Morgunblaðið - 14.06.1986, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. JÚNÍ1986
fttwgmiÞIftfriftí
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakið.
Efnavopn og ísland
Töluverðar umræður hafa
verið um efnavopn síðustu
vikur vegna þeirrar ákvörðunar
Bandaríkjastjómar að hefja
framleiðslu á þeim á ný eftir 17
ára hlé. Samkvæmt ákvörðun
Bandaríkjaþings var það sett
sem skilyrði fyrir fjárveitingum
til efnavopnanna, að málið yrði
borið upp á vettvangi Atlants-
hafsbandalagsins og leitað
samþykkis ríkjanna þar. Þetta
var gert með þeim hætti, sem
venjulegur er, að á vettvangi
bandalagsins tilkynna ríkis-
stjómir hvaða markmið þau
hafa sett sér í vamarviðbúnaði
á næstu ámm. Þegar markmið
Bandaríkjastjómar vom kynnt
og þar með efnavopnin, lýstu
ýmsar ríkisstjómir yfír því og
þeirra á meðal hin íslenska, að
þær vildu þurrka efnavopn út úr
vopnabúmm alls staðar í heim-
inum og heimiluðu þau ekki í
landi sínu. Niðurstaðan á vett-
vangi Atlantshafsbandalagsins
varð sú, að Bandaríkjastjóm
taldi sig hafa fengið þar við-
brögð, sem uppfylltu skilyrði
Bandaríkjaþings fyrir fjárveit-
ingum.
Talsmenn þess, að hafín sé
framleiðsla á efnavopnun á nýj-
an leik, hafa beitt ýmsum ráðum
til að styðja mál sitt. Er það
alkunna, að gripið er til ýmissa
aðferða við slíkar aðstæður og
eitt slíkt sáu lesendur Morgun-
blaðsins í gær, þegar birt var
frétt um efnavopn, sem kom á
forsíðu blaðsins The Wall Street
Joumal á fímmtudag. Þar er
ísland tekið sem dæmi um stað,
sem kynni að verða fyrir sov-
éskri árás með efnavopnum. Að
fulltrúar Bandaríkjastjómar eða
hemaðarsérfræðingar skuli sér-
staklega minnast á ísland í
þessu sambandi gefur alls ekki
rétta mynd af þeim umræðum,
sem um þessi mál em, til dæmis
annars staðar á Norðurlöndum.
Sænsku almannavaminar hafa
til að mynda sett sér það mark-
mið, að allir íbúar landsins geti
gengið að grímum eða búning-
um til vamar gegn efnavopnum.
í árslok 1984 höfðu sænsku
almannavamimar dreift 4,2
milljón grímum og 600 þúsund
vemdarbúningum fyrir böm.
Af fréttinni í The Wall Street
Joumal má ráða, að hún sé
skrifuð til að kynna sjónarmið
þeirra, sem vilja, að ákvörðunin
um að Bandaríkjamenn fram-
Ieiði efíiavopn nái fram að
ganga. Þar segir, að efnavopna-
búr Sovétmanna sé þrisvar til
fjórum sinnum stærra en Banda-
ríkjamanna. ítrekuð er sú skoð-
un stjómvalda í Washington, að
þetta ójafnvægi muni leiða til
þess, að Sovétmenn noti efna-
vopn frekar en kjamorkuvopn,
þar sem jafnvægi ríki milli stór-
veldanna. Ráði Vesturveldin yfír
fáum efnavopnum gætu þau
neyðst til að grípa til kjamorku-
vopna til að stemma stigu við
efnavopnaárás Sovétmanna. Þá
segir: „í Evrópu er óttinn við
stríð með efnavopnum mikill og
fer augsýnilega vaxandi."
Hér skal dregið í efa, að óttinn
við stríð fari vaxandi í Evrópu.
Að Evrópubúar telji líklegra en
áður, að Sovétmenn beiti efna-
vopnum í hemaði, skal hins
vegar ekki dregið í efa. Eins og
dæmið af sænsku almannavöm-
unum sýnir vilja menn þar vera
við öllu búnir í þessu efni. í bréfí,
sem forsætisráðuneytið ritaði,
eftir að Steingrímur Hermanns-
son tók við stjóm þar á árinu
1983, til nefndar, sem vann að
endurskoðun á lögum um al-
mannavamir, kemur fram, að
mestar líkur væm á því, ef
öryggiskerfíð brysti, að
sprengjuárásir með venjulegum
vopnum yrðu gerðar á ísland
og þá kynnu efnavopn að vera
notuð. Af þessu má sjá, að það
þarf ekki The Wall Street Jour-
nal til að upplýsa fslendinga um
þessa hættu.
En eins og segir í fyrrgreindu
bréfí forsætisráðuneytisins þá
yrði öryggiskerfíð, sem við höf-
um tekið þátt í að mynda með
aðild okkar að Atlantshafs-
bandalaginu, bresta, áður en
tekið yrði til við að beita vopnum
gegn íslendingum eða öðrum
þjóðum. Þetta er mikilvægt skil-
yrði. Samstarfíð innan Atlants-
hafsbandalagsins hefur að
markmiði að tryggja aðildar-
þjóðunum frið. Til að þetta
samstarf beri ávöxt verður hver
þjóð að leggja sitt af mörkum;
hún á einnig heimtingu á því,
að bandamenn hennar séu ekki
að draga hana inn í hræðsluá-
róður, sem þeir einir beita, er
telja sig staiida höllum fæti.
Greinin á # forsíðu The Wall
Street Joumal er til marks um
slíkan áróður. Hann verður að
lokum vátn á myllu þeirra, sem
vilja grafa undan samstarfínu
innan Atlantshafsbandalagsins.
Þess þykir gæta meira í seinni
tíð en áður, að bandarísk stjóm-
völd telji sér fært að fara sínu
fram í samskiptum við banda-
menn sína, án þess að sýna þá
tillitssemi, sem ein skapar æski-
legt andrúmsloft í samstarfí um
viðkvæm mál. Gegn slíkri áráttu
er nauðsjmlegt að spoma með
öllum tiltækum ráðum. Annað
færir aðeins Kremlveijum vopn
í hendur og auðveldar þeim að
ná því markmiði, sem þeir setja
efst á óskalistann, að deila og
drottna í Evrópu eftir að fleygur
hefur verið rekinn á milli Vest-
ur-Evrópu og Norður-Ameríku.
irn^n
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Síðasti þáttur prentaðist
ekki alveg gallalaust. Sum-
staðar skorti leturbreytingar,
svo sem glöggir menn munu
væntanlega hafa tekið eftir.
Þá féll brott smáorð úr loka-
limmnni eftir N.N. Þótt litlu
nemi, breytir það hrynjandi,
og rétt skal vera rétt. Limran
er þá svona:
Ef þú hugsaðir aðeins um annað
og ekki um hitt (sem er bannað)
verðurtilverangrá
einsogglámuráslgá
og margt girnilegt látið ókannað.
★
Kjartan Ragnars í Reykja-
vík skrifar mér svofellt bréf:
„Heill og sæll.
Upp er risið vandamál sem
virðist ekki auðleyst. — Ég var
að þýða á íslensku erlendan
Ú'ölþjóðasáttmála þar sem
segir í lokin að hann sé saminn
á ensku og frönsku, og séu
(báðir) textar jafngildir, enda
er þetta orðalag (báðir) viðhaft
í íslenskum þýðingum annarra
erlendra samninga.
Ég sætti mig ekki alls kostar
við þetta orðalag „báðir jafn-
gildir“, tel það naumast rétt
hugsað.
Þá datt mér í hug frægt
orðstef [úr Gunnl. sögu
ormstungu], „eigi skal haltur
ganga meðan báðir fætur em
jafnlangir"; ætli „þeir gömlu"
hafí ekki getað villzt á grýttum
vegi rétt eins og vér sem nú
lifum?
Ekki getur annar textinn
verið jafngildur, né annar fót-
urinn jafnlangur, nema þá
jafngildur eða jafnlangur hin-
um; en það er ekki tekið fram.
Ég hef borið þetta undir
fróða menn sem em ýmist í
vafa, koma af fjöllum eða em
mér ekki sammála. Einn þeirra
sagði að ef rétt væri að segja
allir jafngildir eða -langir,
mætti alveg eins segja báðir
jafngildir eða -langir.
Mér virðist vel við hæfí að
segja allir, §órir, þrír eða tveir
jafnlangir, en fráleitt báðir
jafnlangir.
Sá maður, sem ég tel hvað
fróðastan um íslenzkt mál,
sagði eitthvað á þessa leið:
„Þetta er bara svona og hefur
alltaf verið, og tjáir ekki um
að fást.“
Ég skal geta þess að í
frönskum texta segir: Þessir
tveir textar („les deux“)
o.s.frv., en í enskum texta
báðir (both). Löngum hefur
verið talið að franskir væm
manna rökvísastir í hugsun og
máli. Hvað sýnist þér um þetta,
Gísli frá Hofí?
Margblessaður.“
Gísla frá Hofí þykir umrætt
málfar ekki eins fráleitt og
bréfritara. Svo má líta á að
orðasambandið sé „liðfellt“.
Báðir textamir em [hvor öðr-
um] jafngildir. Ef menn vilja,
er auðvelt að bæta þessu inn
aftur. Þá er einnig hægt að
sniðganga orðið báðir og segja
til dæmis: Hvor tveggja samn-
inganna er jafngildur.
★
Reykvíkingur, sá er óskar
nafnieyndar, hefur skrifað mér
allmikið bréf, sem ég vildi
gjama birta að mestu, því að
þar er margt athyglisvert, en
strax skal tekið fram, að ég
er ekki sammála bréfritara
nema um sumt og mun gera
mínar athugasemdir síðar. En
hér með gef ég ónefndum
Reykvíkingi orðið um sinn:
„Ágæti þáttaskrifandi.
Bestu þakkir fyrir skemmti-
Iega og nauðsynlega þætti um
íslenskt mál í Morgunblaðinu.
Um jólaleytið var í blaði einu
(Helgarpóstinum) birt Evrópu-
kort með yfírskriftinni „Jól á
30 Evrópumálum", og vom
jólaheitin færð inn á hvert land
fyrir sig. Kemur þama greini-
lega í ljós, að heitin í flestum
löndum Vestur-Evrópu em
svipuð, byija öll á stafnum N
og minna á orðin nótt og nið
í vom máli. Erlendu orðin em
þessi: Nollag (skosk-gelíska),
Nollaig (írska), Nadolig (wal-
eska), Nedeleg (bretónska),
Noél (franska), Natal (portú-
galska), Navidad (spænska) og
341. þáttur
Natale (ítalska). Hér er að
sjálfsögðu ekki um neina til-
viljun að ræða, orðin hljóta að
vera sömu ættar.
En hefur íslenska orðið jól
og samsvarandi orð á hinum
Norðurlandatungunum sér-
stöðu í þessum hópi? Við skul-
um ekki viðurkenna það nema
með gildum rökum. N-ið, sem
er í upphafi tilgreindra orða,
gæti hafa fallið niður í íslenska
orðinu, og sé bætt við a-i aftan
við, er komið hið fomíslenska
orð njóla, sem einmitt þýðir
nótt, jafnvel hin dimmasta
nótt, svartnætti, sem er ein-
mitt réttnefni yfír dimmasta
tíma vetrarins.
Þessu til áréttingar skal
minnt á: í íslensku em til skyld
orð, sem ýmist em með n-i í
upphafí eða ekki, og hef ég
fundið þessi: nál-alur, nei-ei,
nótt-ótta, neinn-einn, nagg-
agg. Gaman væri að fá álit
þáttarins á þessu.“
Hér lætur umsjónarmaður
staðar numið með bréfíð. Síð-
ari hluti bíður síns tíma, svo
og athugasemdir umsjónar-
manns við það sem komið er.
Orðið er líka laust, hveijum
sem vill, um þessar orðsifja-
hugmyndir.
★
Sem ég er að ljúka þessum
þætti, berst mér bréf frá manni
sem kýs að kalla sig Harald
héðan. Hann segir:
„Hr. umsjónarmaður. Feg-
inn er ég því að nú virðist
Hlymrekur handan dauður, að
minnsta kosti úr öllum æðum.
Ég sendi þættinum tvær vísur
svo sem í minningu hans.“
Er Hlymrekur handan nú andaður?
Er hallbúanökkvi hans strandaður?
Var hann settur í bann
til að meiða engan mann?
Er nú mjöður hans síðasti blandaður?
Það er erfítt að ríma við Rangalón.
Samt rakst ég þar eitt sinn á stangaflón
meðeitthvaðáflösku
ogormaítösku
sem hann ætlaði að kasta í Langalón!
Tónlist — byffffinff-
arlist í jafnvægi
eftir Ármann Öm Ármannsson
Vinur minn, Sveinn Einarsson
leikstjóri m.m., skrifar grein um
nýtt tónlistarhús íslendinga í Morg-
unblaði 11. júní sl. og spyr hveijir
vilji ekki óperur. Ekki dettur mér
í hug að svara jafnágætum penna
og Sveinn er með skætingi, þó að
ýmislegt sé í tilvitnaðri grein hans,
sem mér persónulega fínnst orka
tvímælis svo ekki sé meira sagt.
Jákvæð umræða og skoðana-
skipti eru af hinu góða og þessi tími
nú er mun betri en síðar, þegar
hygging hússins okkar verður haf-
in. Eg fagna því sérstaklega, þegar
jafti greinur maður og Sveinn ræðst
svona ákveðið að nýju tónlistarhúsi
íslendinga, því það sýnir að hann
trúir á að nú verði það byggt, sem
og það verður. Misskilninginn með
óperuna og verðlaunatillöguna ætla
ég að freista að leiðrétta og tel
raunar að leiðréttist sjálfkrafa eftir
Ármann Örn Armannsson
„Það var og er eitt
af okkar markmiðum
að byg-gja ekki prjál-
hýsi, heldur tónlistar-
hús. Auk reisnar sinnar
og glæsileika er tillaga
Guðmundar ein af þeim
ódýrustu í byggingu, en
sumar af þeim tillögum,
sem bárust, allt að tvö-
f ölduðu það rými, sem
fyrir var mælt í forsögn
og hefðu orðið marg-
falt dýrari í byggingu.“
að höfundurinn, Guðmundur Jóns-
son arkitekt, hefur útskýrt tillöguna
á aðalfundinum okkar nk. miðviku-
dag 18. júní á Hótel Borg kl. 20.30.