Morgunblaðið - 03.10.1985, Síða 16

16____________MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. OKTÓBER1985_
Opið bréf til Jóns Helga-
sonar dómsmálaráðherra
Ég leita til þín, herra dóms-
málaráðherra, f.h. umbjóðanda
míns, Þorgeirs Þorgeirssonar,
Bókhlöðustíg 6b, Reykjavík, nnr.
9563—3005, vegna máls ákæru-
valdsins á hendur honum nr.
3445/1983 fyrir Sakadómi Reykja-
vikur, en ég er skipaður verjandi
hans.
Erindi mitt er tvíþætt. Annars
vegar að óska eftir að þú skipir
löghæfan mann til að endurupp-
taka og gegna starfi saksóknara
við ákvörðun um það hvort leyfa
skuli ákærða, umbj. mínum, að
skjóta til Hæstaréttar úrskurði
Péturs Guðgeirssonar sakadóm-
ara um að hann skuli ekki víkja
sæti í málinu, sem upp var kveð-
inn 25. sept. 1985. Ríkissaksóknari
hefur neitað að veita þetta leyfi
með bréfi, dags. 26.9.1985.
Hinn þáttur erindisins er að
gera þér grein fyrir helstu þáttum
máls umbjóðanda mins og nokkr-
um atriðum sem tengjast rekstri
þess.
Skipun sérstaks
saksóknara.
Bókuð hafa verið fjögur þing-
höld í máli ákærða, öll í september
1985. í þriðja þinghaldi, 24. sept-
ember, var ekki mætt af hálfu
ákæruvaldsins í málinu, fremur
en hin skiptin. Virðist dómari
málsins hafa tekið að sér að reka
málið fyrir hönd ákæruvaldsins
fyrir Sakadóminum.
Þá hafði dómarinn heldur ekki
hirt um að koma til skila ábend-
ingu ákærða í fyrra réttarhaldi
þess efnis að ákærði teldi að fram-
ið hefði verið lagabrot við gerð ák-
ærunnar. Sem sagt það, að ákært
hefði verið fyrir hluta setninga og
einstakar setningar í greinum ák-
ærða en ekki greinarnar í heild
sinni. Taldi ákærði að í ákærunni
fælust brot gegn ákv. 2. mgr. 4. gr.
höfundalaga nr. 73/1972.
Sú háttsemi ákæruvaldsins að
mæta ekki við réttarhöld í máli,
sem höfðað var til refsingar, er
talið brot á ákv. 1. mgr. 20. gr. laga
nr. 74/1974 um meðferð opinberra
mála, en þar segir: „Ríkissaksókn-
ari fer með ákæruvaldið.“ Kom auk
þess fleira til. Telur ákærði brýnt
að fá tækifæri til að gera Hæsta-
rétti grein fyrir málinu.
Ástæður þess að leitað er til þín,
herra dómsmálaráðherra, út af
þessu eru ákv. 22. gr. laga nr.
74/1974 en þar segir: „Þegar ríkis-
saksóknari er svo riðinn við mál
eða aðila, að hann mætti eigi
gegna dómarastörfum í því, skal
hann tilkynna það dómsmála-
ráðherra. Nú berst ráðherra slík
tilkynning eða hann fær vitneskju
um það með öðrum hætti og skip-
ar hann þá vararíkissaksóknara
eða annan löghæfan mann, sbr. 2.
mgr. 20. gr., til meðferðar þess
máls.“
Þar sem málsskotsástæður
ákærða til Hæstaréttar eru meint
brot ríkissaksóknara, Þórðar
Björnssonar, á þeim opinberum
starfsskyldum hans að mæta eða
láta mæta við rekstur opinbers
máls í Sakadómi, auk meintra
brota við gerð ákæru, er litið svo á
að hann sé vanhæfur til að gegna
störfum við ákvörðun um það
hvort leyfa skuli kæru á synjunar-
úrskurði Péturs Guðgeirssonar að
víkja sæti í málinu. Ákærði telur
aðra löglærða fasta starfsmenn
ríkissaksóknaraembættisins einn-
ig vanhæfa, vegna þess að þeir eru
háðir stjórn ríkissaksóknara, hafa
lengi starfað við þær aðstæður,
sem hér eru taldar ólögmætar, og
hafa sumir hverjir einnig haft
bein afskipti af máli ákærða.
Nokkur efnisatriði
refsimáls Þorgeirs
Þorgeirssonar
Minnt er á að ákærði er talinn
hafa brotið gegn ákv. 108. gr. alm.
hegningarlaga nr. 19/1940 með
meintum ærumeiðandi aðdróttun-
um í Morgunblaðinu. Fyrri grein-
in bar aðalfyrirsögnina „Hugum
nú að“ og undirfyrirsögnina „Opið
bréf til Jóns Helgasonar, dóms-
málaráðherra" og birtist hún 7.
desember 1983. Seinni greinin bar
fyrirsögnina „Neyttu meðan á nef-
inu stendur ... “ og birtist hún 20.
sama mánaðar og ár.“
Síðan eru teknar úr greinunum
meintar ærumeiöandi aðdróttanir
í setningarhlutum og einstökum
setningum og krafist að ákærði
verði dæmdur til refsingar og
greiðslu alls sakarkostnaðar.
Þótt ýmsum kunni að þykja
þetta refsimál í minna lagi er
ákærði annarrar skoðunar. Hann
telur að með kæruaðgerðum Lög-
reglufélags Reykjavíkur, rann-
sókn Rannsóknarlögreglunnar,
ákæru ríkissaksóknara og rekstri
málsins fyrir Sakadómi Reykja-
víkur eins og hann hefur verið, sé
brotið gegn ákvæðum stjórnar-
skrárinnar og ýmsum öðrum laga-
ákvæðum. Er þar átt við ákvæði,
sem eiga að tryggja ritfrelsi og
faglega og vandaða meðferð refsi-
máls fyrir hlutlausum dómstóli.
I 108. gr. alm. hegningarlaga
segir: „Hver sem hefur í frammi
skammaryrði, aðrar móðganir í
orðum eða athöfnum eða æru-
meiðandi aðdróttanir við opinber-
an starfsmann, þegar hann er að
gegna skyldustarfi sínu, eða við
hann eða um hann út af því, skal
sæta sektum, varðhaldi eða fang-
elsi allt að 3 árum. Aðdróttun,
þótt sönnuð sé, varðar sektum ef
hún er borin fram á ótilhlýðilegan
hátt.“ Ákærði telur að skilyrði
skorti til að ákæra hann til refs-
ingar samkvæmt þessari grein.
Skulu eftirfarandi atriði rakin:
1. Hinum meintu ærumeiðandi
aðdróttunum er ekki beint að
neinum ákveðnum opinberum
„Þótt ýmsum kunni að
þykja þetta refsimál í
minna lagi er ákærði
annarrar skoðunar.
Hann telur að með
kæruaðgerðum Lög-
reglufélags Reykjavík-
ur, rannsókn Rann-
sóknarlögreglunnar,
ákæru ríkissaksóknara
og rekstri málsins fyrir
Sakadómi Reykjavíkur
eins og hann hefur ver-
ið, sé brotið gegn
ákvæðum stjórnarskrár-
innar og ýmsum öðrum
lagaákvæðum.“
starfsmanni, vegna opinberra
starfa hans. Fyrri greinin er opið
bréf til þín, herra dómsmálaráð-
herra, sem yfirmanns lögreglu-
mála í landinu. Síðari greinin á að
vísu við framgöngu Iögreglu-
mannsins Einars Bjarnasonar í
sjónvarpinu 13. desember 1983. Er
af ákærða talið að þar hljóti Einar
að hafa komið fram sem formaður
Logreglufélags Reykjavíkur eða
áhugamaður um réttarfar, en ekki
sem opinber starfsmaður að vinna
skyldustörf sín. Það stenst því
ekki sem áskilið er í refsiákvæð-
unum að hinum meintu aðdrótt-
unum, sé beint að einhverjum
ákveðnum opinberum starfsmanni
vegna opinberra starfa hans.
Enda hefur enginn slíkur gefið sig
fram. Kærandinn er Lögreglufé-
lag Reykjavíkur.
2. Með greinunum var ekki vegið
að störfum lögreglumanna al-
mennt. í fyrri greininni var fjallað
um neikvæðustu þætti í störfum
lögreglumanna, þ.e. alvarlega
áverka, sem menn voru taldir hafa
hlotið við lögregluaðgerðir. Taldi
ákærði að skipa yrði óháða nefnd
valmenna til að kanna málið.
Opinbert vald kemur víða við.
Mjög stórum hluta þjóðartekn-
anna er eytt í samneyslu í krafti
opinbers valds auk þess sem lög-
reglunni er falið að stilla til friðar
og grípa inn í þegar menn takast á
eða fara sér að voða. Staðreynt er
að við þessi erfiðu og margvíslegu
störf lögreglunnar hafa orðið slys.
Rithöfundi hlýtur að vera heim-
ilt að fjalla almennt um fram-
kvæmd opinbers valds og vara við
að því sé beitt þannig að það valdi
lff- og heilsutjóni. Honum hlýtur
einnig að vera heimilt að viðhafa
þau efnistök, orð og stíl, sem hann
telur rétt meðan ekki er vikið að
ákveðnum mönnum. Lesendur
geta síðan látið sér líka vel eða
illa.
Þú, herra dómsmálaráðherra,
svaraðir opnu bréfi ákærða til þín
með bréfi dóms- og
kirkjumálaráðuneytisins, dags. 9.
jan. 1984. í því segir: „Af þessu
tilefni er tekið fram, að vandamál
þessi sæta nú margháttaðri um-
fjöllun, en fyrir dyrum er umræða
á Alþingi um þetta efni og er þess
að vænta, að dómsmálaráðherra
muni þar gera grein fyrir mati á
þeim athugunum og ábendingum,
sem þá liggja fyrir." Lögreglu-
menn hafa einnig ályktað nýlega
um að rétt sé að fjölga lögreglu-
mönnum við framkvæmd ein-
stakra verka til að tryggja betur
slysalausa framkvæmd.
3. Ástæða þess að skrif ákærða
vöktu athygli og eru talin hafa
ærumeitt er sú að þau voru birt í
Morgunblaðinu, sem kemur út í
um fjörutíu þúsundum eintaka.
Ólíklegt er að handrit ákærða ein
sér valdi miklu. Ritstjórn Morgun-
blaðsins ákvað birtingu greina ák-
ærða í blaðinu og greiddi honum
fyrir skrifin. Það er því í þessu
tilviki Morgunblaðið sem „hefur í
frammi" hinar meintu æru-
meiðandi aðdróttanir. Fjölmiðlun-
in er því hinn veigamikli þáttur
hinna meintu brota almennu
hegningarlaganna. Þetta er nefnt
hér vegna þess að ekki er vitað til
að ritstjórn Morgunblaðsins hafi
sætt kæru eða ákæru, enda ekki
ástæða til. Ef ákæruvaldinu var
alvara með ákærunni er dapurlegt
að beina ákærunni alfarið gegn
einyrkja með ritvél, en sleppa öfl-
ugum fjölmiðli, sem á þýðingar-
mikinn hlut að sama verki.
Réttarbrot opinberra
starfsmanna sem tengj-
ast máli ákærða
Ákærði telur að í tengslum við
réttmæt og stjórnarsícrárvarin
skrif hans hafi hann sætt órétt-
mætum og ólöglegum aðgerðum af
hendi opinberra starfsmanna.
Hér er ekki átt við einkaaðgerð-
ir opinberra starfsmanna, svo sem
áform Björns Sigurðssonar lög-
reglumanns um að hafa rit-
höfundartitilinn af ákærða. Held-
ur brot, sem opinberir starfsmenn
hafa framið við framkvæmd opin-
berra starfa sinna. Skulu þessi
nefndi nú:
1. Ákærði telur að forráðmenn
sjónvarpsins hafi í útsendingu
umræöuþáttar að kveldi 13. des.
1983 leyft neikvæða einhliða um-
fjöllun um ritverk hans, án þess
að honum gæfist tækifæri til að
skoða gögn áður en þau voru lögð
fram í þættinum eða svara fyrir
sig í þættinum. Þetta telur hann
að hafi verið brot á starfs- og
hlutleysisreglum Ríkisútvarpsins.
Einnig að framlagning og upplest-
ur úr bréfi I sjónvarpsþættinum
hafi verið óréttmæt vegna þess, að
það hafi ekki átt við þau tilvik,
sem þátttakendur töldu og átti að
sanna meintar rangfærslur
ákærða.
2. Ákærði telur að rannsókn
opinbers máls, sem beinist að
meintu opinberu broti ákveðins
manns, skuli fara fram fyrir hlut- (
lausum dómstóli þar sem fulltrúar
ákæruvalds og sakbornings fá að
setja fram kröfur og rök, en hinn
hlutlausi dómstóll sker úr ef
ágreiningur verður milli þeirra.
Er í þessu sambandi visað til
grundvallarlaga, svo sem stjórn-
arskrár og mannréttindasáttmála
Evrópuráðsins og Sameinuðu
þjóðanna.
Telur ákærði að með rannsókn
máls hans í lokaðri lög-
reglustofnun hafi verið brotið
gegn þessum ákvæðum. Auk þess
telur ákærði sérstaklega að mis-
tök hafi orðið við að afla og gefa
upplýsingar um sjúkrahúsdvöl
ákærða á árinu 1978, sem síðan
hafi valdið því að rann-
sóknaraðilar tengdu saman
sjúkrahúsdvalir ákærða og annars
manns, sem ákærði kannast ekki
við að hafa hitt. Ákæra og fleiri
réttargerðir í málinu hafi síðan
byggst á þessum mistökum.
3. Éins og áður er að vikið telur
ákærði að við gerð ákæru hafi ver-
ið brotið gróflega ákvæði 2. mgr. 4.
gr. höfundarlaga nr. 73/1972, en
þar segir. „Óheimilt er að breyta
verki höfundar eða birta það með
þeim hætti eða í því samhengi, að
skert geti höfundarheiður hans
eða höfundarsérkenni.“ Hann tel-
ur einnig að önnur ákv. höfundar-
laganna valdi því að þetta ákvæði
eigi m.a. við gerð ákæru, þar sem
ákært er fyrir setningarhluta og
fáar setningar, en ekki greinarnar
í heild.
4. Ákærði telur að ekki hafi verið
farið að réttum reglum í Saka-
dómi Reykjavíkur. Skal fyrst
nefnt að ákæran hefur ekki verið
birt ákærða réttilega. Ákærði tel-
ur þó mestu skipta að ekki hefur
verið mætt í málinu af hálfu
ákæruvaldsins. Það hefur orðið til
þess að dómarinn hefur tekið að
sér að vinna störf, sem réttara
væri að fulltrúi ákæruvaldsins
ynni. Ljóst er að ákæruvaldið get-
ur ekki gegnt skyldum sínum eins
og þeim er lýst í 79. gr. laganna
um meðferð opinberra mála:
„Hlutverk sækjanda er að
stuðla að því að hið sanna og rétta