Morgunblaðið - 11.06.1983, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. JÚNÍ 1983
fH*vgtmÞIitfrUt
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 230 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 18 kr. eintakið.
Ráðherra á
réttri leið
Fagna ber yfirlýsingum AI-
berts Guðmundssonar, fjár-
málaráðherra, þess efnis, að
hann stefni að því að losa ríkið
úr ýmiss konar starfsemi, sem
það hefur nú með höndum, og
betur væri komin í einkarekstri.
Það er fráleitt að ríkið sé að
vafstra í atvinnustarfsemi, yfir-
leitt á kostnað skattborgara, þar
sem fyrir er þjónusta og sam-
keppni af hálfu einkaaðila,
hlutafélaga og samvinnufélaga.
Raunar eiga skattborgarar kröfu
á því að opinberlega sé birt tæm-
andi skrá yfir ríkisrekna at-
vinnustarfsemi hvers konar,
rekstrarlega útkomu og hvað
hver slík stofnun kostar almenn-
ing í meðgjöf eða tapi.
Sem dæmi um ríkisrekið fyrir-
tæki á starfsvettvangi þar sem
þjónusta og samkeppni er næg
fyrir má nefna Ferðaskrifstofu
ríkisins. Ekki verður séð að það
skerði á einn eða neinn hátt
þjónustu við almenning, þó hún
yrði lögð niður. Það er og fráleitt
að leggja opinberum stofnunum,
sem koma meira en lítið við sögu
utanferða, þá kvöð á herðar, að
skipta við ríkisrekna ferða-
skrifstofu. Skattborgararnir,
sem endanlega borga brúsann,
gera þá skýlausu kröfu, að þeir
sem bjóða bezt kjörin, hér sem
annars staðar, hljóti viðskiptin.
Einkareksturinn skilar síðan
hluta veltunnar aftur í sköttum
til ríkis og sveitarfélaga.
í þessu sambandi verður ekki
komizt hjá að minna á skýlaus
Iagaákvæði (lög nr. 63/1970) um
skipan opinberra framkvæmda,
sem kveða á um þá meginreglu,
að verk á vegum hins opinbera
verði boðin út. Töluvert skortir á
að þessa meginreglu hjá ýmsum
opinberum stofnunum, s.s.
Hafnamálastofnun, Flugmála-
stjórn og Vegagerð ríkisins. Stór-
aukin útboð á opinberum fram-
kvæmdutn myndu ekki aðeins
spara skattborgurum fjármuni.
Samkeppni leiðir hvarvetna til
tækninýjunga, framþróunar og
grósku í atvinnulífi. Verktakar
skila og hluta kostnaðar til baka
í sköttum.
Það er og mjög umdeilanlegt,
hvort og hvenær á að hætta fjár-
munum skattborgara í eignarað-
ild ríkisins í áhætturekstri. Þeir
aðilar höfðu tvímælalaust rétt
fyrir sér, sem héldu því fram á
sínum tíma, að við ættum ekki að
eiga hluta í járnblendiverksmið-
junni á Grundartanga, a.m.k.
ekki fyrst í stað meðan hún væri
að festa rætur og komast yfir
byrjunarörðugleika, heldur taka
okkar á þurru í orkuverði og
sköttum. Verksmiðjan hefur tap-
að stórfé sl. tvö ár, sem að mestu
leyti liggur í verðlægð fram-
leiðslunnar. Hún greiðir þó jafn
lágt orkuverð og álverið og
áburðarverksmiðjan — og óhjá-
kvæmilegt er að hækka það veru-
lega hjá þessum aðilum öllum.
Grundartangaverksmiðjan kem-
ur sterklega inn í það stefnumið
hins nýja fjármálaráðherra að
selja hlutafjáreign ríkisins í ein-
stökum fyrirtækjum. Stefna
okkar í stóriðnaðarmálum á að
vera sú á líðandi stund, að fleyta
rjómann ofan af á þessum vett-
vangi, en láta erlenda fjár-
magnshafa um áhættuna. —
Norðmenn byggðu upp stóriðnað
sinn með erlendu áhættufé, en
hann komst hægt og sígandi í
norskar hendur á löngu aðlög-
unartímabili.
Það er tvímælalaust rétt
stefna hjá fjármálaráðherra að
losa ríkið út úr atvinnurekstri
þar sem næg þjónusta og sam-
keppni eru til staðar. Ríkið á
raunar alls ekki að standa í at-
vinnustarfsemi sem einkaaðilar
vilja og geta annast. Það er ekki
síður lofsvert að fjármálaráð-
herra boðar afnám sérstaks
gjalds á verzlunar- og skrifstofu-
húsnæði. Það — og lækkun
tekjuskatta 1983 — er byrjunin á
því að standa við fyrirheit
Sjálfstæðisflokksins um afnám
skattauka, sem til urðu í tíð
tveggja vinstri stjórna
1978-1983.
Ríkisstjórnin hefur vissulega
bundið almenningi þunga bagga
með efnahagsráðstöfunum sín-
um, sem eru réttvísandi. Og það
er nokkuð á sig leggjandi til að
ná niður verðbólgu, skapa stöð-
ugleika í efnahagslífi, fyrir-
byggja stöðvun undirstöðuat-
vinnuvega og koma í veg fyrir
annars viðblasandi atvinnuleysi.
En heimilin í landinu eiga ekki
að bera kaupverð efnahagsbat-
ans ein. Þar þarf meira að koma
til. Sú ól, sem almenningi er gert
að þrengja, verður einnig að
spanna ríkisbúskapinn. Það er
stytzta og öruggasta leið ríkis-
stjórnarinnar að trúnaði og stuð-
ningi hins breiða fjölda í landinu
að taka rösklega til höndum við
aðhald, hagræðingu og sparnað á
þeim vettvangi. Fjármála-
ráðherra hefur þegar brett upp
ermar í sínu ráðuneyti. Vonandi
fær hann lifandi og samvirkan
stuðning meðráðherra sinna. Þá
mun ekki eftir liggja hlutur
fólksins í landinu.
Kosninííarnar í Bretlandi
Sinn F
þingsæ
Lundúnum, 10. júní. Frá Magnúsi Sigurðssyni, *
ÞAÐ hcfur vakið mikla athygli í
bresku þingkosningunum, að Sinn
Fein, stjórnmálaarmur írska lýðveld-
ishersins, vann þingsæti í Belfast á
Norður-írlandi. Það var Gerry Adams,
varaformaður Sinn Fein, sem var þar
að verki og tókst honum að fella
Gerry Fitt, sem verið hafði óháður
þingmaður fyrir kjördæmið og beitt
sér mjög fyrir friðsamlegri samvinnu
kaþólskra og mótmælenda á Norður-
írlandi og verið eindreginn andstæð-
ingur þess ofbeldis er þar hefur ríkt.
Roy Jenkins, leiðtogi Jafnaðar-
mannaflokksins.
Banda
að br ji
London, 10. júní, Al'.
BANDALAG frjálslyndra og jafnað-
armanna vann fjórðung greiddra at-
kvæða en aðeins slæðing þingsæta í
kosningunum á fimmmtudag. Banda-
laginu mistókst því að „breyta farvegi
brezkra stjórnmála", en það var til-
gangur framboðsins.
Svo virðist sem mikilvægustu af-
leiðingar framboðsins hafi verið auk-
inn vegur Frjálslynda flokksins á
kostnað Verkamannaflokksins, sem
Úrslit
víða I
Washinnlon, l'arís, 10. júní. AP.
RKAGAN Bandaríkjaforseti óskaði í
forsætisráðherra Bretlands, til hamingj
spurði því næst í glettni: „Ef til kæmi a
framtíðinni, hvað myndirðu segja um ai
Eftir að hafa flutt Thatcher
hamingjuóskir sagðist Reagan
hlakka til „áframhaldandi náins
samstarfs Bandaríkjanna og
Bretlands." Töluðust leiðtogarnir
við símleiðis í u.þ.b. þrjár mínút-
ur.
Evrópuleiðtogar tóku yfirleitt
vel fréttunum af sigri frúarinnar.
Helmut Kohl, kanzlari Vestur-
Þýzkalands, sendi Thatcher sím-
skeyti og sagði að sigurinn mætti
þakka „persónulegri framgöngu
hennar sjálfrar, viljafestu, hug-
rekki og hreinskilni." Forsætis-
ráðherra Ítalíu, Giovanni Spadol-
ini, formaður Lýðveldisflokksins,
sagði að vinstri vængnum í Verka-
mannaflokknum hefði verið refsað
fyrir „draumhygli" í bæði innan-
og utanríkismálum. Engar yfirlýs-
ingar hafa enn borizt frá Mitterr-
and, forseta Frakklands, varðandi
kosningarnar, en að sögn tals-
Michael Foot, leiðtogi Verkamannaflokksins, eftir ósigurinn, þreytulegur að sjá.
Hann sigraði í kjördæmi sínu í Ebbe Vale þótt flokkurinn tapaði á landsvísu.
Foot fataðist að
hemja öfgaöflin
London, 10. júní. AI'.
TALIÐ ER að innanflokkskrytur og aukin róttækni vinstrisinna á síðustu árum
hafi kostað Verkamannaflokkinn mikið í kosningunum. Flokkurinn féll úr 36,9
prósentum atkvæða 1979 í 29 prósent nú og er þetta versta útkoma hans í
þingkosningum síðan hann tók við af Frjálslynda flokknum sem stærsti flokkur-
inn á vinstri væng brezkra stjórnmála, 1922.
Áður en Falklandseyjastríðið
rak á fjörur íhaldsflokksins í
fyrra leit út fyrir að Margaret
Thatcher stæði höllum fæti vegna
gífurlegs atvinnuleysis sem náð
hafði hámarki síðan á fjórða ára-
tugnum, 13,8 prósent. Auk
atvinnuleysisins átti iðnaður í
kröggum, fleiri fyrirtæki voru
gjaldþrota en nokkru sinni og
skattar höfðu komið harkalega
niður á mörgum sem börðust í
bökkum. Búast hefði því mátt við
rífandi uppskeru hjá Verka-
mannaflokknum, en reyndin varð
önnur. Svo virðist sem fjöldi
atvinnulausra hafi snúið baki við
flokknum.
Verkamannaflokkurinn var
stofnaður á árinu 1900 af foringj-
um verkalýðsfélaga og leysti hann
Frjálslynda flokkinn af hólmi á
þriðja áratugnum sem helzti and-
stæðingur íhaldsflokksins. Á ár-
inu 1945 bar flokkurinn sigurorð
af ríkisstjórn Winston Churchill
og kom á fót velferðarríki í Bret-
landi. Hefur Verkamannaflokkur-
inn haft betur en íhaldsflokkurinn
í fimm kosningum af ellefu síðan
1945.
Eftir sigur Thatchers í kosning-
unum 1979 hefur Verkamanna-
flokkurinn stigið krappan dans.
Veldur ekki sízt að fyrrverandi
orkumálaráðherra flokksins, Tony
Benn, lét til skarar skríða við
hófsamari leiðtoga flokksins eftir
ósigurinn og krafðist þess að tekin
væri upp óblönduð sameignar-
hyggja. Var blásið til gagnsóknar í
fyrra með því að reka fimm
Trotskyista úr flokknum, en
margir telja að aðgerðirnar hafi
komið um seinan. Höfðu róttækl-
ingarnir m.a. krafizt þess að tvö
hundruð stærstu einkafyrirtæki
Bretlands yrðu þjóðnýtt og þeim
stjórnað af verkalýðnum, að
brezki einvaldurinn yrði afnuminn
og að Bretar segðu sig úr Atl-
antshafsbandalaginu.
Þó er ekki svo að vandamál
Verkamannaflokksins séu sprottin
af vinstritilhneigingum einum
saman. „Osættisveturinn"
svonefndi, 1978—79, er víðtæk
verkföll sviptu stoðunum undan
stjórn Callaghans, gerði mörgum
ljóst að leiðtogar flokksins myndu
e.t.v. aldrei samþýðast verkalýðs-
félögunum stóru með sameignar-
sinna að bakhjarli.
Þjóðfélagsbreytingar hafa einn-
ig grafið undan hefðbundnu fylgi
Verkamannaflokksins. Fleiri
Bretar teljast nú til miðstéttar en
á síðasta áratug og er eftirtekt-
arvert að hlutfall faglærðra
verkamanna í brezku atvinnulífi
hefur aukizt til muna.
Formannskjör Michael Foots í
nóvember 1980 endurspeglar mis-
klíð í flokknum. Foot, sem er
menntamaður og hvatamaður af-
vopnunar, var málamiðlunarfram-
bjóðandi í starfið og hefur honum
sýnilega mistekizt að reisa skorð-
ur við ágangi vinstri róttæklinga.
„Þeir dæmdu flokkinn til að leysa
úr engu og fara hvergi," segir
brezki fréttaskýrandinn Peter
Jenkins.
Úrslitin í Bretlandi
LOKATÖLUR úr brezku þingkosningunum. Kosið var um 650 þingsæti í
Neðri málstofunni, en þau voru 635 áður.
Flokkur
íhaldsflokkur
Verkamannaflokkur
Jafnaðarmenn/Frjálslyndir
Aðrir flokkar
Auð sæti
Meirihluti íhaldsmanna: 144 þingsæti (35 í lok síðasta þings).
I>ing8cti (SfOut)
397 334
209 239
23 42 (27 liðhlaupar SDP)
21 18
Hlutfallslegt fylgi flokkanna
íhaldsflokkur 42,4 (43,9% 1979)
Verkamannaflokkur 27,6 (36,9)
Jafnaðarmenn/Frjálslyndir 25,3 (13,8)
Aðrir flokkar 4.7 ( 5.4)
Fylgisaukning íhaldsflokks á sókn: 72,7% (76,0). kostnað Verkamannaflokks: 3,9%. Kjör-