Morgunblaðið - 06.09.1984, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐID, FIMMTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1984
21
sýndi því fólki neina sérstaka
samúð.
Atlantshafsbandalagið lítur
hreyfingu séra Gunnars horn-
auga, vegna þess að hún grefur
undan viðleitni þess að efla og
viðhalda frjálsum (kristnum)
samfélögum á Vesturlöndum og
miðar beinlínis að því að auka
áhrif Sovétríkjanna í þeim heims-
hluta.
Séra Gunnar Kristjánsson og
skoðanabræður hans verða að
svara afdráttarlaust eftirfarandi
spurningu: Eruð þið samþykkir
því eða ekki að hernaðarumsvif
Sovétríkjanna séu höfuðupp-
spretta þenslu í alþjóðastjórnmál-
um í dag? Ef þið eruð því sam-
þykkir, hljótið þið að styðja við-
leitni vestrænna þjóða til að við-
halda og efla þjóðlíf sem byggir á
frelsi og mannréttindum. Þar með
fellur mikill hluti friðarbardaga-
áróðursins niður dauður og
ómerkur. Ef þið eruð þessu ósam-
þykkir, hafið þið skipað ykkur í
sveit með þeim sem vilja vest-
ræna, kristna menningu feiga.
Fólk sem tekur þessa afstöðu er
ótrúlega fjölmennt á Vesturlönd-
um. En það ætti að íhuga siðgæð-
islega ábyrgð sína á grunngildum
mannlegs lífs og hvernig þessi af-
staða samrýmist henni.
Yfirlýsing
„Friðarpáska“
„Friðarpáskar" létu frá sér fara
áskorun „á Bandaríkin og Sovét-
ríkin og önnur kjarnorkuveldi að
gera samkomulag um stöðvun
kjarnorkuvígbúnaðar og hefja
kerfisbundna afvopnun. Meðan
unnið er að slíku samkomulagi,
ætti hvergi að koma fyrir kjarn-
orkuvopnum eða tækjum tengdum
þeim".
Við yfirlýsingu þessa ber að at-
huga það, að það er barnaskapur
að ætla, að Sovétríkin taki í mál
að stöðva kjarnorkuvígbúnað sinn.
Það er alls ekki á döfinni að gera
neitt samkomulag um slíka stöðv-
un. Sovétríkin telja sig hafa
ástæðu til að ætla, að sterk öfl á
Vesturlöndum styðji utanríkis-
stefnu þeirra og að með tilstyrk
þeirra geti þau þrýst vestrænum
ríkjum til að sætta sig við utan-
ríkispólitísk og hernaðarleg um-
svif Sovétríkjanna. Meðan svo er,
koma þau ekki að samningaborði.
Sovétstjórnin hefur að vísu alloft
sezt að samningaborði, en ekki til
þess að semja um eitt eða neitt,
heldur til að kanna aðstæður til að
þrýsta gagnaðiianum til að sam-
þykkja hennar sjónarmið. Þannig
eru það friðarhreyfingarnar og
aðrar þær hreyfingar sem Sovét-
stjórnin hefur velþóknun á, sem
koma í veg fyrir að hin fróma ósk
Friðarpáskayfirlýsingar sé raun-
hæf.
Ef Vesturveldin skrifuðu undir
yfirlýsingu um, að þau kæmu
hvergi fyrir kjarnavopnum eða
tækjum tengdum þeim, á sama
tíma og Sovétríkin vígvæðast af
kappi, væru þau sjálf að gera
stöðu sína óverjandi. En það er
einmitt það sem Sovétríkin stefna
að. Þau taka enga samninga í mál
og enga vopnahjöðnun fyrr en það
er hundrað prósent pottþétt að
ríki utan Sovétríkjanna hafi enga
aðstöðu til að hafa áhrif á það sem
þar gerist eða á yfirráðasvæði
þeirra. Það er „friðurinn" sem
stefnt er að. Um allsherjarafvopn-
un er tómt mál að tala. Raunhæf-
ara væri að biðja Sovétríkin að
leggja sjálf sig niður.
Hlutverk þjóð-
kirkjunnar
Uppi er á íslandi stofnun, sem
ríkið styður og verndar. Það er hin
evangelísk-lútherska kirkja, sem
er þjóðkirkja á íslandi. Yfirleitt
fer lítið fyrir þessari stofnun, því
að svo virðist sem hið upphaflega
erindi þessarar stofnunar í heim-
inn hafi annaðhvort gleymzt eða
skolazt eitthvað til. Ætla mætti að
þjóðkirkjan stæði í fylkingar-
brjósti þeirra, sem berjast fyrir
andlegu frelsi, réttindum manna
og fyrir þjóðlegum verðmætum.
En það fer frekar lítið fyrir því.
Við heyrum frá prestum þægi-
legar og hlutlausar ræður, því að
kirkjan vill ekki blanda sér í póli-
tík og sundra söfnuðinum. Með
þessu móti hefur kirkjan sjálf ýtt
sér út á spássíu þjóðlífsins.
En það lifnaði yfir þjóðkirkj-
unni, þegar henni barst upp í
hendur friðarbardagaguðspjallið.
Loks fannst leið til að ná til fólks-
ins og auka vinsældir með því að
styðja gott málefni. Nú skyldi
stillt til nýs friðar.
Stuðning til þess máls mátti fá
frá Alkirkjuráði, Lúthersku
heimssambandi og hollenzkum
kalvínistum.
Prestastefna íslands 1982 lýsti
því yfir, að málefni friðar „sé ofar
flokkssjónarmiðum". Hvernig þá?
Er ekki styrjöld framhald af
stjórnmálabaráttu — með öðrum
ráðum en friðsamlegum? Og eru
ekki flokkar til þess að heyja
stjórnmálabaráttu? Er ekki friður
spurning um tilhögun alþjóða-
stjórnmála? Er ekki styrjöld um.
það, hvort flokkar þeir sem stýra
ríkjum megi drekkja erlendu fólki
í blóði? Sjálfsagt eiga prestarnir
við að friðurinn í hinni skínandi
Jerúsalem sé ekki af þessum heimi
og skyldur guðsríkinu sem er hið
innra með yður. Eða hvað? I
næstu setningu segjast guðsmenn-
irnir vilja hafa samvinnu við
stjórnmálaflokkana um friðarmál.
Líklega til að ýta flokkunum upp
fyrir flokkssjónarmiðin.
Friður hefur endranær verið
ræddur á samkundum presta, og
sýnzt sitt hverjum. í reynd hefur
séra Gunnar Kristjánsson verið
málsvari og formælandi kirkjunn-
ar um friðarmál. Hann hefur þýtt
bók sem hefur að geyma friðaryf-
irlýsingar hollenzkra kalvínista
(Kirkja og kjarnorkuvígbúnaður).
Þar er minnzt á Auchswitz og
Hírósíma, en hvergi á Gúlagið.
Þegar hugmyndafræði „Frið-
arpáska" hafði verið gerð ljós,
mátti skýrt greina að gervöll þjóð-
kirkjan gerði hana að sinni með
því sjálfur biskup landsins steig í
stólinn og sagði Krist líf heimsins
og þá, að öllum líkindum, einnig
friðarbardagans.
Með þessu var kirkjan tengd
ákveðinni pólitískri hugmynda-
fræði, sem er í flokkum en ekki
ofar flokkum. Þessi hringferð
kirkjunnar hefur vonandi orðið til
að auka henni vinsældir. En var
með þessu fluttur boðskapur um
guðsríkið og þess réttlæti?
Það var einu sinni uppi örbjarga
seglasaumari og tugthúslimur
sem kenndi í gegn lýðnum og olli
uppnámi og óróa. Hann náði aldr-
ei svo langt að fá brauð, ekki einu
sinni hrökkbrauð. Það var hann
sem sagði: Er ég þá nú að reyna að
sannfæra menn eða Guð? Eða er
ég að leitast við að þóknast
mönnum? Ef ég væri ennþá að
þóknast mönnum, þá væri ég ekki
þjónn Krists.
En þetta var fyrir löngu. Og það
skolast margt til á langri leið.
Um hlutleysingja
og adra
Því er oft haldið á loft, að ísland
eigi að gerast hlutlaust ríki. En
sjaldan er þess þá getið, hvað
hlutleysi er. Hlutleysi getur verið
með ýmsu móti. Ég get hér
tveggja kosta.
1. Sá fyrri er að smáríki semji við
stórveldi um það, að smáríkið
brjóti aldrei gegn vilja stór-
veldisins (t.d. með því að daðra
við óvini þess). í staðinn heitir
stórveldið því að nota ekki land
smáríkisins til hernaðar gegn
þriðja aðila. Stórveldið tekur
þannig á sig ábyrgð á „hlut-
leysi“ smáríkisins, sem þannig
hyggst komast hjá því að flækj-
ast í styrjaldarátök.
2. Seinni kosturinn er sá, að ríki
lýsi því yfir, að utanríkisstefna
þess sé óháð öðrum ríkjum og
ríkjabandalögum og verndar
sjálft hlutleysi sitt og viðheldur
því með öflugum eigin her.
Þessi her þarf þá að vera þáð
öflugur, að hann geti upp á eig-
in spýtur hrundið öllum hugs-
anlegum tilraunum annarra
ríkja til íhlutunar um málefni
ríkisins, tilraunum til að tak-
marka fullveldi þess eða vopn-
aðri árás á það.
íslenzkir hlutleysingjar hafa
ekki, svo ég viti, mælt með seinni
kostinum, enda er ísland ekki í
stakk búið til að halda uppi svo
öflugum her, sem til þarf að verja
hlutleysi ríkisins upp á eigin spýt-
ur. (Meðferðin á Landhelgisgæzl-
unni sýnir, að íslenzka ríkið hefur
ekki einu sinni hug á að halda
uppi nauðsynlegri landamæra-
vörzlu.)
Athugum þá nánar fyrri kost-
inn. Varla er hægt að gera ráð
fyrir, að íslenzkir hlutleysingjar
haldi að ísland geti verið „hlut-
laust“ land og herlaust án allra
samninga við nágrannaríkin og án
allra minnstu tryggingar fyrir því,
að „hlutleysi" þetta verði virt af
öðrum ríkjum. Varla er nokkur
maður svo grænn, að hann geti
ímyndað sér þetta. Staða smáríkja
í heiminum fer eftir því, hver að-
staða þeirra er til að knýja stór-
veldin til að viðurkenna fullveldi
þeirra og sjálfstæði. Öryggisleysi
eins ríkis skapar svokallað valda-
tómarúm, og stórveldi geta ekki
látið slíkt afskiptalaust, því að
slíkt raskar öryggisjafnvægi við-
komandi heimshluta. Island er
mikilvægt fyrir öryggiskerfi
Norður-Atlantshafs og þar með
fyrir öryggi Evrópu og Ameríku.
Yrði ísland „hlutlaust" og varna-
laust, gætu stórveldin ekki látið
það afskiptalaust. Þau myndu
fylla upp í „tómarúmið", gæta ör-
yggisjafnvægis.
Setjum svo, að ísland væri
„hlutlaust", herlaust, varnalaust
og öryggislaust. Það ástand gæti
ekki varað nema gerðir væru
samningar við stórveldin um að
þau virtu þetta ástand, tækju
„ábyrgð" á þessu svokallaða „hlut-
leysi“. Við hvaða stórveldi á þá Is-
land að semja? Við það stórveldi
sem innlimaði Eystrasaltsríkin og
heyr nú grimmdarlegt stríð í Afg-
anistan? Telja íslenzkir hlutleys-
ingjar málefnum tslands vel borg-
ið með því móti? Þeir vita vel að
sovétstjórnin bíður með óþreyju
eftir að þessi staða komi upp. Eða
halda hlutleysingjar að Rauði
flotinn sé á sveimi í kringum ts-
land í algjöru tilgangsleysi og
bara svona að gamni sínu? Ef ís-
land semdi við Varsjárbandalagið
um að taka ábyrgð á „hlutleysi"
sínu, yrði það höfuðatriði samn-
inganna að tsland héti því að haga
sér í einu og öllu að vilja Sov-
étríkjanna. Hér yrði að koma upp
ritskoðun (afnema mannréttinda-
kafla stjórnarskrárinnar) og taka
úr umferð tafarlaust hvern þann
sem segði eitt styggðaryrði um hið
nýja fyrirkomulag og fangelsa þá
sem berðust fyrir frelsi íslands.
tsland yrði hluti af varnakerfi
Sovétríkjanna og myndi þar með
ógna öryggi Vestur-Evrópu og
Bandaríkjanna. Noregur kæmist í
stórhættulega og allt að því von-
lausa aðstöðu, með Rauða flotann
við bæjardyrnar og hinn „hlut-
lausa“ bróður, Svíþjóð að baki.
Hlutleysi Finnlands yrði nafnið
tómt.
Er þetta óraunhæfur mögu-
leiki? Alls ekki. En það getur eng-
inn aðhyllzt hann nema hann sé
gjörsamlega blindur á raunveru-
leikann í kringum hann, þær
raunverulegu aðstæður sem
mynduðust í Evrópu að lokinni
seinni heimsstyrjöld. Eða þá að
viðkomandi hlutleysingi vilji í al-
vöru að hann, eða niðjar hans, beri
beinin í Síberíu.
Afstaða okkar mótast ekki ein-
göngu af því að horfast í augu við
raunveruleikann. Hún hvílir einn-
ig á þeim grunngildum, sem við
höfum í heiðri. Hvaða ríki í heim-
inum eru líklegust til að virða full-
veldi smáríkja? Ef við viljum
halda fast í hugsjón frelsis og
virðingar fyrir einstaklingnum,
sem sögur herma að hafi verið
málstaður tslands í rúmar ellefu
aldir, hljótum við að semja við þau
ríki sem byggja á svipuðum
grunni. Við myndum semja við
þau ríki sem héldu þessum hug-
sjónum á loft í seinni heimsstyrj-
öldinni. En það þýðir, að fyrir-
komulag og framkvæmd utanrík-
ismála tslands yrðu með svipuðu
móti og nú er.
Dr. Arnór Hannibalsson er dósent í
heimspeki rið Háskóla íslands.
Eitthvað fynralla' Þ®
Viö höfum fengið tii
Rreakers.
JJstateBrecíters" mœttásloðinn
_NevvVork
,ö er okkar mottá Bandaríkjunum, New Vor
okkar break dansara, beini
Við noTum io"s»--
i íloOFalbYSSudrottning.n
ixter og Runkvigiiii-
Svæð^ opnað. f-gma!ud"„'ud m' SS
_ Lokað kl. 23:00