Morgunblaðið - 08.04.1983, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 1983
Útvarpið og samsærisból-
ur Björns Bjarnasonar
— eftir Hallgrím
Thorsteinsson
Björn Bjarnason, blaðamaður á
þessu dagblaði, hefur tvisvar sið-
ustu daga reynt að gera mig og
störf mín á Fréttastofu útvarps
tortryggileg í augum lesenda
hlaðsins. 1 páskablaði 30. mars sl.
birtist löng grein eftir hann, þar
sem hann rakti þá viðamiklu og
harðskeyttu kjarnorkuvopnaum-
ræðu, sem átti sér stað hér á landi
og sem teygði reyndar anga sína
út fyrir landsteinana, vorið og
sumarið 1980.
í Morgunblaðinu 6. apríl sl. rit-
ar Björn Bjarnason svo aðra
grein. Þar er hann enn að rifja
upp kjarnorkuvopnadeilurnar
1980 en í þetta skipti með sér-
stakri áherslu á fréttaflutningi
mínum af þessum málum. f þeirri
grein er sumt ónákvæmt en verri
eru þó getsakir Björns Bjarnason-
ar um „þátttöku" mína í þessum
málum. Afskipti mín af þessum
umræðum 1980 voru eingöngu
fréttalegs eðlis. Getgátur Björns
Bjarnasonar um að ég hafi óafvit-
andi verið skipulega notaður sem
verkfæri annarra eða þá að ég
„hafi verið virkur þátttakandi í
málinu frá upphafi", eins og hann
kemst að orði í grein sinni 6. apríl,
eru rugl. Björn Bjarnason segir að
viðbrögð mín við grein sinni 30.
mars, sem höfð voru eftir mér í
Þjóðviljanum daginn eftir, bendi
til slíkrar „þátttöku".
Þessar ásakanir Björns Bjarna-
sonar eru alvarlegri en svo að und-
ir þeim verði setið mótmælalaust.
Þetta er spurning um starfsheiður
og spurning um sanngirni.
Á einum stað í grein sinni 6.
apríl segir Björn Bjarnason að það
sem skilji á milli okkar snerti ekki
varnarmál heldur vinnubrögð. Ég
fellst á þetta sjónarmið. Björn
Bjarnason og margir fleiri gerðu
athugasemdir við vinnubrögð mín
við gerð Víðsjárþáttar eftir kvöld-
fréttir 20. maí 1980, þar sem ég
fjallaði um vígbúnaðarkapphlaup
stórveldanna og hugsanlega tilvist
kjarnorkuvopna á Keflavíkur-
flugvelli.
Tilefni þess, að ég fór að kanna
þessi mál í fréttaskýringarþættin-
um Víðsjá á sínum tíma var tví-
þætt. í fyrsta lagi höfðu Samtök
herstöðvaandstæðinga þá um hríð
haldið því fram að kjarnorkuvopn
væru hugsanlega geymd á fslandi.
Samtökin tiltóku erlendar heim-
ildir fyrir þessum staðhæfingum
sínum, sem mér fannst í sjálfu sér
ástæða til að kanna nánar. Mér
var ekki sagt að gera það, mér var
ekki att út í að gera það og hér var
ekkert samsæri herstöðvaandstæð-
inga, Alþýðubandalagsins né
nokkurra annarra á ferðinni um
að misnota Ríkisútvarpið í póli-
tískum tilgangi. Onnur ástæða
fyrir því að ég ákvað að taka málið
fyrir var sú að á Alþingi var þá
nýlega komin fram þingsályktun-
artillaga fimm þingmanna úr
þremur flokkum um að Alþingi
setti lög sem bönnuðu alla með-
ferð kjarnorkuvopna á íslensku
yfirráðasvæði. Björn Bjarnason
grefur upp tæplega þriggja ára
gamalt minnisblað sitt um símtal
okkar tveggja 20. maí 1980, og sér
á því, að í símtalinu hafði hann
sagt mér að „sér fyndist varla til-
efni fyrir útvarpið að gera sér-
stakan mat úr því þótt nokkrir
þingmenn hefðu endurflutt gamla
þingsályktunartillögu". Þarna
greindi Björn Bjarnason og
Fréttastofu útvarpsins á, eins og
svo oft síðan. Þær tvær forsendur,
sem ég hef tiltekið fyrir umfjöllun
minni í Víðsjá 20. maí 1980, þóttu
verðskulda, að málið fengi pláss í
Víðsjá.
Þegar ég fór að kanna heimildir
Samtaka herstöðvaandstæðinga
fyrir því að kjarnorkuvopn kynnu
að vera staðsett í Keflavík höfðu
þau þessar heimildir ekki tiltæk-
ar. Ég ákvað þá að hafa samband
við Center for Defense Informa-
tion í Bandaríkjunum. Ástæðan
var sú að þegar ég var við nám í
Bandaríkjunum 1976 hafði ég séð
rit frá þessari stofnun þar sem ís-
land var merkt sem eitt af þeim
ríkjum þar sem Bandríkjaher
geymdi kjarnorkuvopn. Björn
Bjarnason hefur hins vegar hjá
sér á minnisblaði að ég hafi sagt
honum í áðurnefndu símtali
okkar, að ég hafi „rætt við mann
hjá bandarískri stofnun, sem teldi
að hér væru kjarnorkuvopn og ...
séð hjá honum kort þar sem ísland
væri merkt á sama veg og ríki með
kjarnorkuvopn". (Leturbreyting
mín.) Hér gerir Björn Bjarnason
sig uppvísan að grófri ónákvæmni
eða þá að hann er vísvitandi að
reyna að fóðra samsærishugar-
fóstur sitt með rangfærslum.
Það er rétt hjá Birni Bjarnasyni
að þegar símtal okkar átti sér stað
20. maí 1980, hafði ég þegar haft
samband við stofnunina Center
for Defense Information og rætt
við William M. Arkin, rannsókn-
armann þar. En að ég hafi séð
þetta kort hjá einhverjum manni
hjá bandarískri stofnun sem teldi
að hér væru kjarnorkuvopn er
beinlínis rangt. Ég talaði við
William M. Arkin í síma. Og kort-
ið hafði ég séð í háskóla á vestur-
strönd Bandaríkjanna nokkrum
árum áður. Center for Defense
Information er á austurströnd
Bandaríkjanna og þangað hef ég
aldrei komið. Hvað er Björn
Bjarnason að reyna að sanna með
því að vitna í slitrótt minnisblað,
sem orðið er tæplega þriggja ára
gamalt?
„Mér var ekki sagt að
gera það, mér var ekki
att út í að gera það og
hér var ekkert samsæri
herstöðvaandstæðinga,
Alþýðubandalagsins né
nokkurra annarra á
ferðinni um að misnota
Ríkisútvarpið í pólitísk-
um tilgangi,“
William M. Arkin sagði mér í
símtali okkar 19. maí 1980, að CDI
hefði í tímariti sínu, Defense
Monitor í febrúar 1975 leitt líkur
að því, að á íslandi væru geymd
kjarnorkuvopn. í greininni var
lögð til grundvallar sú staðreynd
að á Keflavíkurflugvelli eru stað-
settar flugvélar sem geta borið
þannig vopn. Þessi staðreynd að
viðbættu hlutverki herstöðvar-
innar í Keflavík bentu til þess að
þar gætu verið kjarnorkuvopn.
Arkin taldi þetta hins vegar engan
veginn sanna tilvist kjarnorku-
vopna á íslandi og var jafnvel ef-
ins um að CDI hefði haft eitthvað
til síns máls í greininni 1975.
Hann sagðist þó vilja kanna málið
betur og okkur kom saman um að
ég hringdi í hann aftur daginn eft-
ir, sem var útsendingardagur Víð-
sjárinnar. Eftir þetta símtal var
ég nokkurn veginn búinn að sjá
fram á væntanleg efnistök í um-
fjöllun minni: að heimildir her-
stöðvaandstæðinga um kjarnorku-
vopn hér væru byggðar á líkum, og
það frekar hæpnum, ekkert nýtt
hafði komið fram í málinu síðan
1975. En þegar ég talaði svo við
Arkin daginn eftir, var annað
hljóð í honum. Hann hafði fundið
tilvísun í handbók sjóhers Banda-
ríkjanna um kjarnorkuvopna-
öryggismál í upplýsingabæklingi
herstöðvarinnar á Keflavíkur-
flugvelli. Með þessu taldi hann að
líkurnar á því að kjarnorkuvopn
væru á Keflavíkurflugvelli væru
mun meiri en hann hafði talið áð-
ur. Og þetta var mín frétt í málinu:
Nýjar áður óþekktar upplýsingar,
sem höfðu ótvírætt fréttagildi.
Þetta er kjarni málsins í mínum
afskiptum af þessum málum.
Eins og ég tók fram áðan gerðu
ýmsir athugasemdir við vinnu-
brögð mín við gerð Víðsjárþáttar-
ins 20. maí 1980. Sumt af þeirri
gagnrýni átti rétt á sér. Ýmislegt
fleira hefði geta komið fram í
þættinum það kvöld. Hægt hefði
verið að vitna í umræður á Alþingi
um þessi mál aftur i tímann eins
og Björn benti mér á. Fréttin um
áðurnefnda tilvísun sópaði hins
vegar öðru efni út úr þættinum
eins og oft gerist í fréttum.
En fréttastofan hélt líka áfram
með málið. í fréttum klukkan 19,
miðvikudaginn 21. maí, gerði ég
grein fyrir þeim sjónarmiðum sem
áður hafa komið fram gegn full-
yrðingum um kjarnorkuvopn á ís-
landi og í fréttatíma klukkan 19,
fimmtudaginn 22. maí, átti ég ít-
arlegt viðtal við Geir Hallgríms-
son, formann utanríkismálanefnd-
ar Alþingis, þar sem afstaða ís-
lenskra stjórnvalda var útlistuð
enn frekar. Og fréttastofan hélt
áfram með málið. Heill Víðsjár-
þáttur, ekki bara hluti hans eins
og 20. maí, var lagður undir málið
3. júní. í grein sinni 6. april, segir
Björn Bjarnason, að um kvöldið 3.
júní hafi fréttastofan rætt við
Ólaf Jóhannesson, utanríkisráð-
herra, og fleiri um málið og fært
það í skynsamlegra samhengi en
ég hafði gert 20. maí. Ég ætla ekki
að leggja dóm á það hvað er skyn-
samlegur fréttaflutningur og
hvenær fréttir eru óskynsamlegar,
en ég vil taka fram, að það var ég
sjálfur sem átti viðtalið við ólaf
Jóhannesson og drjúgan hlut að
máli í gerð þáttarins. Við vorum
að halda áfram með málið.
Björn Bjarnason, blaðamaður,
spyr í grein sinni 6. apríl hvers
vegna mér og Ólafi Ragnari
Grímssyni, þingmanni Alþýðu-
bandalagsins hafi ekki dottið ( hug
að fá einhvern annan en Björn
Bjarnason til að ræða þessi mál í
fréttum 21. maí, í kjölfar fréttar-
innar kvöldið áður, fyrst hann
neitaði. Hér er Björn Bjarnason
enn að reyna að klína saman Al-
þýðubandalaginu og fréttastofu
útvarps samkvæmt ævagamalli
uppskrift Morgunblaðsins. Stað-
reyndin er sú, eins og Björn
Bjarnason veit þó líklega alveg
sjálfur, að Ólafur Ragnar Gríms-
son ræður ekkert við hvern er tal-
að í útvarpsfréttum, frekar en
Björn Bjarnason ræður því hvort
þingsályktunartillaga er ástæða
til fréttaumfjöllunar eða ekki.
Ástæðan fyrir því að ég vil fá
Björn Bjarnason í viðtal vegna
þessa máls var náttúrulega sú að
hann er margfróður um þessi mál,
eins og nú hefur svo berlega komið
á daginn, tæpum þremur árum
seinna. Ástæðan fyrir því að ég
nefndi neitun hans í viðtalinu þeg-
ar Þjóðviljinn hafði samband við
mig vegna greinar Björns Bjarna-
sonar 30. mars, var sú að blaða-
maður Þjóðviljans spurði mig út í
þetta atriði. Ég var ekki að gera
það að aðalatriði, eins og Björn
Bjarnason heldur fram í grein
sinni 6. apríl augljóslega til að
styrkja samsæriskenningar sínar.
I grein sinni 6. apríl skorar
Björn Bjarnason á mig að færa
rök fyrir nokkrum fullyrðingum
mínum, sem Þjóðviljinn hafði eft-
ir mér 31. mars, og sem voru
Hallgrímur Thorsteinsson,
fréttamaður hljóövarps.
viðbrögð mín við grein Björns
Bjarnasonar í Morgunblaðinu
daginn áður. Þar sagði ég að það
væri illt til þess að vita að sterkir
fjölmiðlar eins og Morgunblaðið
virtust geta verið andsnúnir upp-
lýsingamiðlun. Ástæðan fyrir því
að ég segir þetta er sú, að viðbrögð
þessa blaðs við fréttinni 20. maí
1980, sem flutt var sem hrein upp-
lýsing, voru þau að gera viðkom-
andi fréttamann og samstarfs-
menn hans vafasama í augum les-
enda sinna. Morgunblaðið sagði í
leiðara 24. maí 1980, að mótmæla-
aðgerðir herstöðvaandstæðinga þá
um vorið hefðu „greinilega verið
skipulagðar með þeim hætti, að
stig af stigi skyldi magna áróður-
inn“ og að hápunktinum hafi svo
erið náð, „þegar fréttamaður
hljóðvarpsins tók sér fyrir hendur,
að leita „staðfestingar" á því í út-
löndum, að hér væru kjarnorku-
vopn“. Síðar í leiðaranum sagði að
útvarpsráði bæri „skylda að kanna
þátt starfsmanna útvarpsins í
þessu máli, og hvaða ástæða hafi
þótt til að verja svo löngum tíma í
að fjalla um þetta gamla mál eins
og um nýja frétt væri að ræða“.
(Leturbreyting mín.) Þetta er
málið — blaðið snérist gegn flutn-
2 ingi frétta og vildi láta athuga
fréttamennina. Fréttin fól í sér
áður óþekktar upplýsingar og
vakti umtal. Hún átti rétt á sér.
Hún var ekki partur af „leik“
neinna sem Björn Bjarnason
skrifaði grein sína 30. mars til að
koma í veg fyrir að endurtæki sig.
Björn Bjarnason vill að ég færi
rök fyrir því hvers vegna ég telji
hann vilja halda málinu í gamla
farinu sem hann þekkir og hvers
vegna hann þoli ekki önnur sjón-
arhorn. Það sem hér er um að
ræða er einfaldlega það að mér
finnst Björn Bjarnason ekki geta
fellt sig við að áhugi fólks á því
hvað herstöðin aðhefst geti verið
sprottinn frá öðru en kommún-
isma, Sovétríkjunum, Alþýðu-
bandalaginu og herstöðvaand-
stæðingum á Islandi. Þetta er
gamla farið, Kalda stríðið, slagur
Morgunblaðsins og Þjóðviljans.
Við Björn Bjarnason erum
ósammála um vinnubrögð. Varn-
armálaumræðan hér á landi gæti
verið allt önnur og frjórri ef menn
kæmust upp úr þessu leiðindafari.
Bifreiða-
stöðvar á
gangstéttum
BORGARSTJÓRN vísaði til
annarrar umræðu í gær tillögu
um breytingu á lögreglusam-
þykkt Reykjavíkur sem kveð-
ur á um heimild til að leggja
bifreiðum á gangstéttir í borg-
inni.
Tillagan felur í sér að
borgarráð geti heimilað bif-
reiðastöður á gangstéttum á
nánar tilgreindum svæðum í
borginni. Þó mega bifreiða-
stæðin aldrei taka meiri
breidd af gangstétt en svo að
eftir sé 1,5 metrar fyrir aðra
umferð. Jafnframt er áskilið
að þessi bifreiðastæði skuli
vera merkt sérstaklega.
Fatasendingar
til Póllands
NÚ HEFUR staðið yfir söfnun á
vegum Góðtemplarareglunnar á
fatnaði til nauðþurfta fólks í
Póllandi. Ingþór Sigurbjörnsson
hefur séð um framkvæmdina og
sagði hann í samtali við Mbl. að
fólk hefði brugðist vel við söfn-
uninni, og hefðu margir lagt þar
bæði hug og vörur til víða um
land. Einnig bæri sérstaklega að
þakka Arnóri Hannibalssyni
dósent fyrir ómetanlega aðstoð
við framkvæmd söfnunarinnar.
Ingþór sagði ennfremur að við-
takendur í Póllandi hefðu sent
íslensku þjóðinni og þeim sem
standa að söfnuninni innilegar
þakkir.
A myndinni eru Ingþór Signrbjdrnsson (Lv.) og Arnór Hannibalsson vió hluta af þeim vönam sem sendar voru til
Pollands.