt hefur áunnist, en þó
engan veginn eins margt og ég
hefði óskað, því enn er ótal margt
ógert, þannig að eftirmaður minn
mun hafa ærin verkefni að glíma
við.
Það, sem þó hefur áunnist, hef-
ur fyrst og fremst verið að þakka
frábærum samstarfsmönnum og
þeim styrk, sem stuðningur ykkar
félagsmanna við mig, hefur veitt
mér. Á engan held ég að sé hallað,
þó ég noti þetta tækifæri til að
þakka þeim Hauki Björnssyni og
Vali Valssyni fyrir samstarfið öll
þessi ár.
Kerfið ekki viðurkennt
ósigur sinn
í hita baráttunnar gefst sjaldan
tækifæri til að staldra við og meta
árangurinn. Sennilega hafa
bandamenn í síðari heimsstyrjöld-
inni í raun verið búnir að sigra
stríðið á árinu 1942, en það tók
Þjóðverja þrjú ár til viðbótar og
milljónir mannslífa, áður en upp-
gjöf var viðurkennd. Þannig er
það kannski stundum einnig á
mörgum öðrum sviðum. T.d. hygg
ég að sigur sé í raun unninn í ýms -
um baráttumálum okkar iðnrek-
enda og aðeins skorti viðurkenn-
ingu kerfisins svokallaða á því.
Nýjasta dæmi um þetta er furðu-
leg uppákoma sem var nú i vik-
unni, þegar Fjármálaráðuneytið
gaf út reglugerð um svonefnt toll-
afgreiðslugjald. Þar er ákveðið að
innlendur iðnaður greiði slíkt
gjald af aðföngum sínum, en jafn-
framt skuli það ekki lagt á
innfluttar samkeppnisvörur frá
EFTA og EBE. Þetta gengur þvert
á stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar og ég trúi ekki að þetta hafi
verið ætlun Alþingis, þegar lög um
tollafgreiðslugjald voru samþykkt
á dögunum.
Oft hef ég verið i mestu vand-
ræðum með hvað ég ætti að segja
á þessum vettvangi undanfarin ár
og oft hefur mig mest langað til að
flytja sömu ræðuna aftur og aftur.
Ég hef, að ég held, alltaf verið
gagnrýndur fyrir það, sem ég hef
sagt — stundum vafalaust með
réttu — stundum hefur mér þó
fundist gagnrýnin ósanngjörn.
Það á meðal annars við þegar ég
hef verið að fjalla um starfsskil-
yrði atvinnuveganna. Á undan-
förnum árum hef ég margítrekað
kvartanir okkar iðnrekenda um
það, að iðnaðurinn hafi ekki sömu
starfsskilyrði og aðrir höfuð-
atvinnuvegir þjóðarinnar.
Nú hefur það hins vegar gerst,
að fyrir liggur skýrsla sérstakrar
nefndar, svonefndrar Starfsskil-
yrðanefndar, sem forsætisráð-
herra skipaði í september 1980. Ég
hygg að ekki sé ofmælt þegar sagt
er, að niðurstöður nefndarinnar
staðfesta í öllum aðal atriðum, að
kvartanir okkar iðnrekenda hafa
fyllilega verið á rökum reistar.
Skýrsla Starfsskilyrðanefndar,
sem verður til sérstakrar umræðu
hér í dag, er mjög ítarleg og fróð-
leg, en það sem skiptir nú megin-
máli er, að hún lendi ekki upp í
hillu hjá hinum skýrslunum, held-
ur verði grundvöllur fram-
kvæmda. Því aðeins kemur allt
þetta mikla starf nefndarinnar að
gagni.
Um hvað hafa
ræðurnar snúist?
En hvað er það, sem ég hef verið
að tala um undanfarin ár?
Ég hef talað um verðbólguna,
þau vandamál sem hún skapar at-
vinnulífinu og hvernig hún heldur
niðri lífskjörum á Islandi.
Ég hef talað um dulbúið at-
vinnuleysi og hvernig það heldur
niðri lífskjörum á íslandi.
Ég hef talað um að fjármagni sé
veitt þangað, sem það gefur flest
atkvæði, en ekki mestan arð, og
hvernig það háttarlag heldur niðri
lífskjörum á íslandi.
Ég hef talað um að enn renna
9/io hluta af tæknilegu nýtanlegri
vatnsorku okkar ónotaðri til sjáv-
ar og hvernig það heldur niðri
lífskjörum á íslandi.
Ég hef talað um mismunandi
starfsskilyrði atvinnuveganna og
hvernig þau halda niðri lífskjör-
um á Islandi.
Ég hef talað um að atgervis-
flóttinn undanfarinn áratug, bæði
hafi haldið og muni halda niðri
lífskjörum á Islandi.
Ég hef talað um hvernig skiln-
ingsleysi á þýðingu allmennra
jákvæðra rekstrarskilyrða at-
vinnuveganna heldur niðri lífs-
kjörum á Islandi.
Ég hef talað um að seinagangur
stjórnvalda að aðlagast fríverslun
héldí niðri lífskjörum á Islandi.
Ég hef talað um hvernig
óraunhæfir kjarasamningar halda
niðri lífskjörum á Islandi.
En það, sem gengið hefur sem
rauður þráður í gegnum allar
þessar ræður, eru tvær spurn-
ingar, sem báðum er enn ósvarað:
Hvert ætlum við? Hvað viljum
við?
Hvert ætlum við?
Hvað viljum við
Því miður hefur umfjöllun mín
um þessi mál ekki tekist betur en
svo, að enn hefur ekki hafist nein
alvarleg umræða um þessi þjóðfé-
lagslegu meginmarkmið okkar Is-
lendinga.
Enn er eins og allir telji það
sjálfsagt, að við og niðjar okkar
búum hér á íslandi um ókomin ár
við sí batnandi lífskjör svona eins
og af sjálfu sér, þetta sé svo sjálf-
sagt, að ekki þurfi að eyða tíma í
að ræða það.
En því miður er þetta ekki
svona einfalt. Um þessi mál verð-
ur að ræða og það verður að
marka langtímastefnú.
Sofandaháttur þjóðarinnar í
þessu meginmáli er stórhættu-
legur.
Fáum 200 mflurnar
ekki aftur
Ég vil biðja þá, sem mál mitt
heyra að hugleiða hvernig ástand-
ið á íslandi væri í dag, ef við hefð-
um ekki unnið fullan sigur í deii-
unni við útlendinga um aðra aðai-
auðlind okkar íslendinga — fiski-
miðin.
Hvað ætli byggju margir menn
á íslandi í dag, ef enn væri hér 12
mílna fiskveiðilögsaga? Og hver
væru lífskjörin þeirra, sem þá
byggju hér enn?
I framhaldi af því held ég að
hollt sé að minnast þess að við
fáum 200 mílurnar ekki aftur. Við
erum búin að fá þær — við erum
búin að njóta góðs af þeirri aukn-
ingu þjóðartekna, sem þær færðu
okkur, en við fáum ekki þá aukn-
ingu tvisvar.
Hvað tekur nú við?
Hvað er það nú, sem á að standa
Ræða Davíðs
Sch. Thorsteins-
sonar á ársþingi
félags ísl.
iðnrekenda
sl. föstudag
undir aukningu þjóðartekna fjölg-
andi þjóðar?
Þessum spurningum er ósvarað
með öllu.
Stóriðja
Mörgum virðist þó að hluti af
svarinu liggi nokkuð í augum uppi.
Ég sagði áðan að fiskimiðin væru
önnur auðlind okkar. Hin auðlind-
in er að sjálfsögðu orkan og hana
þurfum við og eigum við að nýta.
Við iðnrekendur erum þeirrar
skoðunar, að hér eigi að rísa
orkufrekur iðnaður, sem væri eðli-
legur þáttur í alhliða iðnþróun. Ég
held að það eigi hins vegar í raun
og veru eftir að taka þessa ákvörð-
un.
Mér sýnist menn enn vera að
deila um það fyrst og fremst,
hvort tala eigi yfir höfuð nokkuð
við erlenda menn um þessi mál. í
þessa umræðu finnst mér skorta
það raunsæi, að við verðum að við-
urkenna, að þekkingu á uppbygg-
ingu og rekstri margvíslegra
orkufrekra iðnfyrirtækja, svo og
fjármagn til slíkra fyrirtækja,
verður að flytja inn í landið.
Hvernig haga á fyrirsjáanlegri
samvinnu við útlendinga um þessi
mál er ákvörðun, sem taka á í
hverju einstöku tilviki og þá að
miða við það sem hentar okkur ís-
lendingum best hverju sinni.
Stóriðja og nýting orkulindanna
er því hluti af svari við spurning-
unni um það, hvað nú taki við á
íslandi. En hér kemur fleira til.
SjónarHpilinu
britt iokiÓ
Það er ýmislegt, sem gert hefur
það að verkum, að undanfarinn
áratug hefur verið hægt að dylja
það hvert stefnir I atvinnu- og
búsetumálum okkar.
Þár má meðal annars nefna:
1. Stækkun landhelginnar.
2. Gífurlegar erlendar lántökur —
að verulegum hluta til neyslu,
en ekki til arðbærrar fjárfest-
ingar. Sem dæmi má nefna, að
við jukum erlendar skuldir
okkar um 10 millj. nýrra króna
á hverjum einasta degi allt síð-
astliðið ár, á laugardögum,
sunnudögum, jólum, páskum, já
jafnvel 1. maí.
3. Brottflutning rúmlega 5000
manns á síðastliðnum 10 árum,
sem hefðu margir hverjir lík-
lega átt í erfiðleikum með að fá
vinnu við sitt hæfi hérlendis.
4. Dulbúið atvinnuleysi, sem ég
fyrir fáum árum benti á að gæti
numið e.t.v. á bilinu 15—20 þús-
und manns.
Ég held að tímabil þessa sjón-
arspils sé senn úti og að við blasi
nakinn raunveruleikinn.
Raunveruleikinn
blasir við
Raunveruleikinn er sá, að við
höfum þegar uppskorið árangur-
inn af stækkun landhelginnar. Við
getum ekki aukið erlendar eyðslu-
skuldir með sama hraða og hingað
til, án þess að draga niður lífskjör
afkomendanna. Þótt fólksflóttinn
hafi sem betur fer stöðvast á síð-
asta ári, getum við ekki komið í
veg fyrir stóraukna fólksflutninga
úr landi á næstu árum, ef ekki
verður breytt um stefnu gagnvart
atvinnuvegunum.
Til þess að stöðva atgervisflótt-
ann og fá einhverja hinna brott-
fluttu til að flytjast heim, til þess
að stöðva söfnun erlendra skulda,
til þess að bæta lífskjörin og til
þess að tryggja sjálfstæði þjóðar-
innar, verður að auka framleiðsl-
una í þessu landi.
Við verðum að auka framleiðsl-
una, því á henni lifum við. Fram-
leiðslan er grundvöllur allra lífs-
gæðanna. Það er framleiðslan í
þessu landi, sem stendur undir
velferðarríkinu. Þegar ég fæddist
voru 8% launþega opinberir
starfsmenn. Nú eru þeir u.þ.b.
26%. Auðvitað er það framleiðsl-
an sem þessi yfirbygging hvílir öll
á.
En nú virðist sem þetta undir-
stöðuatriði sé gleymt. Nú er talið
eðlilegt, að fyrirtækin séu rekin
með tapi. Núll-stefnan hefur tekið
völdin.
Gjörbreytt stefna
gagnvart atvinnuvegunum
Það er því orðið brýnt viðfangs-
efni, að stefnunni gagnvart at-
vinnuvegunum verði breytt.
En hvaða stefnu á þá að taka
upp gagnvart atvinnuvegunum?
Á þessu ársþingi hefur verið lög
fram endurnýjuð stefnuskrá Fé-
lags íslenskra iðnrekenda. I upp-
hafi þessarar stefnuskrár er að
finna meginviðhorf til atvinnulífs-
ins og iðnaðarins sérstaklega. Þar
segir m.a.:
„Iðnaðurinn verður að búa við
þær aðstæður, að hann hafi eðli-
legan starfsgrundvöll og njóti
jafnréttis við aðrar atvinnugrein-
ar, svo að honum sé ekki bægt frá
þeim áhrifum á atvinnulíf þjóðar-
innar sem hann að öðru jöfnu gæti
haft, þ.e. verið vaxtarbroddur
efnahagslegrar nýsköpunar og
leiðandi afl í sókninni til bættra
lífskjara. Til þess að svo megi
verða, telur Félag íslenskra iðn-
rekenda nauðsynlegt:
— Að skipulag efnahagslífsins
grundvallist á frjálsu mark-
aðshagkerfi og jöfnum
starfsskilyrðum atvinnuveg-
anna.
— Að skattlagning sé almenn,
mismuni hvorki atvinnugrein-
um né eínstaklingum, og stuðli
að auknum hagvexti.
— Að stjórn ríkisumsvifa lúti við-
urkenndum arðsemissjónar-
miðum, er leiði til aukinnar
velferðar.
—7Að gengi íslensku krónunnar
verði ávallt skráð í samræmi
við markaðsaðstæður, þannig
að jafnvægi ríki í viðskiptum
við önnur lönd.“
Með þessari stefnu er boðuð
grundvallarbreyting a viðhorfum
til atvinnulífsins, þar sem því er
gefið tækifæri til að gegna því
Ríkisvaldið láti
atvinnulífíð í friði
Af langri reynslu minni get ég
sagt:
Ég hef enga trú á skrifborðsiðn-
þróun.
Ég hef heldur ekki trú á gælu-
verkefnum stjórnmálamanna og
ég hef ekki trú á sértækum að-
gerðum, styrkjum, niðurgreiðsl-
um, útflutningsuppbótum, og ekki
því að ríkisvaldið sé með nefið
niðri í öllu.
Þvert á móti — ég álít að ríkis-
valdinu beri að skapa hinar al-
mennu leikreglur á markaðinum,
eins einfaldar og hægt er — frelsi
einstaklingsins á að vera eins mik-
ið og framast er unnt, en þó sé
þess gætt að hann skerði ekki
frelsi einhvers annars.
Ríkisvaldinu ber þannig að
skapa almenn starfsskilyrði, sem
hvetja fyrirtæki og einstaklinga
til aukinnar framleiðslu, fram-
leiðni og nýjunga og síðan að láta
atvinnulífið í friði.
Frelsi forsenda framfara
Það er margsannað, að framfar-
ir hafa jafnan verið mestar í
heiminum, þegar frelsi hefur ríkt,
en stöðnun og afturför hefur jafn-
an fylgt boðum og bönnum.
í ágætri ræðu dr. Curt Nicolin,
sem hann flutti hér í Reykjavík í
síðustu viku, hélt hann því fram
að meginorsök iðnbybltingarinnar
miklu á 19. öld hefði verið sú, að
atvinnulífið losnaði úr aldagöml-
um viðjum — viðjum, sem bæði
voru trúarlegs, heimspekilegs og
stjórnmálalegs eðlis. Ég held að sú
bylting í atvinnuháttum okkar,
sem hófst árið 1904, þegar við
fengum heimastjórn, renni stoð-
um undir þessa fullyrðingu Nicol-
ins.
Orsök vandans, sem við stönd-
um frammi fyrir nú, er að aftur er
svo komið fyrir íslenskri þjóð, að
atvinnulífið á íslandi er drepið í
dróma ríkisafskipta': skilnings-
leysis, boða og banna. Eini munur-
inn er sá, að í þetta sinn eru það
innlend stjórnvöld, sem smátt og
smátt hafa smeygt snörunni um
háls atvinnulífsins.
Frelsisbarátta okkar á fyrri öld-
um gegn erlendri stjórn tók lang-
an tíma — vonandi mun frelsisb-
arátta atvinnulífsins gagnvart
innlendri stjórn ekki taka jafn
langan tíma.
Jón Sigurðsson, forseti, talaði
um ágæti og nauðsyn frjálsrar
verslunar.
Nú á dögum er sá skilningur oft
lagður í þetta hugtak að átt sé við
frjálsa álagningu í heildsölu og
smásölu. Ég álít þennan skilning
alrangan, því ég tel að Jón Sig-
urðsson hafi verið að tala um
frjálst atvinnulíf, en ekki aðeins
einn þátt þess, verslunina sjálfa.
Lokaorð
Það, sem við þurfum fyrst og
fremst á að halda.er það umhverfi,
sá jarðvegur, sem frjálst atvinnu-
líf getur dafnað í, því sé jarðveg-
urinn fyrir hendi sáir atvinnulífið
sér af sjálfu sér og skapar þá ið-
grænu velli, sem börn okkar geta
þroskast og lifað á.
Nýstofnuðu fyrirtæki má líkja
við viðkvæma jurt — umhverfi at-
vinnulífs á íslandi í dag má líkja
við urð og það þýðir ekki að reyna
að sá fyrir viðkvæmum jurtum í
urð.
Þrátt íyrir allt fínnst mér sem
skilningur þjóðarinnar á nauðsyn
þróttmikíls atvinnulífs sé að
aukast. Mér finnst sem andblær
frelsiskröfunnar sé að styrkjast.
Ég treysti því, að honum munu
brátt aukast svo ásmegin, að hann
verði fær um að blása burt bæði
þeirri lognmollu værukærni, sem
ríkir, svo og þeim úreltu kenning-
um, sem of lengi hafa ráðið stefnu
stjórnvalda hér á landi gagnvart
atvinnulífinu.
Leyfist mér að lúka þessum orð-
um með erindi ur aldamótakvæði
fyrsta ráðherrans okkar:
Starfið er marKt, en eitt er bræðra bandið,
boðorðið, hvar sem þér í fylking standið,
hvernig sem striðið þá og þá er blandið,
það er Að elska, fyKgÍa og treysta á landið.