Morgunblaðið - 06.09.1984, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐID, FIMMTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1984
Níunda eldgosiö við Kröflu frá 1975
Mjog haföi dregiö úr gosinu sfðdegis í gsr. Þá gaus mest á tveimur stööum, norður f Gjástykki og við Rauöból. Svo sem sjá má er Kröfluvirkjun
skammt undan.
„Tilkomumikið að sjá
eldtungurnar stíga upp“
Rætt við Ásgrím Guðmundsson jarðfræð-
ing, sem ásamt fleiri vísindamönnum varð
vitni að upphafi gossins og Axel Björnsson
„ÞAÐ var tilkomumikil sjón aö sjá eldtungurnar teygja sig mót himni.
Hver gígurinn á fstur öönim opnaðist og eldtungurnar risu upp. Eldsum-
brotin hófust á tveimur stööum, norður í Gjástykki og í Rauðkolli, sem er í
um 3 kflómetra fjarlsgð frá þeim stað þar sem viö vorum. Umbrotasvsöiö
fsröist suður á bóginn og rúmri klukkustund eftir að eldsumbrotin hófust
var farið að gjósa í Leirhnjúk. Spurningin var hve langt suður eldvirknin
teygði sig, hvort virkjun og byggö yröu í hsttu, hvort eldvirknin teygði sig
sunnar en í fyrri gosum. Svo gerðist raunar — gossprungan teygði sig
nokkur hundruð metrum sunnar í Leirhnjúk en áður hafði gerst, en lét þar
staðar numið. Hraun teygði sig til suð-austurs og var nokkur beygur í fólki,
því hamfarirnar voru miklar og hraunelfurinn var ógnvekjandi í náttmyrkr-
inu.
En í birtingu kom í ljós að við
höfðum miklað þetta verulega
fyrir okkur, sem betur fer,“ sagði
Asgrímur Guðmundsson, jarð-
fræðingur hjá Orkustofnun í
samtali við blaðamann á
umbrotasvæðinu í gær.
Ásgrímur fylgdist með upphafi
gossins ásamt tveimur öðrum vís-
indamönnum frá Orkustofnun,
þeim Benedikt Steingrímssyni,
eðlisfræðingi og Guðjóni Guð-
mundssyni, landfræðingi. Þegar
ljóst var að eldgos var að hefjast
fóru þeir upp á hól skammt frá
Kröfluvirkjun og urðu vitni að
upphafi gossins.
Áxel Björnsson, jarðeðlisfræð-
ingur vann að kvöldi gossins við
að bora og grafa fyrir mælum til
þess að mæla hreyfingar á
sprungum í Leirhnjúk þegar
hann var kallaður til byggða —
ekki væri vert að bora mikið þvf
kvikan væri á leið upp og borhol-
urnar gætu endað í logandi
eldsprungum!
„Undanfarnar vikur hefur land
verið að rísa hægt og rólega og
samfara því jókst skjálftavirkni.
k r- .
MorgunblaðiA/ FriAþjófur
Ármann Reynisson I Reynihlíð
með línuritið, sm sýnir aðdraganda
og upphaf gossins.
Þetta hafði gerst áður og því voru
menn ekki mjög ugga ndi þar sem
3 ár voru liðin frá síðasta gosi og
vonast til að eldsumbrotum væri
lokið. Um 20.30 á þriðjudags-
kvöldið kom fram landsig á halla-
mælum og um leið órói á skjálfta-
mælum. Þá var ljóst að umbrota-
hrina var í uppsiglingu," sagði
Axel Björnsson í samtali við
blaðamann.
„Gera mátti því skóna að
kvikuhlaup væri fremur norðar-
lega, í Gjástykki. Um klukkan
23.40 steig vatnsborð í borholum
á Kröflusvæðinu og um leið kom
fram á mælum svokallaðir lágtíð-
niskjálftar, sem verða þegar yfir-
borðsjarðlög rifna. Þetta benti
ótvírætt til þess að kvika væri að
brjótast upp og ljóst var að stutt
var í eldgos. Enda kom í Ijós að 10
mínútum síðar — um átta mínút-
ur í tólf — byrjaði að gjósa."
Axel sagði að gosið hefði hagað
sér mjög svipað og fyrri gos. Eld-
virkni hefði verið mikil fyrstu
klukkustundirnar á samfelldri
gossprungu en fljótlega hefði gos-
ið einskorðast að mestu við tvo
gíga. „Ef gosið hagar sér eins og
undangengin gos þá má búast við
að eldvirknin einskorðist við einn
til tvo staði og geti haldist í
nokkra daga. Hins vegar er
ómögulegt að spá nokkru um hve
lengi," sagði Axel. „Það eina sem
er frábrugðið gosinu nú er hve
langt hefur liðið milli gosa, eða
þrjú ár — svo langur tími að
menn voru farnir að gera því
skóna að Kröflueldum væri jafn-
vel lokið,“ sagði Axel Björnsson.
„Gosið
í upphafi
ákafara
en fyrri
Kröflugos“
— Rætt við Guðmund
Sigvaldason, forstöðu-
mann Norrænu eld-
fjallastöðvarinnar
„VIÐ vorum á leið norður í flug-
vél, vorum skammt frá Akureyri,
þegar bjarminn kviknaði; fyrst
stigu eldtungur upp úr einum gíg
og skömmu síðar öðrum. Það var
tilkomumikil sjón og þegar við
komum yfir svæðið gaus úr tveim-
ur gígaröðum en þær uxu saman
og teygðu sig til beggja enda —
suðurs og norðurs,** sagði Guð-
mundur Sigvaldason, forstöðu-
maður norrænu eldfjallastöðv-
arinnar þegar blaðamaður ræddi
við hann í Reynihlíð í gærmorgun.
Ármann Reynisson hafði samband
við Guðmund úr Reynihlíð og tjáði
honum að land sigi hratt og
skjálftavirkni væri mikil. Guð-
mundur fór ásamt félögum sínum
á rannsóknarstofur eldfjallastöðv-
arinnar í Háskóla íslands til þess
að athuga mælitæki þar. „Það var
ótvírætt mikill hamagangur fyrir
norðan og því fórum við í loftið,“
sagði Guðmundur.
*
„Gosið fyrstu tvo til þrjá tím-
ana var ákafara en fyrri gos.
Þegar leið á nóttina dró nokkuð
ört úr kraftinum. Aðdragandi
gossins nú er ólíkur fyrri gosum.
Þrjú ár voru liðin frá síðasta
gosi. Eftir síðasta gos reis land
hratt og náði fyrri stöðu en síð-
an hafði lítið í raun gerst. Þrýst-
ingur hafði aukist af og til og í
kjölfarið fylgdu skjálftahrinur,
en vægar og fólk varð lítið vart
við þær. Þetta hafði gerst þris-
var, fjórum sinnum og við veitt-
um því ekki sérstaka eftirtekt.
Menn voru að vona að Kröflu-
eldum væri lokið, án þess þó að
geta nokkuð um það fullyrt.
Menn höfðu Mývatnselda í huga,
sem stóðu frá 1724 til 1729.
Kröflueldar hófust sem kunnugt
er í desember 1975 og síðasta
gos — fram að þessu var 1981.
Hafandi þetta í huga vonuðust
menn til að eldvirkni væri lokið.
Þetta gos setur strik í reikn-
inginn, því er ekki að neita. Við
verðum að setjast niður á nýjan
leik, meta stöðuna, þá á ég eink-
um við öryggisráðstafanir á
svæðinu og þróa áfram kerfi til
þess að fylgjast með svæðinu,"
sagði Guðmundur Sigvaldason.
„Vona að þetta sé síðasta gosið“
— segir Arnaldur Bjarnason sveitarstjóri í Mývatnssveit
Reykjablíð, 5. september. Frá Helga Bjarna-
syni, blaðamanni Morgunblaðsins.
„Um klukkan 21 í gærkvöldi
fengum við tilkynningu frá mæla-
vaktmanninum í Reykjahlíð um að
gjósa myndi eftir klukkutíma. Við
vorum mætt hingað í stjórnstöð Al-
mannavarna 19 mínútur yfir og Al-
mannavarnarnefndin að mestu um
kl. 21.30. Fyrstu viðbrögð okkar
voru þau að láta lögreglu, Almanna-
varnir ríkisins í Reykjavík og jarð-
vísindamenn í Reykjavík, vita,“
sagði Arnaldur Bjarnason sveita-
stjóri í Mývatnssveit og varaformað-
ur Almannavarnanefndar sveitar-
innar í samtali við blaðamann í dag,
þegar hann var spurður hvernig gos-
ið hefði borið að.
Sagði hann að þær þrjár rann-
sóknastofnanir sem einhverja
starfsemi hefðu á Kröflusvæðinu,
hefðu verið látnar vita, því áríð-
andi hefði verið fyrir nefndina að
fá sem fyrst vitneskju um hvað
væri að gerast. Sagði hann að fólk
í Reykjahlíð og Vogum hefði verið
varað við um kl. 22.20 með sjálf-
virku viðvörunarkerfi sem tengt
er við símana í sveitinni. „Síðan
var ekki annað að gera en að bíða
og sjá hver framvindan yrði,“
sagði Arnaldur.
„Um kl. 23.45 fóru að koma
fram lágtíðniskjálftar sem bentu
til að kvikan væri að brjóta sér
leið upp á yfirborðið. Aðeins um
mínútu síðar sáum við bjarmann
norðurfrá, og vissum þá að gosið
væri hafið. Eftir það fylgdumst
við með þróun gossins, en það gát-
um við gert mjög vel strax vegna
þess að ómar Ragnarsson frétta-
maður var á flugvél sinni hér rétt
vestan við svæðið þegar gosið
hófst. Við fylgdumst þannig með
framvindunni til kl. 3 í nótt,“
sagði Arnaldur.
— Hvernig varð ykkur við, þeg-
ar gosið hófst?
„í fyrstu var dálitill kvíði í
okkur þegar við fréttum af gosi í
Leirhnjúk sjálfum og hraun-
straumunum sem runnu í austur
og vestur frá honum. Þeir stöðv-
uðust síðan á trjávegg en ef gosið
hefði staðið lengi, hefði getað
skapast hætta við Kröfluvirkjun
og jafnvel hvar sem er hér í
byggðinni. Það var okkur því mik-
ill léttir að strax í upphafi stefndi
í kvikuhlaup eða eldgos. Einkenn-
in voru augljós og hægt að sjá að
eldvirknin var að færast norður á
bóginn. Þetta gerði öll viðbrögð
Almannavarnanefndarinnar auð-
veldari og markvissari."
— Hvernig reyndist við-
búnaður ykkar og er hann nægj-
anlegur?
„Maður hefur haft áhyggjur af
því að viðbúnaðurinn væri orðinn
ryðgaður, því langt er síðan hann
hefur verið notaður. Þetta gekk
hins vegar eins og vel smurð vél.
Kerfið reyndist vel og er í lagi, að
minnsta kosti ef ekki gerast vá-
legri atburðir. Ég tel að þessi
viðbúnaður sé nægjanlegur enda
hefur þurft að grípa til hans
nokkrum sinnum áður.“
— Hvernig taka íbúarnir hér
svona atburðum?
„Maður veit það varla enn, ég
held þó að flestir hafi gert ráð
fyrir að eldsumbrotunum hér
væri lokið. Þetta kom því nokkuð
á óvart og olli vonbrigðum. Ég
held þó að þetta hafi engin áhrif á
fólkið. Við verðum að gera okkur
grein fyrir því að ísland er eld-
fjallaland og fólk býr alls staðar
við einhverja óvissu og hættu.
Þetta svæði okkar er líka orðið
býsna eldrunnið. Við sjáum til
dæmis hraun frá fjórum mismun-
andi eldstöðvum hér út um glugg-
an. Við vonum bara að þetta sé
síðasta gosið.“
Aðspurður um tjón af völdum
gossins, sagði Arnaldur að það
væri ekki enn fullkannað en bjóst
við að eitthvað af því sauðfé sem
þarna var hafi farist og skemmdir
hefðu orðið á vegum og troðning-
um um þetta svæði.