Morgunblaðið - 09.03.1982, Blaðsíða 26

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. MARZ 1982
Skotið fram
hjá markinu
Bókmenntlr
Hannes H. Gissurarson
Fyrri grein
Birgir Björn Sigurjónsson:
Frjálshyggjan
Svart á hvítu 1981, 261 bls.
Ungur samhyggjumaður,
Birgir Björn Sigurjónsson, hef-
ur skrifað bók, sem hann nefnir
„Frjálshyggjuna". hann segist á
bókarkápu vera hagfræðingur
frá Háskóla íslands, en er
reyndar viðskiptafræðingur
þaðan og hefur síðustu 9 árin
stundað framhaldsnám í hag-
fræði í útlöndum, einkum í Sví-
þjóð. Það er alltaf ánægjulegt,
þegar ungir menn reyna að
hefja rökræður um stjórnmál,
og því verður að fagna framtaki
Birgis Björns. En kapp er best
með forsjá, segir í fornum fræð-
um, og því er ekki að leyna, að
finna má að ýmsu í þessari bók.
Sá er minnsti gallinn á henni,
að hún er skrifuð á óskýru og
óíslenskulegu máli, flatneskju-
legu mjög. Ég hef reyndar
nokkrar áhyggjur af því eftir
lestur hennar og ýmissa rit-
gerða í Fjármálatídindum (svo að
ekki sé minnst á skýrslur Þjóð-
hagsstofnunar), að íslenskir
viðskiptafræðingar leggi ekki
nægilega áherslu á að vanda
tungutak sitt. Þetta kann að
vera af því, að þeir hafi misst
sambandið við tunguna, því að
flest þau rit, sem þeir lesa, eru á
útlensku, en líklega má fremur
kenna leti, óvandvirkni og hugs-
unarleysi um það. Ég nefni þó
tvo íslénska hagfræðinga, sem
skrifa auðskiljanlegt og tilgerð-
arlaust alþýðumál og kunna að
taka dæmi úr veruleikanum, til
þess að gera hugmyndir ljóslif-
andi fyrir lesendum sínum —
þá Jónas H. Haralz og Ólaf
Björnsson. Af þeim geta menn
eins og Birgir Björn lært sitt
hvað, en ekki síður af lestri
góðra, íslenskra bókmennta.
Ekki bók um
frjálshyggjuna
Mesti gallinn á bók Birgis
Björns er sá, að hún er alls ekki
um það, sem hún á að vera um,
skot hans geiga, því að þeim er
ekki miðað á markið. Þessi bók
er ekki um frjálshyggjuna,
heldur um tiltekna skoðun á
hagfræðinni, sem hefur til
skamms tíma notið nokkurrar
hylli og fræðast má um af
frægri bók Páls Samuelssons,
Ilagfræði (Economics), en Birgir
Björn hefur sennilega lesið þá
bók, er hann stundaði nám í
Viðskiptadeild. Þetta er kenn-
ingin um „blandaða hagkerfið",
þannig að færð eru rök fyrir
því, að markaðsviðskipti séu
hagkvæm til lausnar ýmsum
samlífsvanda manna, en víðtæk
ríkisafskipti einnig nauðsynleg,
einkum til að halda jafnvægi á
markaðnum, en einnig til að ná
ýmsum „félagslegum" mark-
miðum, svo sem fullri atvinnu
og jafnvægi í byggð landsins.
Þetta kallar Birgir Björn „ný-
nýklassíska" hagfræði og
„velferðarhagfræði" og rekur
réttilega til þeirrar breytingar
eða „byltingar", sem varð með
kenningu Johns Maynards
Keyness í Altæku kenningunni
um atvinnu, vexti og peninga
(General Theory of Employ-
ment, Interest and Money) 1936.
Að sjálfsögðu verður að gera
greinarmun á frjálshyggjunni
og þessu. Það er ruglandi að
nota sama nafnið um þetta
hvort tveggja. Prjálshyggjan er
stjórnmálahugmynd, en þetta
er (eða öllu heldur var) tiltekin
skoðun á hagfræði, tiltekið við-
mið í hagfræði (eða „paradigm",
svo að orð vísindaspekingsins
Tómasar Kuhns sé notað).
Birgir Björn er í rauninni að
eltast við hálfdauðar hugmynd-
ir í þessari bók sinni. Annað
Sannleikurinn er sá, að Birgir Björn Sigurjónsson er að eltast við hálfdauðar
hagfræðihugmyndir í þessari bók sinni, en síður en svo að gagnrýna frjáls-
hyggju, þótt hann haldi það sjálfur. Hagfræðingar eru að hafna kenningu
Keyness, eins og þessi mynd úr Time frá 27. ágúst 1979 sýnir.
viðmið er að leysa það, sem
Keynes lagði til á sínum tíma,
af hólmi í hagfræðinni. Það
sýnir þessa breytingu eða
„gagnbyltingu", að bók Sam-
uelsons er ekki lengur kennd í
viðskiptadeild, heldur ný og
miklu betri bók eftir Edwin
Dolan, Frumatriði hagfræðinnar
(Basic Economics), en hann
starfar í hefð austurrísku hag-
fræðinganna, þeirra Carls
Mengers, Ludwigs von Misess
og Friedrichs Hayeks. Fyrstu
kaflarnir í bók Birgis Björns
eru því tilgangslitlir, en í þeim
gagnrýnir hann sumar forsend-
ur „nýnýklassistanna". Hverjar
þeirra gagnrýnir hann einkum?
Forsenduna um fullkomna sam-
keppni og hina um fullkomna
þekkingu. Hann bendir rétti-
lega á, að þær hafi lítið sem
ekkert veruleikagildi. Sam-
keppnin hefur aldrei verið full-
komin og þekking mannanna
ekki heldur, markaðskerfið er
aldrei í þeirri „kjörstöðu"
skynsamlegustu nýtingar allra
framleiðslutækjanna, sem það á
að vera í samkvæmt forsendun-
um, það er aldrei í því stærð-
fræðilega jafnvægi, sem svissn-
eski hagfræðingurinn Leon
Walras lýsti á nítjándu öldinni.
iH'kking mannanna
ófullkomin
Þessi er kjarni málsins, þetta
haglíkan er óraunhæft (þótt það
kunni stundum að vera nyt-
samlegt til skilningsauka). En
hvað hefur Birgir Björn sannað
með þessu? Ekkert annað en
það, að hann hefur ekki lesið rit
frjálshyggjuhugsuða eins og
Friedrichs Hayeks rækilega (þó
að hann nefni hann nokkrum
sinnum í bókinni). Hayek gagn-
rýnir þessar forsendur báðar.
Hann segir, að samkeppnin sé
aldrei fullkomin, en hann segir,
að þessi eigi ekki heldur að
krefjast. Það, sem máli skipti í
þessu viðfangi, sé, að allir eigi
kost á að keppa, með öðrum orð-
um, að markaðurinn sé opinn.
Er einhver samkeppni ekki betri
en engin fyrir neytendurna?
Segjum sem svo, að stórfyrir-
tæki sé eitt um að framleiða
einhverja vöru. Hvað sýnir það,
ef markaðurinn er opinn, þ.e.
aðgangur annarra fyrirtækja að
honum er ekki takmarkaður
með lögum eða öðrum afskipt-
um ríkisins? Það sýnir, að eng-
inn annar treystir sér til að
keppa við stórfyrirtækið um að
framleiða jafnvandaða vöru á
jafnlágu verði. Til þess kunna
að vera ýmsar ástæður, stórfyr-
irtækið kann að ráða yfir betri
tækni eða meira fjármagni en
önnur fyrirtæki, en það breytir
því ekki, að enginn annar
treystir sér til að veita betri
þjónustu en það. Þetta er því
alls ekki óæskilegt, ef — og
sú forsenda er mjög mikilvíeg
— aðgangur annarra að mark-
aðnum er ekki takmarkaður.
Hitt er annað mál, að raunveru-
leg einokun er óæskileg, en hún
hefur næstum því alltaf orðið
til vegna ríkisafskipta, ekki
þrátt fyrir hana.
Það er einnig rétt, að þekking
manna er ófullkomin, neytend-
ur vita síður en svo alltaf, hvað
þeir eiga að kaupa, og framleið-
endur ekki heldur, hvað þeir
eiga að framleiða. En hvernig
eiga þeir að komast að því? Þeir
hafa aðeins eitt ráð til þess, og
það er að fara á markaðinn,
„þreifa sig áfram", ef svo má
segja. Samkeppnin er „discov-
ery procedure", eins og Hayek
segir, hún er risastór tilrauna-
stofa, neytendur eru að rekast á
vörur, uppgötva nýjar þarfir,
framleiðendur eru að reyna að
selja gamlar vörur eða nýjar,
senda þær í tilraunaskyni á
markaðinn. Þekkingin er hvergi
tiltæk öll í einu, liggur hvergi
fyrir, heldur verður hún til á
markaðnum. Gróði atvinnurek-
enda er fyrir það að uppgötva
nýja þörf, áður en aðrir upp-
götva hana, eða fyrir að vera á
undan öðrum að finna nýja
framleiðsluhætti, hann er í sem
fæstum orðum fyrir að rata á
réttar ákvarðanir og bæta við
þekkinguna. Og sterkustu rökin
radauglýsingar — raðauglýsingar — raðauglýsingar
ÉFélagsstari
Sjálfstœðisfbkksins \
Fella- og Hólahverfi
Bakka- og Stekkjahverfi
Skóga- og Seljahverfi
RABBFUNDUR
Sjélfstæöisfélögin í Breiöholtí halda almenn-
an fund fimmtudaginn 11. marz kl. 20.30 aö
Seljabraut 54 (húsi Kjöts og fisks).
Varaformaöur Sjálfstæöisflokksins Friörik
Sophusson kemur og ræöir stjórnmálaviö-
horfiö.
Komum og spjöllum viö forystumenn okkar í
stjórnmálum.
Stjórnirnar
Hvöt félag
sjálfstæðiskvenna
heldur félagsfund í Valhöll
fimmtudaginn 11. marz kl.
20.30.
Fundarefni: Heilbrigöismál — Hverjar eru
efndir borgarstjórnarmeirihlutans á loforö-
unum frá 1978 — Hvað vilja sjálfstæöismenn
gera?
Malshefjendur veröa Daviö Oddsson, borg-
arfulltr. og Katrln Fjeldsted, læknir.
Sjálfstæöisfólk er hvatt til aö fjölmenna.
Stjórnin.
Sjálfstæðiskvennafélag
Árnessýslu
Fundur veröur haldinn þann 11. marz í sjálfstæöishúsinu kl. 20.30.
Framsöguerindi: Anna Magnúsdóttir, Margrót Þorgrímsdóttir, Guö-
finna Ólafsdóttir og Ingveldur Slguröardóttir.
Stjórnin
Sauðárkrókur
Sjálfstæöisfélögin á Sauöárkróki boöa til almenns fólagsfundar i
kvöld þriöjudagskvöldiö 9. marz 1982.
Fundurinn veröur haldinn i Sæborg og hefst kl. 20.30.
Fundarefni: 1. Tillögur uppstillingarnefndar um framboöslista Sjálf-
stæöisflokksins viö komandi bæjarstjórnarkosningar.
2 Hæoa i-riorik sopnusson. varaformaöur Sjálfstæöis-
flokksins.
3. Önnur mál.
Sjáltstæóistélögin
Akranes
Sjálfstæöiskvennafélagiö Báran heldur kvöldveröarfund i veitinga-
húsinu Stillholti, þriöjudaginn 9. marz kl. 8.30.
Fundarefni: Sýnikennsla i matreiöslu.
Mætiö vel og stundvíslega. Nýlr télagar velkomnir
Stjórnin
Kópavogur Kópavogur
Spilakvöld
Hin vinsælu spilakvöld Sjálfstæöisfélags Kópavogs, halda áfram þriöju-
daginn 9. marz í Sjálfstæöishúsinu kl. 21.00 stundvíslega. Nú veröur
byrjaö á nýrri 4ra kvölda keppni, Veriö meö frá byrjun.
Glæsileg kvöld og heildarverölaun. Allir velkomnir. Kafflveitingar.
Stjórn Sjálfstæöistélags Kópavogs.
Heimdallur
Viðverutími stjórnarmanna
Gísli Þór Gíslason veröur til viötals fyrir félagsmenn í dag eftir kl.
18.00 á skrifstofu Heimdallar í Valhöll, Háaleitlsbraut 1, síml 82098.