Morgunblaðið - 08.04.1983, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. APRÍL 1983
Bamahjálp Sameinuðu þjóðanna:
Bylting í heilbrigðismálum
getur bjargað milljónum barna
Barnahjálp Sameinuðu þjóð-
anna hefur nýlega sent frá sér ár-
lega skýrslu sína um stöðu mála
að því er varðar börn í heiminum.
Þar kemur fram, að uppgötvanir á
sviði læknisfræði og nýjar starfs-
aðferðir á fjórum sviðum muni áð-
ur en langt um líður geta bjargað
lífi 20 þúsund barna á dag. Hér er
í rauninni um að ræða byltingu á
sviði heilbrigðismála. T.d. má
nefna, að einföld blanda af salti,
sykri og vatni getur komið í veg
fyrir að börn deyi vegna magasýk-
ingar og niðurgangs.
Ef svo heldur sem horfir, mun
sá fjöldi barna, sem þjást af van-
næringu og sjúkdómum, verða
sem næst óbreyttur fram til alda-
móta. Þetta er andstætt þeirri
minnkun sem átt hefur sér stað
frá lokum seinni heimsstyrjaldar.
í tölum talið þýðir þetta raun-
verulega aukningu (um 30%)
vegna íbúafjölgunar, segir fram-
kvæmdastjóri Barnahjálpar Sam-
einuðu þjóðanna, James Grant, í
skýrslunni, „Staða barna í veröld-
inni 1982-1983“.
Barnahjálp Sameinuðu þjóð-
anna (UNICEF) hefur gert úttekt
á starfsemi sinni og þeirri reynslu
sem áunnizt hefur þau 36 ár sem
stofnunin hefur starfað og í sam-
vinnu við alþjóða stofnanir hefur
Barnahjálpin reynt að gera þróun-
araðstoðina virkari og skapa börn-
um í veröldinni betri lífsskilyrði
enda þótt mótvindur blási nú og
við kreppu sé að stríða á sviði
efnahagsmála í veröldinni.
Niðurstaða okkar er sú, segir í
skýrslunni, að hin neikvæðu áhrif
kreppunnar, sem stöðugt verður
harðari, megi uppræta með nýjum
möguleikum, sem komið hafa til
sögunnar að undanförnu.
Lyf gegn niðurgangi
Fyrst og mikilvægust af hinum
nýju uppgötvunum er lyf eða
lækningaaðferð gegn niðurgangi. í
tímariti brezku læknasamtak-
anna, The Lancet, hefur verið
komizt svo að orði um þessa lækn-
ingaaðferð, að „ef til vill séu þetta
mikilvægustu framfarir á sviði
læknavísinda á þessari öld“.
Vökvamissir eða þurrkun lík-
amans sem afleiðing magasýk-
ingar er tvímælalaust ein allra al-
gengasta dánarorsök barna í ver-
öldinni. Árlega deyja um 5 millj-
ónir barna vegna þess að þau fá
hastarlegan niðurgang, sem leiðir
til vökvataps, þannig að líkaminn
þornar upp. Barnið léttist um 15%
og deyr að fáeinum klukkustund-
um liðnum. Fram til þessa hefur
eina lækningaaðferðin verið fólgin
í því, að gefa þeim sem þannig er
komið fyrir næringu í æð á
sjúkrahúsi eða heilsugæzlustöð,
undir umsjón hjúkrunarfólks eða
lækna. Með hinni nýju iækninga-
aðferð er hægt að meðhöndla þau
börn sem veikjast með þessum
hætti þannig að foreldrar þeirra
gefa þeim blöndu af sykri, salti og
vatni. Þessi nýja lækningaaðferð
byggist á þeirri staðreynd, að
menn hafa komizt að raun um að
glúkósi, eða þrúgusykur, eykur
hæfileika líkamans til að taka til
sín upplausnir og vatn. Blandað er
saman átta teskeiðum af sykri og
einni teskeið af salti í lítra af sjóð-
andi vatni, þetta er síðan kælt og
barnið látið drekka það. Komið
hefur í ljós að þetta læknar niður-
gang í langflestum tilvikum. Nú er
um það rætt að nota allar leiðir
frá sjúkrahúsum til smáverzlana
til að hafa á boðstólum þessa salt-
og sykurblöndu í ódýrum umbúð-
um og kenna mæðrum hvernig
eigi að nota blönduna. I skýrslunni
kemur ennfremur fram eftirfar-
andi: „Aðeins óafsakanlegur vilja-
skortur í hverju landi eða á al-
þjóðasviði, getur komið í veg fyrir
að þessi nýja aðferð komi öllum
börnum að gagni sem hennar hafa
þörf.“
Betra bóluefni
Annað má hér tiltaka, sem nýtt
hefur komið til, en það er nýtt
bóluefni gegn mislingum. Þetta
bóluefni þolir betur hita en þau
efni sem áður voru notuð og mun
þannig geta komið fleiri börnum
að gagni.
í þróunarlöndunum deyja ár-
lega u.þ.b. 1,5 milljónir smábarna
úr mislingum. Bóluefni handa
hverju einstöku barni kostar í
kringum 1,20 kr. Allt þar til fyrir
skömmu hefur verið nauðsynlegt
að geyma bóluefnið frosið þar til
klukkutíma áður en það skyldi
notað. Þetta hafði það í för með
sér, að mjög erfitt, eða næstum
útilokað, var að bólusetja börn í
sveitahéruðum þróunarlandanna
þar sem á fæstum stöðum þar er
rafmagn. Nýja bóluefnið skal
geyma kælt en ekki frosið. Þess
vegna má komast af með ódýrari
kælitækni. „Afleiðingin er sú, að
mislingar, alveg eins og kúabóla,
verða innan skamms á listanum
yfir þá sjúkdóma, sem nú er búið
að útrýma," segir í skýrslu Barna-
hjálparinnar.
Baráttan gegn pelanum
Hið þriðja sem er nýtt í þessum
efnum er baráttan gegn pelum og
samtímis hvatning um að börn séu
höfð á brjósti. í fátæku löndunum
hafa menn nú komizt að raun um
það, svo ekki verður um villzt, að
pelabörn eru í þrisvar til fimm
sinnum meiri hættu á að deyja á
fyrsta ári en börn sem höfð eru á
brjósti.
Fátæk móðir, sem hvött er til
þess að hafa barn sitt ekki á
brjósti, heldur gefa því pela, neyð-
ist til að nota verulegan hluta af
rýrum tekjum sínum til að kaupa
á pelann, einnig skapast aukin
sýkingarhætta fyrir barn hennar,
meiri hætta er á næringarskorti
og þetta gerist m.a. vegna þess að
langmestar líkur eru til, að hún
geti ekki lesið leiðbeiningar, notk-
unarreglur á mjólkurduftsdós,
hafi ekki ráð á því að kaupa nægi-
lega mikið af mjólkurdufti, hafi
ekki aðstæður til að sjóða vatn á
fjögurra tíma fresti, sótthreinsa
áhöld og tæki eða setja barnið aft-
ur á brjóst hafi hún einu sinni
hætt því, segir ennfremur í skýrsl-
unni. Baráttan gegn pelanum hef-
ur komizt á skrið nú seinni árin.
35 lönd hafa sett eða eru að setja
lög, þar sem takmarkanir eru sett-
ar á sölu og auglýsingar á mjólk-
urdufti sem ætlað er ungbörnum.
Þá er í gangi alþjóðleg herferð til
að auka vitneskju kvenna um kosti
þess að hafa börn á brjósti. Um
þetta segir Barnahjálp Sameinuðu
þjóðanna: „Ef svona herferð yrði
svo víðtæk, að hún breytti afstöðu
fólks, starfsvenjum á sjúkrahús-
um, takmarkaði óábyrgar auglýs-
ingar og söluherferðir á ung-
barnamat og hjálpaði mæðrum
bæði til þess, ekki aðeins að neyta
sjálfar næringarríkari fæðu og
sannfærði þær um að bezt er að
hafa ungbörn á brjósti, myndi það
innan tíu ára leiða til þess að lífi
milljón ungbarna verði bjargað.
Hið ósýnilega hungur
Það fjórða, og það sem kannski
kemur flestum á óvart og frá er
greint í skýrslunni, er notkun ein-
faldra skráningarkorta úr pappa,
sem foreldrunum er ætlað að út-
fylla heima. Oft er það svo, að
vannæring hjá smábörnum er í
rauninni ósýnileg og fer framhjá
foreldrunum. Rannsókn, sem gerð
var á Filippseyjum, leiddi það t.d.
í ljós, að næstum 60% mæðra
barna sem ekki fengu næga nær-
ingu, höfðu ekki hugmynd um að
neitt væri að. Ef börnin eru hins
vegar vigtuð reglulega og þungi
þeirra skráður á sérstakt kort, þá
sjá foreldrarnir með berum aug-
um að barnið fær ekki næga nær-
ingu. Þegar móðirin sér, að barnið
hefur ekki þyngzt frá því í síðasta
mánuði, þá bregst hún auðvitað
þannig við, að hún gefur barninu
meira að borða á kvöldin, hún gef-
ur því oftar, reynir að troða í það
mat, þó lystin sé léleg. í meira en
helmingi allra tilvika, þar sem
börn eru vannærð, er það svo, að
vandamálið er að foreldrarnir vita
ekki hvað er að, miklu fremur en
það, að ekki sé nægur matur til
handa barninu. í Indónesíu vigta
tvær milljónir mæðra í 15 þúsund
bæjum nú börn sín reglulega á
opinberum vogum, sem komið hef-
ur verið fyrir á torgum og gatna-
mótum, og skrá á spjöld sín þyngd
barnsins. Margt bendir þegar til
þess, að þessi einfalda aðferð hafi
orðið til þess að börn fái meiri
næringu, þar sem henni er fylgt. Á
næsta ári kemur þó fyrst greini-
lega í ljós árangurinn af þessari
mjög athyglisverðu tilraun í Indó-
nesíu.
Félagslegt skipulag
Þessir nýju möguleikar til þess
að gera svo mikið fyrir svo marga
fyrir svo lítið fjármagn, hafa kom-
ið til sögunnar á þýðingarmiklum
tíma, segir í skýrslu Barnahjálpar
Sameinuðu þjóðanna. Fyrir 15 ár-
um hefði slík bylting verið óhugs-
andi. Lykillinn að góðu almennu
heilbrigði, er félagslegt skipulag.
Margvísleg framlög og aðstoð frá
félögum, einstaklingum, ríkis-
stofnunum og alþjóðastofnunum,
hafa bæði átt þátt í því að þessar
uppfinningar komu til sögunnar
og að sköpuð hefur verið félagsleg
aðstaða, til þess að hrinda bylt-
ingarkenndum áætlunum í fram-
kvæmd.
Af hálfu Barnahjálpar Samein-
uðu þjóðanna er því haldið fram,
að nýr hugsunarháttur, að því er
varðar hið félagslega og hið vís-
indalega, að þetta tvennt í samein-
ingu, hafi skapað forsendur bylt-
ingarinnar til að bæta heilbrigði
barnanna. Ef íbúarnir og ríkis-
stjórnir taka þátt í þessari bylt-
ingu heils hugar, mun vannæring
og barnadauði minnka um helm-
ing fyrir aldamót, segir í skýrsl-
unni.
Engin íbúafjölgun
Að lokum er í skýrslu UNICEF
svar við þeirri eðlilegu spurningu,
hverjar afleiðingar slík lækkun
barnadauða muni hafa á íbúa-
fjölgun í þróunarlöndunum.
í skýrslunni koma fram marg-
víslegar staðreyndir sem benda til
þess, að lækkun dánartíðni í
mörgum löndum frá lokum seinni
heimsstyrjaldar, hafi fylgt enn
meiri fækkun fæðinga. Ein af
ástæðunum er, að fjölskyldur
verða minni þegar foreldrarnir
eru sannfærðir um, að þau börn,
sem þegar eru í heiminn fædd,
muni lifa.
Þótt það kunni að hljóma afar
ótrúlega, mundi bylting sem dreg-
ur úr barnadauða í þróunarlönd-
unum um helming og sem kæmi í
veg fyrir að 6—7 milljónir ung-
barna dæju árlega fram til alda-
móta, að öllum líkindum einnig
(koma í veg fyrir) hafa það í för
með sér, að það fæddust milli
12—20 millj. barna á ári, segir í
skýrslu Barnahjálparinnar.
U.þ.b. fjórðungur fólks í veröld-
inni býr við efnislegar allsnægtir.
Fjórðungur hefur komist frá ör-
birgð til nokkurra álna, fjórðungi
hefur auðnast að sjá lífskjör sín
batna nokkuð, fjórðungur býr enn
við sárustu fátækt.
(Frá barnahjálp Sameinuðu
þjóðanna.)