Morgunblaðið - 08.04.1983, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 1983
15
Hvenær má
fremja
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Ríkisútvarpið hljóðvarp:
GLÆPUR OG REFSING
eftir Fjodor Dostóéfskí í þýðingu
og leikgerð Árna Bergmanns.
Leikstjóri: Hallmar Sigurðsson.
Leikhljóð: Hreinn Valdimarsson.
í mikið var ráðist um pásk-
ana á vegum leiklistardeildar
Ríkisútvarpsins. Flutt var leik-
gerð Glæps og refsingar, en
eins eins og kunnugt er þykir
skáldsaga Dostóéfskís með
viðameiri bókmenntaverkum.
Árni Bergmann er höfundur
leikgerðarinnar og einnig þýð-
andi. Glæpur og refsing var
flutt í tveimur hlutum og
reyndi lengd leikgerðarinnar á
þolrifin í hlustendum. Þeir sem
hlustuðu til enda höfðu þó er-
indi sem erfiði.
Ég skal játa að fyrri hluti
leikgerðarinnar orkaði ekki
mjög sannfærandi á mig. Þessi
hluti var fyrst og fremst kynn-
ing á þjóðfélagsástandi í Pét-
ursborg 1865 og ekki síst hugar-
ástandi Raskolnikofs stúdents.
Mörg smáatriði voru dregin
fram. Leikgerðin virtist ein-
göngu ætla að verða þokkaleg
upprifjun skáldsögu. Leikgerð-
in tók aftur á móti aðra stefnu
í síðari hlutanum. Einstök at-
riði fengu rækilegri umfjöllun
og hlustandinn komst betur inn
í verkið. Víða voru vel grund-
völluð samtöl og dramatísk.
Þýðingin hljómmikil og kjarn-
yrt.
Raskolnikof er fátækur og
hefur gefist upp við nám. Hann
er háður okurkerlingu og gríp-
ur til þess ráðs að drepa hana
morð?
og ræna. Systir kerlingar verð-
ur vitni að morðinu og Raskoln-
ikof neyðist til að drepa hana
líka. Hann ímyndar sér að sé
hugsjónin nógu stór hafi menn
rétt til að fremja glæp. Við
Sonju segir hann: Ég vildi
verða eins og Napóleon. Þess
vegna framdi ég morð. Ég vildi
komast yfir peninga kerlingar
og lifa á þeim. En Raskolnikof
breytir málflutningi sínum og
segir fyrrnefnd orð lygi. Illskan
greip mig, heltók mig. Þröng
herbergi og lág til lofts þrengja
að sálinni.
Raskolnikof hafði birt eftir
sig grein 1 tímariti þar sem
hann réttlætir glæpi séu þeir
framdir af óvenjulegum mönn-
um í nafni hugsjónar. Lög-
reglufulltrúinn hefur lesið
greinina og er ljóst frá upphafi
að Raskolnikof er sekur. Hann
hvetur Raskolnikof til að játa
þótt annar maður hafi viður-
kennt glæpinn. Sonja tekur í
sama streng og fær Raskolnik-
of til að falla á kné í marg-
menni og gera kristilega játn-
ingu. Raskolnikof er dæmdur
mildum dómi, fær átta ára Síb-
eríuvist og Sonja fylgir honum.
Trúarleg mystík og kristileg
viðhorf Dostoéfskís koma vel
fram í leikgerð Árna Berg-
mann. Það er hið kristilega
hugarfar ásamt félagslegri
vandlætingu sem ráða ferð.
Kannski er enginn Guð til? seg-
ir Raskolnikof að vísu, en það
verður minnsta kosti að lifa
eins og hann sé til er niður-
staða Dostóéfskís.
Oft hefur verið talað um hve
mótsagnakenndur Dostóéfskí
hafi verið og bent á hans eigin
æviferil í því sambandi. Hann
Fjodor Dostóéfskí
þróaðist sjálfur frá uppreisn til
íhaldssamrar skoðunar. En
margslunginn er eiginlega orð
sem best á við hann, enda sann-
ast það á Glæpi og refsingu og
ekki síður öðrum verkum hans.
Hallmar Sigurðsson leik-
stjóri safnaði um sig ungum
leikurum í útvarpsleikritinu
um Glæp og refsingu. Það var
ekki laust við byrjendabrag, en
ágætum árangri náði að mínum
dómi Pálmi Gestsson í hlut-
verki Raskolnikofs. Sólveig
Pálsdóttir og Guðbjörg Thor-
oddsen lögðu sig einnig vel
fram. Meðal eldri og reyndari
leikara má nefna Þóru Frið-
riksdóttur, Bríeti Héðinsdóttur,
Erling Gíslason og Sigurð
Karlsson. Leikhljóð Hreins
Valdimarssonar þóttu mér vel
valin, ekki síst í síðari hlutan-
um.
Þeir Árni Bergmann og Hall-
mar Sigurðsson settu svip á
þessa páska og þökk sé útvarp-
inu fyrir um margt virðingar-
verða tilraun. Við erum fremur
fátækir af Dostóféfskí á ís-
lensku og hér var að minnsta
kosti athyglisverð kynning á
hugmyndaheimi hans.
Stórkostlegt
suðurríkjarokk
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Blackfoot.
Highway Song — Live.
Atco/Steinar.
Vel kann að vera, að einhverj-
um þyki það kyndugt upphaf á
umsögn um plötu að hefja hana
á spurningu, en það verður engu
að síður gert hér.
Hvað skyldu eftirtaldar
hljómsveitir eiga sameiginlegt?
Doc Holliday, Molly Hatchet, ZZ
Top, Rossington Collins Band
(reyndar nýhætt), Outlaws og .38
Special.
Svarið er á þá leið, að allt eru
þetta hljómsveitir í Suðurríkjum
Bandaríkjanna og hafa skapað
sér nafn sem slíkar, og hins veg-
ar eiga þær það allar sammerkt
að standa kunningjum sínum af
svipuðum slóðum, Blackfoot,
langt að baki.
Það er hreint ekki átakalaust
fyrir mig að kyngja því sisvona á
einu bretti, að margar af þeim
hljómsveitum, sem ég haft hvað
mest dálæti á, skuli allt í einu
stimplast „mediocre", en þannig
er það bara. Þetta kann e.t.v. að
hljóma niðrandi ummæli um
ágætissveitir, en hjá því verður
ekki komist ef setja á Blackfoot
á sömu hillu. Sá flokkur er ein-
faldlega gæðaflokkum ofar.
Kynni mín af Blackfoot eru
ekki nema rúmlega árslöng. Ég
var þá á ferð í Bandaríkjunum
og keypti fyrir forvitni sakir
plötu þeirra, sem bar nafnið
Marauder. Sú mun vera þriðja
hljóðversplata þeirra kumpána, í
kjölfarið á Strikes og Tomcatt-
in’. Nú hafa þessir öðlingar sent
frá sér hljómleikaplötu.
Um hana verður ekki annað
sagt en að hún sé „alle tiders"
eins og þeir myndu orða það í
Danmörku. Highway Song —
Live er frómt frá sagt besta
hljómleikaplata, sem ég minnist
að hafa heyrt. Úrval góðra
hljómleikaplatna hefur reyndar
ekki verið neitt yfirþrymandi, en
þær sem vel hafa tekist hafa
óumræðilega lifað í minning-
unni.
Fjórmenningarnir í Blacfoot
eru engir nýgræðingar á tónlist-
arsviðinu. Nægir að berja þá
augum til að sannfærast um
slíkt. Hljómsveitin sem slík er
hins vegar ekki verulega gömul.
Það eru þeir Rick „Rattlesnake"
Medlocke/gítar, Jackson
„Thunderfoot" Spires/trommur,
Greg T. Walker/bassi og Charlie
„Daddy Long Legs“ Hargrett/-
gítar, sem skipa þennan einvala
kvartett.
Tónlistin hjá Blackfoot er
yndisleg blanda af kraftmiklu
rokki og gömlum blús, krydduð
með áhrifum Suðurríkjanna,
sem sífellt verða vandfundnari í
frumskógum ameríska sykur-
poppsins. Allt frá því að hinn
óviðjafnanlegi kynnir sveitar-
innar hefur lokið starfi sínu og
þar til áhangendur Blackfoot í
Newcastle öskra sig hása af
fögnuði er platan gegnumgang-
andi geggjað fjör.
David Lewis, einn gagnrýn-
andi enska vikuritsins Sounds,
ritar svo aftan á plötuumslagið.
„Það er meira bit og eitur í tón-
list Blackfoot, en í pytti fullum
af skröltormum. Þegar maður
hefur einu sinni orðið fyrir biti
hefur maður ekki minnsta áhuga
á að verða sér úti um móteitur."
Fleyg orð atarna og ég get
ekki annað sagt en það, að þær
plötur, sem eiga eftir að verða á
vegi mínum það sem eftir lifir
þessa árs, mega vera rosalega
góðar ef þær eiga að velta
Highway Song — Live úr efsta
sætinu.
Ljóðstef baráttunnar
Bókmenntir
Ævar R. Kvaran
Jóhann J.E. Kúld:
LJÓÐSTEF BARÁTTUNNAR,
Kvæði. Bókaútgáfan LEIFTUR,
Reykjavík 1982.
Það hefur orðið hlutskipti okkar
íslendinga að bera beinin á köldu
eylandi langt norður í Atlantshafi.
Ókunnugum kann að þykja slíkt
hörð örlög. Lesið hef ég ameríska
skáldsögu þar sem því er beitt sem
refsingu að flytja menn til ís-
lands. Þetta kalda nafn á einnig
sinn þátt í orðrómi um það, að hér
á landi hljóti að vera illbyggilegt
mönnum sökum veðurfars. Sem
betur fer veit fólk í öðrum löndum
lítið um golfstrauminn og þann
stórkostlega þátt sem hann á í því
að milda veðrið hérna norður við
Dumbshaf. Að vísu eru veður hér
mislynd, eins og þessi vetur hefur
sýnt, en allt hefur þetta sína kosti
í för með sér. Þegar landrými sök-
um fólksfjölgunar er að verða eitt
mesta vandamál hnattarins býr
fámenn þjóð á þessu stóra og
hrjóstruga landi. Þar er veðráttu
einnig þannig farið, að það gerir
menn ekki værukæra. Hún krefst
athafna, dugnaðar, framtaks. Og
það er einmitt þetta einkenni
þessara litlu þjóðar sem hvar-
vetna vekur aðdáun hugsandi
manna sem hingað koma. Ekki
fleiri manneskjur en mynda smá-
borg erlendis verða hér á landi að
halda uppi fullkomnu lýðræðisríki
með öllu sem því tilheyrir og gerir
það með sóma. Þetta er ókunnug-
um næstum óskiljanlegt. Og ef til
vill hefði þetta óvíða annars stað-
ar geta gerst. Þetta er ekki land
fyrr letingja, heldur dugandi fólk.
Hrjóstrugt land og mislynd
veðrátta býður aðeins tveggja
kosta völ: farðu héðan eða láttu
hendur standa framúr ermum! í
þessu liggur gæfa íslensku þjóðar-
innar. Þetta er uppeldisstaður
atorkusamra manna. Þá hefur
fámenni þjóðarinnar annars vegar
en hins vegar kröfur hennar til
virðuleiks og sjálfstæðis einnig
gert enn ítarlegri kröfur til íbú-
anna sem einstaklinga. Til þess að
svo hafi getað orðið hefur fjöl-
hæfni hvers íbúa skipt meginmáli.
Kröfur svo fárra einstaklinga til
þess að teljast þjóð og fullvalda
sjálfstætt ríki gera því margfald-
ar kröfur um fjölhæfni til hvers
íbúa. Og það er einmitt þetta heil-
brigða stolt og atorka sú sem það
kostar að fullnægja því, sem hefur
verið gæfa þessarar þjóðar. Hún
krefst meira af einstaklingum sín-
um en aðrar þjóðir og reynir því á
fleiri hæfileika.
Eitt af því sem vekur hvað
mesta athygli erlendra manna
sem hér á landi dveljast eitthvað
að ráði er einmitt fjölhæfni Is-
lendinga. Fámenni þjóðarinnar
gerir þær kröfur til okkar að við
verðum iðulega að vinna fleiri
störf og ólíkari en almennt er
meðal erlendra þjóða. Sannast hér
hið fornkveðna: að neyðin kennir
naktri konu að spinna. Sannleik-
urinn er sá, að flestir einstakl-
ingar geta miklu fleira en þeir
hafa hugmynd um, fyrr en í raunir
rekur. íslendingar sanna það
þjóða best.
Það þykir því varla tiltökumál
hér á landi, þótt óbreyttur verka-
maður eða sjómaður gerist til
dæmis rithöfundur og jafnvel
skáld, þrátt fyrir að lítið hafi orð-
ið getað úr skólagöngu. Þeir sem
sökum fátæktar og erfiðleika hafa
farið á mis við slíkt, bæta úr því
með sjálfsnámi, því ekki skortir
menn dugnað hér á landi.
Ég hef með athygli og aðdáun
t.d. fylgst með ritverkum eins
slíks manns, en það er Jóhann J.E.
Kúld.
Á undanförnum 40 árum hefur
hann skrifað a.m.k. 10 bækur, sem
ég tel allar góðar bókmenntir. Það
sem gefur þessum bókum sérstakt
gildi er það, að hér skrifar alþýðu-
maður beint úr reynslu sinni af
lifinu. Hann skrifar einungis um
það sem hann gjörþekkir af eigin
reynslu. Þessar bækur hafa því
sérstakt gildi sem heimildir um
lífsviðhorf, baráttu og dagleg störf
ákveðinna stétta á þessari öld.
Þannig er þáttur þessa höfundar
aðdáunarverður í baráttu verka-
lýðsins fyrir mannúðlegum kjör-
um og hvað slík barátta gat kostað
forystumenn hans hér fyrr á öld-
inni. Þá er þáttur Jóhanns úr lífi
íslenskra sjómanna ekki síður
fróðlegur, þótt sem betur fer mik-
ið hafi um þá og líf þeirra verið
skrifað á íslensku.
Ég hef vakið athygli á nokkrum
bókum Jóhanns og mun því ekki
endurtaka neitt af því hér.
En hann er nú tekinn að eldast
og hefur nú snúið sér fremur að
ljóðagerð á gamals aldri og fer vel
á því. Það er einkar hentugt form
til þess að bregða ljósi í stuttu
máli á menn og málefni, séð úr
hæfilegri fjarlægð tímans.
Ljóðabókin LJÓÐSTEF BAR-
ÁTTUNNAR er þess konar bók.
Og góð bók. Vitanlega eru kvæðin
misjöfn að gæðum, eins og gengur,
Jóhann J.E. Kúld
en hér er þó ýmislegt að finna,
sem er býsna vel ort. Þessi sonur
gamla tímans yrkir vitanlega með
hefðbundnum hætti, því með þeim
kveðanda hefur hann lært kvæði
forfeðra sinna og skáldanna, sem
hann lærði að unna. í þessu sem
öðru er hann sjálfum sér sam-
kvæmur. Hann er barn síns tíma
og reynir ekki að vera annað. Ein-
mitt þess vegna bera ritverk Jó-
hanns alltaf með sér svip raun-
veruleiks og sannleiks.
Yrkisefni Jóhanns í þessari bók
eru hin margvíslegustu, því þar
horfir aldraður maður yfir farinn
veg: Hann yrkir um sjómenn og
bændur, Eyjafjörð og íslensku
þjóðina, skáld og völvur, og ekki
leynir sér heldur ást hans á sögu
þjóðarinnar og áhrif fornritanna.
Um Völuspá yrkir hann t.d. þetta:
l>u xiluspá aAvörun allra tíma,
ógnsiöfum skráð af forvitrum anda.
lxigmál skal virða ef líf á að standa,
leiftrandi boðskapur himneskra fræða,
kominn að ofan sem eldmessura>ða,
til átaka hvetur, við dauðann að glíma.
Meðal þeirra sumra, sem virðast
hrækja á þá mold, sem þeir sjálfir
eru þó vaxnir úr, og þykir allt
ómerkilegt og einskisvirði sem
ekki er samkvæmt nýjustu tisku
og fjallar um böl nútímans, má
gera ráð fyrir að gamall verka-
maður og sjómaður, eins og Jó-
hann Kúld, þyki ekki merkileg
persóna né skoðanir hans mikils
virði. En það eru þó einmitt menn
af þessari gerð, sem alla tíð hafa
verið sómi og styrkur þessarar
þjóðar, hvað sem hver segir. Ég
hika því ekki við að enda þessar
línur með ljóði Jóhanns LANDIÐ
MITT, því þær skoðanir sem þar
lýsa sér munu hlýja hverjum góð-
um dreng um hjartarætur, hvað
sem allri tísku lýður:
Landið mitt með eld og ísa,
innvafíð í storku báls.
I»ar sem fjöllin Tójfur rísa,
Tónnum skreytt með grænan háls.
AndsUeðunum ör þín lýsa,
eyjan hvíta sagnamáls.
Sólarland í sumarskrúði
sveipað Ijóssins birtu og yl.
Drýpur nætur daggarskrúði
dagsins gróska verður til.
Á þetta undur þjóðin trúði,
því ei hræddist frost né byl.
ísland mitt er faldað Tónnum,
frostrósanna undraland.
Byggt af vöskum víkingsmönnum,
vosið þekkja og brim við sand.
Ilér er þjóðin öll í önnum,
í örlagavef að spinna band.
hína mold og mið vér kjósum,
möguleika í foss og hver.
Kæktun lands og líf í ósum,
látum vaxa upp fiskaher.
I'jóðin verði rík af rósum
í ranni þínum hvar sem er.
Öll vér þökkum arfinn forna,
islenskunnar stuðlamál.
I>að mun eins og eldur orna,
ylja, verma þjóðarsál.
Bægir frá oss nóttu norna,
notar orðsins beitta stál.
l'pp með fánans frelsismerki,
forum djarft og stefnum hátt.
Sýnum þjóðarvilja í verki,
vökumenn með þrek og mátt.
Kram þú íslands stofninn sterki,
stefna skal í sólarátt.
I*á mun guð sem gaf oss landið
ga*fu strá á vora braut.
Styrkja og efla bræðrabandið,
blessun veita og líkn í þraut.
Vður sem að verkið vandið
velsældin mun falla í skaut.