Morgunblaðið - 11.06.1983, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. JUNÍ1983
Morgunblaðið/ Guðjón Birgisson
Þeir félagar, tónskáldiö og sendiráðsstarfsmaöurinn Delfín Colomé (til vinstri) og píanóleikarinn José Ribera.
Ribera flutti nýtt verk eftir Colomé á tónleikunum á þriðjudagskvöldið, sem Colomé samdi sérstaklega fyrir
hann.
Nútímatónlist tjáir til-
finningar heimsins í dag
Morgunblaðið/ Kristján Einarsson
Ribera einbeitir sér við píanóið skömmu áður en tónleikarnir hófust.
Rætt við spænska
píanóleikarann Jósé
Ribera og samlanda
hans, Delfín Colomé,
tónskáld og sendiráðs-
starfsmann
SPÆNSKI píanóleikarinn José
Ribera hélt tónleika í Norræna
húsinu á þriðjudagskvöldið, þar
sem hann lék verk eftir samlanda
sína. Tónleikarnir voru haldnir
fyrir milligöngu spænska sendi-
ráðsins á íslandi, sem liður í því að
stuðla að auknum menningarsam-
skiptum íslands og Spánar.
José Ribera hefur verið bú-
settur í Svíþjóð sl. 20 ár, en hef-
ur haldið tónleika víðs vegar um
Evrópu. Sem ungur maður
stundaði hann nám við Tónlist-
arskólann í Barcelona og síðan í
eitt ár við Royal College of Music
í London. Eftir að hann fluttist
til Svíþjóðar starfaði hann með
sænsku útvarpshljómsveitinni
og Hans Leygraf, en Ribera tók
við prófessorsstöðu Leygraf árið
1970. Ribera er talinn túlka nú-
tímatónlist af mikilli snilld og
hafa mörg nútímatónskáld til-
einkað honum verk sín — þar á
meðal Delfín Colomé, sendi-
ráðsstarfsmaður við spænska
sendiráðið í Noregi, en sendi-
herra Spánar á íslandi hefur að-
setur í Noregi, sem kunnugt er.
Colomé átti einmitt drjúgan þátt
í því að þessum tónleikum var
komið á og var m.a. flutt eftir
hann nýtt verk, tileinkað Ribera,
sem frumflutt var í Stokkhólmi
fyrir hálfum mánuði. Blaðamað-
ur Mbl. hitti þá félaga að máli
skömmu fyrir tónleikana á
þriðjudagskvöldið og átti við þá
eftirfarandi spjall:
Dauflegt menningar-
líf á tímum Francos
Fyrstu spurningunni er beint
til Colomé: Þessir tónleikar eru
liður í því að efla menningar-
tengsl þjóðanna. Hafa þau verið
bágborin?
„Heldur daufleg, mundi ég
segja. Sérstaklega á tímum
Francos, en menningarlífið og
samskipti við önnur lönd voru
þunglamaleg meðan hann réði
ríkjum. En eftir 1975 fórum við
að leggja grunn að nýjum og
betri samskiptum við umheim-
inn. Við höfum góðan vilja, ríka
menningu til að sýna, en því
miður ekki mikla peninga.
Ég kom til íslands í fyrra til
að afla mér upplýsinga fyrir
sendiráðið um þá möguleika sem
fyrir hendi væru til nánara sam-
starfs landanna á menningar-
svæðinu. Ég varð strax var við
mikinn áhuga íslendinga á
Spáni og það kom mér á óvart
hvað fólk hér á landi veit mikið
um Spán. Kannski er skýringin
sú hvað margir Islendingar hafa
komið til Spánar í sumarleyfi.
Þess meiri ástæða er til að
leggja rækt við kynnin. Spánn
hefur upp á margt að bjóða, ís-
land er auðugt af menningu og
aukin kynni ættu að vera báðum
þjóðunum til góðs.“
Colomé minntist á dauflegt
menningarlíf á tímum Francos.
Það kom á daginn að megin-
ástæðan til þess að Ribera flutt-
ist úr heimalandi sínu var ein-
mitt ríkjandi stefna í menning-
armálum:
„Ég gat ekki sætt mig við að
búa við stjórn Francos. Stefna
hans í stjórnmálum var hræði-
leg, og hún setti sitt mark á
menningarlífið. Ég fluttist til
Svíþjóðar fyrst og fremst vegna
þess að ég hafði mikinn áhuga á
að njóta leiðsagnar Hans Ley-
graf, en hann hefur hjálpað mér
manna mest til að verða góður
píanisti. Ég ílentist síðan þar,
kvæntist og eignaðist börn.“
Spila alls konar tón-
list — sé hún góð
En nú víkur sögunni að tón-
listinni. Ribera er frægur fyrir
túlkun sína á nútíniatónlist.
Spilar hann ekki annað?
„Jú, maður lifandi. Ég spila
alls konar tónlist, ef mér á ann-
að borð líkar hún. Það er allt of
mikið um það að flytjendur sér-
hæfi sig í eirihverri ákveðinni
tegund tónlistar. Og persónulega
leiðist mér að gera sama hlutinn
upp aftur og aftur. Þess vegna
skipti ég oft um prógram og þess
vegna kenni ég einnig.
En því er ekki að neita að ég
spila töluvert af nútímatónlist.
Eg tel það vera siðferðilega
skyldu flytjenda að gera sem
mest af því að leika verk sam-
tímatónskálda. Það er svo mikið
af ungum og hæfileikaríkum
tónskáldum til í dag að það er
ótækt annað en fólk fái að heyra
hvað því býr í brjósti."
Þú talar um verk samtímatón-
skálda. Eru öll verk sem samin
eru í dag sjálfkrafa nútímatón-
list?
„Nei, samtímatónlist merkir
ekki það sama og nútímatónlist.
Ef ég ætti að skilgreina nútíma-
tónlist mundi ég segja að það
væri tónlist sem tjáir tilfinn-
ingar heimsins í dag. Heimurinn
er ekki „ideal" — tónlistin ekki
heldur! Lengra vil ég ekki ganga,
enda tel ég allt of mikið gert af
því nú til dags að skilgreina og
flokka."
Sálgreiningartónlist
Colomé, þú semur eingöngu
svokallaða nútímatónlist. Ertu
að tjá tilfinningar heimsins?
„Éigum við ekki að segja að ég
sé að tjá mínar eigin tilfinn-
ingar. Og þá kannski tilfinn-
ingar samtímans — að svo miklu
leyti sem mínar tilfinningar eru
góður samnefnari fyrir þær!
Verkið sem Ribera flytur eftir
mig á tónleikunum heitir
„Taugaveikluð tónlist". í verkinu
koma fram átök mín við tón-
smíðina, von, örvænting og
taugaveiklun. Þetta er eins kon-
ar sálgreining á sjálfum mér!“
Það segir í efnisskránni, Col-
omé, að verk þín séu ofsafengin,
en jafnframt full af kaldhæðni
og kímni. Er þetta rétt?
„Já, ég er ekki frá því.“
Það er hægt að skilja að tón-
verk sé ofsafengið, en hvernig
getur það verið kaldhæðið og
fyndið?
„Það er enginn vandi! Tónverk
ber alltaf keim af skaphöfn
skapara síns. Ég er sagður ofsa-
fenginn, hæðinn og gamansam-
ur. Tónverk mín hljóta því að
vera það.“
Er þá til í dæminu að menn
skelli upp úr á miðjum tónleik-
um?
„Því ekki! Ég skal nefna þér
dæmi. í verkinu „Taugaveikluð
tónlist" er píanistinn á einum
stað svo ofhlaðinn af tækni-
legum erfiðleikum verksins að
hann hreinlega springur á öllu
saman og honum fallast hendur í
bókstaflegum skilningi. Hann
hlammar olnbogunum á nótna-
borðið. Það mega vera húmor-
snauðir áheyrendur sem brosa
ekki á þessum stað.“
Og við þetta bætir Ribera:
„Tónlist hefur möguleika á að
tjá allar tilfinningar mannsins,
gaman og alvöru og allt þar á
milli. Og fólk ætti alls ekki að
vera hrætt við að láta tilfinn-
ingar sínar í ljós á tónleikum,
hverjar sem þær kunna að vera.
Það er fjöldi tónskálda sem leik-
ur á gamansama strengi, til
dæmis Stravinsky og Rossini. Og
Mozart átti það til að bregða á
leik; stundum gat hann verið
mjög alvarlegur, svo alvarlegur
að það liggur við að áheyrandinn
brenni undan því. En síðan allt í
einu breytir hann umræðunni og
gerir eitthvað fyndið. Enda sagði
Beethoven um Mozart að víst
væri hann gott tónskáld, en allt
of léttur."
Tækni og nú-
tímatónlist
Ribera, er þetta tæknilega erf-
itt verk sem Colomé kallar
„Taugaveiklaða tónlist"? Hann
segir að píanistinn sé ofhlaðinn
á köflum.
„Þetta er svo erfitt tæknilega
að mér er lífsins ómögulegt að
spila það sjálfum," skýtur Col-
omé inn í. „Þess vegna tileinkaði
ég það Ribera."
Ribera tekur í sama streng,
segir verkið bæði tæknilega erf-
itt og mjög óvenjulegt.
Er það kannski regla að erfið-
ara sé að spila nútímatónlist en
klassíska?
„Það er erfitt að spila alla
tónlist," svarar Ribera, „það er
að segja vel.“ En það er einn
mikilvægur munur á því að spila
verk eftir núlifandi höfund og til
dæmis höfund eins og Beethov-
en. Ef maður spilar Beethoven
illa mun hann ekki þjást yfir því.
Áheyrendur vita að það er pían-
istinn sem hefur brugðist en
ekki Beethoven. Það er annað
þegar leikið er verk eftir nú-
tímahöfund. Ef það hljómar ekki
sem best liggur alls ekki alltaf
ljóst fyrir hverjum það er að
kenna! En auðvitað er um ólíka
tækni að ræða, hvorki erfiðari
eða léttari, heldur öðruvísi."
Þú minnist á tækni. Hvaða
eiginleikum þarf góður píanisti
að vera búinn fyrir utan það að
hafa stöðuga fingur og gott
tæknilegt vald á hljóðfærinu?
„Hann þarf að hafa góðan
smekk, mikla þekkingu á stíl-
brigðum, fjörugt ímyndunarafl.
Hann verður að geta spilað bæði
hátt og lágt með góðum hljómi.
Og síðast en ekki síst verður
hann að hafa gott líkamlegt út-
hald.“
Gott líkamlegt úthald?
„Já, það er hörkupúl að spila á
píanó. Og svo fylgja starfinu
mikil ferðalög, þeytingur frá
einu landinu til annars, sem get-
ur verið ansi þreytandi."
Spánverjar háværir
Þú hefur spilað víða. Er ein-
hver munur á áheyrendum frá
einu landi til annars? Svíum og
Spánverjum til dæmis?
„í sjálfu sér ekki. Nema hvað á
Spáni eru menn háværari. Þeir
láta meira í sér heyra, hvort sem
þeim líkar betur eða verr. Svíar
láta tilfinningar sínar ekki eins
sterklega í ljós. Þetta er spurn-
ing um skapgerð. En yfirleitt
finnst mér mjög gott að spila
fyrir fólk í Austur-Evrópu, Pól-
landi og Rússlandi. Þar eru góðir
áheyrendur, fólk sem er vant því
að fara á tónleika og þekkir tón-
list vel. Þeir hafa vel skipulagt
menntakerfi fyrir austan að
þessu leyti."
Nú eru þetta þínir fyrstu tón-
leikar á íslandi. Við hverju
býstu?
„Ég veit það ekki, satt að
segja. ísland er mér frekar
ókunnugt. Ég veit að vísu að hér
er blómlegt tónlistarlíf og hef
heyrt getið um nokkra íslenska
tónlistarmenn. Ég veit að þið
eigið góða hljómsveit og fjöldan
allan af kórum. Meira veit ég
ekki. En ég hlakka til tónleik-
anna í kvöld, þótt ég sé skítnerv-
us eins og venjulega. Það venst
aldrei af mér.“