Morgunblaðið - 14.02.1985, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 14. FEBRÚAR 1985
Náttúruvernd og veiðistjórn
— eftir Eystein G.
Gíslason
f Velvakanda Morgunblaðsins
birtist nýlega lesandabréf frá
þeim merka manni og náttúru-
unnanda Þorsteini Einarssyni.
Þar fjallar hann um væntanlega
ráðningu nýs veiðistjóra og við-
horf sín til náttúruverndar út frá
því.
Þó að undirritaður sé fyllilega
sammála ýmsu sem þarna kemur
fram, er því ekki að neita að annað
orkar það mikið tvimælis, að
óhætt ætti að vera að athuga fleiri
hliðar á málinu.
f greininni er talað um að val á
manni í starf veiðistjóra standi á
milli skotmanna annars vegar og
líffræðinga hins vegar. Allir, sem
annt sé um lífríki landsins, hljóti
að kjósa líffræðing í starfið. Síðan
koma vangaveltur sem virðast
eiga að koma því inn hjá lesendum
að lögum samkvæmt eigi veiði-
stjóri að vera líffræðingur og
hann skuli móta stefnu í um-
gengni okkar við dýrategundir í
landinu. Hann eigi jafnvel að sjá
um lagasetningar og endurskoðun
laga þar að lútandi. Þetta er ekki
sagt beint, en eins og það er fram
sett virðist það ekki þjóna öðrum
tilgangi en að sanna að veiðistjóri
verði að vera líffræðingur að
mennt. Þarna sýnist óneitanlega
vera gengið heldur langt í mál-
flutningi.
Því miður hef ég ekki við hönd-
ina lögin um embætti veiðistjóra.
Þó tel ég mig vita að þar standi
ekki orð um að hann skuli vera
líffræðingur og fráleitt er með
öllu að þar sé staf að finna um að
hann skuli annast lagasetningar,
endurskoðun laga eða stefnumót-
un um náttúruvernd af nokkru
STJÓRN Neytendasamtakanna hcf-
ur sent frá sér ályktun þar sem
framleiðendur á kartöflum og gul-
rófum eru fordæmdir fyrir stífni í
sölu- og verðlagsmálum með því að
lækka ekki verð á afurðum sínum
vegna góðrar uppskeru á sl. sumri.
Ályktunin fer hér á eftir:
„Fyrir skemmstu var tíunduð sú
frétt í fjölmiðlum, að uppskera á
kartöflum og gulrófum hefði verið
mjög góð á síðastliðnu hausti.
Samtímis berast þær fréttir, að
samtök framleiðenda muni ekki
veita neytendum hlutdeild í þeirri
auknu hagkvæmni, sem af þessari
góðu uppskeru leiðir, með því að
tagi. Ég biðst afsökunar ef ég fer
þar með rangt mál. Ég stend hins
vegar í þeirri trú að samkvæmt
lögum og áunninni hefð sé veiði-
stjóra ætlað fyrst og fremst og
kannski eingöngu að sjá um fram-
kvæmd laga og reglugerða urri
varnir gegn vargdýrum og fækkun
þeirra.
í því starfi sem öðru er þekking
á verkefninu og starfsreynsla
væntanlega gott veganesti. En
hvaða þekking og menntun hentar
best í þessu starfi? Er það líffræði
eða kannski lögfræði, ef maðurinn
á að framfylgja lögum og halda
uppi vissri löggæslu í náttúrunnar
ríki. Ef sú löggæsla er hins vegar
aðallega i því fólgin að halda
fjölda vargdýra í skefjum vegna
skaða sem þau annars vinna, er þá
ekki töluvert atriði að hann kunni
til verka við að fækka þeim og geti
leiðbeint öðrum við það? Eigum
við nokkuð að gera lítið úr kunn-
áttu veiðimannsins þegar talið er
nauðsynlegt að ráða verkstjóra við
fækkun villtra dýra? Sjálfsagt
færi vel á því að slíkur maður væri
vel að sér í lögum og náttúruvís-
indum samkvæmt framansögðu,
en er þó ekki hitt aðalatriðið að
hann kunni að framkvæma þau
verk sem honum eru falin? Ekki
er auðvelt að sjá að það hindri á
nokkurn hátt líffræðinga eða aðra
í að setja hver þau lög sem þeir
vilja eða sem þeir geta sýnt þjóð-
inni fram á að nauðsynlegt sé að
hafa í landi hér.
Starf veiðistjóra mun hafa kom-
ið til sögunnar laust fyrir 1960.
Ekki er mér kunnugt um tildrög
þess að það var upp tekið, en hef
alltaf litið á það sem mjög eðlilegt
spor í búnaðarsögu okkar. Á þeim
tíma flæddi villiminkurinn
óstöðvandi yfir landið, og virtist
vera svo alvarleg ógnun við fugla-
lækka verð á afurðunum.
Þessi harka framleiðenda í
verðlagningarmálunum mun hafa
í för með sér, að stór hluti upp-
skerunnar selst ekki.
Neytendasamtökin samfagna
framleiðendum vegna góðrar upp-
skeru síðastliðins árs, en jafn-
framt fordæma þau þá stífni sem
samtök þeirra hafa sýnt í sölu- og
verðlagsmálum.
Neytendur taka ávallt fullan
þátt í því, sem skattgreiðendur, að
styðja við bakið á bændum í ha.ll-
ærum. Það er þvi ekki nema
sanngjarnt að neytendur njóti
einnig ávaxta góðæranna."
líf og annað náttúrufar að skipu-
lagðar varnir væru nauðsynlegar.
Svartbakur og fleiri mávategundir
voru í mikilli sókn, svo og hrafn og
fleiri vargfuglar sem ollu stór-
skaða og röskun á ýmsum sviðum.
Þá hefur sjálfsagt líka verið talið
æskilegt að hafa heildarstjórn á
grenjavinnslu í landinu, sem gerði
kleift að fylgjast með stærð refa-
stofnsins og halda honum innan
ákveðinna marka.
Varla fer á milli mála að starf
veiðistjóra hafi komið að miklum
notum, þó að sjálfsagt megi gera
þar margt betur að fenginni
reynslu. Það mun hafa verið
Sveinn Einarsson sem kenndi
mönnum að temja og nota hunda
gegn minknum, þannig að menn
stóðu ekki jafn varnarlausir og áð-
ur. Hægt er nú að verjast honum á
ákveðnum svæðum og bjarga
þannig verðmætum varplöndum,
til dæmis.
Nú mun vera orðið fátítt að ref-
ir leggist á lömb og annað sauðfé
en við þann vanda, sem var oft
mjög mikill, höfðu íslenskir bænd-
ur löngum þurft að glíma. Sumir
telja þetta stafa af breyttum bún-
aðarháttum og má vera að nokkuð
sé til í því, en aðrir segja að sá
skaði sem refurinn gerir sé í beinu
hlutfalli við stærð stofnsins. Þeir
segja að á undanförnum árum
hafi refum fækkað, sem er þá
væntanlega árangur samræmdra
aðgerða og þar með minnkað tjón
af þeirra völdum. Ólíklegt sé að
ekki mundi aftur sækja í sama
horf ef stofninn stækkaði á ný.
Vargfuglagerið er plága sem
óþarft er að deila um að sé fyrir
hendi. Hún er talin afleiðing af
bruðli neysluþjóðfélagsins sem
dreifir úrgangi og matarleifum á
sjó og landi sem þessir fuglar síð-
an nýta. Vissulega væri ánægju-
legt að þurfa ekki að amast við
þessum fleygu og fögru lífverum
sem þrífa upp eftir okkur óþverr-
ann. En svo einfalt er málið ekki.
Fjölgun þeirra er jafnvægisröskun
sem bitnar á öðrum þegnum líf-
ríkisins. í samlögum við tófu og
mink, og líka einir sér, hafa varg-
fuglar skaðað og eyðilagt æðar-
varp og annað fuglalíf á ýmsum
svæðum og eru vandamál á mörg-
um öðrum sviðum. Oft er því hald-
ið fram að eina ráðið til að draga
úr þessum vanda sé að eyða öllum
úrgangi sem ekki er nýttur og
muni þá fuglinum fækka. Aðrar
fækkunaraðgerðir séu gagns-
lausar og ómannúðlegar. Slíkar
fullyrðingar fá þó varla staðist.
Ýmis ráð eru til að fækka varg-
fuglum og bægja þeim frá við-
kvæmum svæðum en til þess þarf
samræmdar aðgerðir. Að mannúð-
legra sé að fækka dýrum með því
að svelta þau en að aflífa þau á
annan fljótvirkari hátt munu
tæplega allir samþykkja. Hug-
myndin að fækka fuglinum með
Eysteinn G. Gíslason
„Varla fer á milli mála
að starf veiðistjóra hafi
komið að miklum not-
um, þó að sjálfsagt megi
gera þar margt betur að
fenginni reynslu.“
svelti er að auki ærið fjarlæg eða
hvernig er unnt að hindra fæðu-
framboð frá fiskveiðiflotanum að
gagni?
Onnur leið sýnist líklegri til
árangurs. Hún er sú að veiði-
stjóra, ásamt trúnaðarmönnum út
um landsbyggðina, verði falið að
stórfækka vargfugli um allt land
með samræmdu átaki og sporna
síðan við offjölgun á ný. Jafnhliða
verði tekið fyrir fæðuútburð eftir
föngum. Þarna er um hreint nátt-
úruverndarmál að ræða.
Náttúruvernd hefur verið mikið
til umræðu undanfarin ár og ekki
að ástæðulausu. Við þær aðstæður
er hætt við að fram komi margs
konar sjónarmið sem deilt er um,
jafnvel sérviska, kreddur og
hreinar öfgar. Fjarri sé mér að
gera lítið úr menntun líffræðinga
eða gildi náttúruvísinda yfirleitt.
Þó hefur víst fleirum en mér
blöskrað sumt sem langskólageng-
ið fólk hefur stundum látið fara
frá sér. Þar hefur verið haldið
fram að skaðsemi ákveðinna fugla
og dýrategunda sé ímyndun ein,
sprottin af lestri barna um vond
dýr í ævintýrum. Ekki sé hægt að
tala um neina skaðvalda í ís-
lenskri náttúru nema þá helst æð-
arfugl. Aðrir nefna seli. Ástæðu-
laust og ósæmilegt að vera að am-
ast við viðgangi refa, minka,
svartbaka og hrafna. Þær tegund-
ir eigi að fá að þróast í friði, og þá
muni jafnvægi og friður ríkja að
lokum. Samræmis vegna hlýtur
það að gilda um fleiri tegundir,
sem menn hafa lengi amast við,
svo sem rottur og mýs, lús og
kláðamaur, berkla, svartadauða
o.s.frv. Ekki man ég betur en að
3umir líffræðingar, að minnsta
kosti, hafi talið starf veiðistjóra
óþarft og því skuli leggja það
niður.
Nokkur hópur fólks á landi hér
ber fyrir brjósti gamla og merka
atvinnugrein sem á í vök að verj-
ast og trúir að hægt sé að efla
verulega. Þar er átt við dúntekju
en þar kunna tslendingar betur til
verka en aðrar þjóðir og selja
framleiðsluna háu verði erlendis.
Óhætt er þó að afskrifa allar
vengaveltur um viðhald og eflingu
æðarvarps ef framangreindar
hugmyndir um vargdýrafriðun ná
fram að ganga. Og hvers vegna
ættum við að vera að súta það? Er
ekki amast við flestu sem hægt er
að framleiða utan Reykjavíkur?
Þeir sem vilja efla æðarvarp
leggja hins vegar ekki til að starf
veiðistjóra verði lagt niður, heldur
gjarnan eflt til muna svo að það
geti annast skipulagða vargdýra-
fækkun betur en hingað til. Við
myndum vilja geta kallað til veiði-
stjóra og trúnaðarmenn hans þeg-
ar á þarf að halda, ekki til að
rannsaka vargdýr, semja lög eða
marka stefnu í náttúruverndar-
málum, heldur einfaldlega til aö
fækka meindýrum. Þá skiptir
mestu að mennirnir kunni það
starf. Hvort veiðistjóri hafi há-
skólapróf í líffræði létum við
okkur í léttu rúmi liggja, enda
þyrfti hann kannski ekkert frekar
á því að halda en t.d. forstjóri
Sláturfélags Suðurlands eða skip-
stjóri á togara, sem líka hafa það
hlutverk að stjórna niðurskurði
dýrategunda að marki sem aðrir
menn ákveða.
Þessar hugleiðingar eru til
orðnar vegna pistils Þorsteins
Einarssonar, en eru ekki svar við
því sem þar er sagt nema að litlu
leyti. Því síður eru þær ádeila á
skoðanir hans enda er ég þeim
sammála á ýmsan hátt eins og áð-
ur segir. Lífríki landsins þurfum
við að vernda og nytja og koma
þar í veg fyrir röskun og yfirgang
tegunda. Vissulega þarf margt að
rannsaka, lög þarf að setja og
endurskoða o.s.frv. Hvort slíkt er í
verkahring veiðistjóra er bara allt
annað mál.
Við eigum Náttúrufræðistofn-
un, háskóla, rannsóknastofnanir
og tilraunastöðvar, Náttúruvernd-
arráð, náttúruverndarnefndir,
náttúruverndarsamtök og ýmiss
konar áhugamannafélög um nátt-
úruvemd, Alþingi, ráðuneyti og
sjálfsagt mörg fleiri apparöt, auk
fjölda vel menntaðra líf- og nátt-
úrufræðinga sem um þessi mál
fjalla. Vonandi verður því unnt að
marka farsæla og skynsamlega
stefnu í þessum málum jafnvel þó
að veiðistjóri komi þar hvergi
nærri.
Eysteinn G. Gíslason er hlunninda-
bóndi í Skáteyjum og stiórnarmað-
ur í Æóarræktarfélagi Islanda.
Stjóm Neytendasamtakanna:
Fordæma hörku í verðlags-
málum kartaflna og gulrófna
Andleg
Kvikmyndir
Árni Þórarinsson
Regnboginn: The Element of
Crime — Eðli glæpsins ☆
Dönsk-ensk. Argerð 1984. Hand-
rit: Lars Von Trier, Niels Vorsel.
Leikstjóri: Lars Von Trier. Aðal-
hlutverk: Michael Elphick, Es-
mond Knight, Meme Lai.
Það er fengur að fá að sjá
þessa mynd sem Danir voru að
monta sig með á Cannes-hátíð-
inni í fyrra. Að því sögðu tek ég
strax fram að Éðli glæpsins er
bara mont, innantóm „listræn"
sýndarmennska. Höfundurinn,
Von Trier, sköllóttur unglingur
sem kemur fram í myndinni sem
sveittur hótelstjóri, skapar hér
einhvers konar bastarð úr glýj-
aðri háspeki Tarkofskís og leyni-
lögreglusögu eins og Big Sleep
vosbúð
Howards Hawks. Og mikið gasa-
lega er þetta leiðinlegt verk.
Eins gott að Bogart þurfti ekki
að taka þátt í þessu rugli. í stað-
inn er enskur leikari með mal-
arrödd, Michael Elphick, látinn
vaða elginn, — yfirleitt í bók-
staflegri merkingu, því myndin
er til skiptis sviðsett í brakandi
þurrki eða dynjandi vatnsviðri.
Allt á það að vera voða voða
symbólskt.
Fyrsta skotið er af hesti (eða
var það asni? Það væri meir við
hæfi) að bylta sér afvelta í
sandmekki. Það þýðir þurrk.
Leynilögreglumaðurinn Fisher
(symbólskt nafn, athugið það)
snýr aftur til Egyptalands eftir
að hafa tekið að sér rannsókn á
morðmáli, svokölluðum Happ-
drættismorðum, í Evrópu, að því
er virðist Þýskalandi, sem orðið
er að símyrkvuðu flóðasvæði. Þá
sjáum við afhausaðan hest í
vatnsbúri (það er sýmbólskt vel
að merkja). Núnú, Fisher á í
kröggum með sálina í sér eftir
Evrópumálið og myndin er síðan
afturhvarf, upprifjun hans í dá-
leiðslusvefni hjá feitum Egypta,
trúlega sálfræðingi, á rannsókn
þessa morðmáls. Upprifjunin
lýtur lögmálum draums, mar-
traðar, skotin í gullinni lita-
áferð, og er allt á kafi í vatni í
flestum atriðum þar sem Fisher
Meme Lai, sem gulleit hóra, og
Michael Elphick, sem Fisher leyni-
lögreglumaður, reyna að eðla sig í
bleytunni í The Element of Crime.
rekur sig eftir löngum, þröngum
og blautum göngum mestanpart.
Gamall lærifaðir hans í
glæpafræðum sem byggt hefur
kenningakerfi um „eðli glæps-
ins“ kemur mjög við sögu, svo og
meintur fjöldamorðingi sem
Fisher fer sjálfur að líkjast meir
og meir eftir því sem líður á
rannsóknina og undir lokin
verða eiginlega allir þrír að ein-
um og sama þættinum í „eðli
glæpsins". Þetta hefur höfund-
um fundist býsna slungin flétta.
Hún er það bara ekki. Eðli
glæpsins er bíómynd sem tekur
sig ákaflega alvarlega. En í
henni er fátt sem er þess virði að
taka alvarlega. Þetta er mynd
sem framkallar lítið annað en
kvef hjá leikurum og höfuðverk
hjá áhorfendum.