Morgunblaðið - 16.09.1986, Síða 57

Maður hér á ströndinni hefur tekið
á leigu bát sunnan af Snæfellsnesi
og svo var að flytja hingað maður
með bát. Kvótinn sem eftir er skipt-
ist þá á þessa báta.
Hafnaraðstaðan er aðalhöfuð-
verkur okkar héma. Aðstaðan er
eins og í Bolungarvík um aldamót.
Við getum ekki landað nema hálf-
fallið sé að og við verðum að láta
bátinn liggja við bólverk á firðinum.
Þetta endar með slysum. í desem-
ber þurftum við að halda sjó á
firðinum í tvo sólarhringa, og þá
vorum við í sjö vikur samfleytt í
bátnum. Það er búið að lofa manni
garði héma en menn hjá Vita- og
hafnamálastofnun heyktust á að
gera nokkuð núna, sögðu að það
færi allt í sjóinn í vetur ef það yrði
ekki gijótvarið, en hér er smá-
garður sem var ýtt upp, smásteinar,
ekki nema svona 50 kíló, og þeir
hafa ekki haggast á hvetju sem
hefur gengið," sagði Konráð að lok-
um.
Búskapur á undanhaldi
Blaðamaður athugaði hljóðið í
nokkmm ungum Barðstrendingum
sem vom við vinnu á Bijánslæk.
Hákon Bjamason frá Haga, skip-
veiji á Halldóri Sigurðssyni, sagði
að búskapur væri á undanhaldi í
sveitinni. Flestir hefðu meirihluta
tekna sinna af öðm, fyrst og fremst
sjósókn, bæði hjá Flóka hf. og af
grásleppuveiði, en hún brást að
mestu í ár.
Einar Kristinsson, sem er einnig
á bátnum, er aðfluttur á Barða-
strönd frá Gufudal í Austur-Barða-
strandarsýslu, og býr hann í
byggðarkjarna sem hefur risið á
Krossholti. Hann sagði atvinnu-
ástand ekki nógu gott. Tímabundið
atvinnuleysi geri vart við sig. Þá
þoli menn ekki mjög lengi hafn-
leysið. Þá þótti honum alveg sjálf-
sagt að veiða hvali ef það skapaði
atvinnu.
Ungmenni sem rætt var við í
vinnslustöðinni létu ágætlega af
vinnunni og einnig af félagslífi á
Barðaströnd. Halldóra Ragnars-
dóttir frá Bijánslæk hafði unnið
þama svo lengi sem hún myndi
eftir sér, sagði hún. Kvaðst hún
kunna betur við að vinna í hrefn-
unni en í skel, en skelin væri
ömggari. Hún er í Bændaskólanum
á Hvanneyri á vetmm og fræddi
hún okkur um að rúmur þriðjungur
nemenda þar væri stúlkur.
Jakob Pálsson frá Hamri, Þórður
Sveinsson, Innri-Múla, og Arni Her-
bertsson, Amórsstöðum vom
sammála um að það væri gott að
vinna og búa á Barðaströnd, fé-
lagslíf hefði verið ágætt, einkum
hefði verið fjör í kringum verslunar-
mannahelgina. Þá hefðu þeir sem
unnu um veturinn við skel farið í
skemmtiferð til Þýskalands í apríl,
alls 48 manns. Allir viðmælendum-
ir létu í ljós bjartsýni á framtíðina
í byggðarlaginu.
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 16. SEPTEMBER 1986 . 57
TEXTI: BIRGIR ÞÓRISSON MYNDIR: ÞORKELL ÞORKELSSON
Morgunbladið/Þorkoll
Einar Guðmundsson bóndi á Seftjöm og oddviti Barðstrendinga tel-
ur allt of mikið gert úr offramleiðsluvandanum.
laxaseiðin í eldisstöð fjölskyldunnar, en þeir vilja hafa þessa iðju út
af fyrir sig og líst illa á að erlendu fjármagni sé hleypt inn í landið
í þessa grein.
„Vilji menn fækka bændum um helming verður
vandinn ekki offramleiðsla heldur eyðibýli“
segir Einar Guðmundsson oddviti
BARÐASTRÖND er byggðarlag sem hefur átt við mótstreymi að
stríða síðustu árin, allt sauðfé var skorið niður í lireppnum 1984, i
vor brást grásleppuveiðin að mestu sem margir hafa treyst á, og
nú hefur hrefnuveiðum verið hætt, en þær hafa verið mikilvægair
liður í afkomu hreppsbúa. Samt var ekki annað að heyra á oddvita
þeirra, Einari Guðmundssyni bónda á Seftjörn, en að menn litu björt-
um augum til framtiðarmnar.
Barðstrendingar hafa lagt
áherslu á að gera unga fólkinu
kleift að setjast að í sinni heima-
byggð. í því skyni hefur verið komið
upp vísi að byggðakjama á Kross-
holtum í kringum skólann og
félagsheimilið Birkimel. Þar voru
teknar í notkun fjórar nýjar íbúðir
í vor og búa þar nú um 40 manns.
Á sama tíma hafa jarðir farið í eyði.
Á Krossholtum var einnig til
skamms tíma rekið útibú frá Kaup-
félagi Vestur-Barðstrendinga, en
því var lokað í sumar og það selt.
„Ég held að KVB hafi bara gefist
upp á að reka verslunina," sagði
Einar um það mál. „Það er mitt
álit að það hefði mátt halda rekstr-
inum áfram ef vilja hefði ekki
brostið til þess. Það var dregið sam-
an í rekstrinum í vor og mér er
sagt að eftir það hafi hún verið
rekin í tvo mánuði með hagnaði.
Ég tel að það hafí lítt létt undir
með kaupfélaginu að selja hana.“.
Tilraunir til að auka fjölbreytni
atvinnulífsins hafa gengið brösu-
lega. Saumastofa, Strönd hf, var
stofnuð og starfar hún enn, en hef-
ur samt ekki farið varhluta af vanda
þeim sem að þeim iðnaði steðjar
nú seinni árin. Einnig var stofnuð
þurrkunarstöð sem átti að þurrka
skreið, en hún hefur staðið ónotuð
lengst af, þar sem skreiðarmarkað-
ur lokaðist um leið og hún var
fullbyggð.
Sjórinn er nú ein helsta stoð
byggðarinnar, en í vor brást grá-
sleppuveiðin í fyrsta sinn, en á hana
treystu margir, og hafa 15 til 17
trillur verið gerðar út á hana undan-
farin ár. Það fyrirtæki sem best
hefur gengið er Flóki hf. á Bijáns-
læk, sem hefur byggst upp í
kringum hrefnuveiðamar, en nú
hefur henni verið hætt og slæm
hafnaraðstaða gerir mönnum út-
gerð erfiða þaðan. „Maður vonar
bara að Matthíasi Bjarnasyni endist
aldur í starfi til að bæta úr því.
Hann má eiga það að hann hefur
staðið sig vel, þótt aldrei hafi ég
kosið hann,“ sagði Einar.
Á sama tfma olli riðuveiki slíkum
búsifjum að menn sáu sér þann
kostinn vænstan að skera niður allt
fé í hreppnum. Einar brást við því
eins og margir fleiri með því að
auka kúabúskapinn og hyggst hann
ekki fá sér fé aftur nema kannski
örfáar kindur. En kúabúskapur á
við sinn vanda að stríða, sem er
offramleiðslan, og þegar blm. hitti
hann að máli, hafði Einar nýlega
fengið bréf upp á að hann mætti
framleiða 0 lítra af mjólk, en hann
sagði rólega að það kæmu svo
margir pappírar úr kerfinu að hann
kippti sér ekki upp yfir svona mis-
tökum.
„Hinir lærðu menn fyrir sunnan
sem ráða nú örlögum bænda láta
eins og þessi fáu % sem eru fram-
leidd umfram söluna sé eitt mesta
vandamál landsins, sem haldi niðri
launum í landinu," sagði Einar.
„Það er jafnvel talað um að bændur
séu helmingi of margir, en menn
hafa reiknað það út að fýrir hvert
starf í landbúnaði skapist fjögur til
fimm í þjónustu, og er þar líklega
vanreiknað. Menn verða að athuga
að ef bændum er fækkað um helm-
ing, þarf að finna aðra atvinnu fyrir
hátt í fimmtán þúsund manns, auk
þess sem gífurleg verðmæti sem
varið hefur verið til uppbyggingar
í sveitum glatast, og varla verður
það til að hækka launin. Ef of mik-
ið er hert að bændunum verður
vandinn ekki of mikil framleiðsla
heldur of mörg eyðibýli.
Þeir lærðu fyrir sunnan skilja
ekki vanda undirstöðuatvinnuveg-
anna. Ef menn halda áfram að láta
eins og þeir haldi að verðmætin
verði til í bönkunum endar það með
því að fólkið verður að éta peninga-
seðlana. Vandinn er sá að allar
afæturnar hafa safnast saman fyrir
sunnan, og taka til sín hluta af
gæðunum. Þær eru eins og Þor-
steinn matgoggur í „Pilti og Stúlku"
eftir Jón Thoroddsen, sem sat í
stofudyrum og tók toll af hverjum
bakka sem borinn var inn, nema
að matgoggar nútímans eru miklu
stórtækari en Þorsteinn var.“
Þegar þrengir að í landbúnaði
reyna sumir bændur fyrir sér í svo_-
kölluðum aukabúgreinum. Á
Barðaströnd er nú einn refabóndi
og Einar hefur staðið í tilraunum
með laxeldi. „Þetta er fjölskyldufyr-
irtæki. Við eigum þetta hjónin
ásamt dóttur okkar, tengdasyni og
öðrum syni okkar, sem fer reyndar
á svokallaða „sporðbraut" við
Bændaskólann á Hólum í haust.
Við fórum út í þetta til að skapa
vinnu héma heima fyrir bömin.
Peningamenn hafa sótt í þetta hjá
okkur, en við viljum halda þessu
fyrir okkur sjálf. Það er mín skoðun
að Islendingum liggi ekki á að ráð-
stafa öllum tækifæmnum strax.
Það ætti að eftirláta bömunum eitt-
hvað af þeim möguleikum sem
landið bíður upp á. Mér finnst 4_.
ískyggilegt allt norska fjármagnið
sem er komið í stóm fiskeldisfyrir-
tækin.
Þetta hefur gengið vel til þessa
hjá okkur, nema að við urðum fyrir
óhappi í sumar. Það minnkaði svo
mikið vatnsrennslið að nokkur þús-
und seiði drápust úr súrefnisskorti.
Við höfum mætt góðum skilningi
hjá lánastofnunum til þessa. Það
er ekki aðstaða héma til stóriðju á
þessu sviði, það vantar vatn, bæði
heitt og kalt. Það er slæmt að þurfa
að nota yfirborðsvatn. Það er erfitt
að ráða við rennslissveiflur, og svo
er meiri hætta á sjúkdómum sem
er það alversta sem hægt er að
lenda í, en dýralæknir fylgist vel
með öllu hjá okkur.“
Þeir em fyrst og fremst með
seiðaeldi. „Við höfum verið að prófa
okkur áfram og læra af reynslunni
í 5 ár,“ sagði tengdasonur Einars,
Einar Pálson, þar sem hann var að
sinna um seiðin. „Fjárfestingin í
þessu er mest eigin vinna." Hann
er frá Patreksfirði, og lærður húsa-
smiður. Sagði hann að sú vinna
væri það sveiflukennd að menn yrðu
að hafa eitthvað með því. Flestir
væm á sjó á vetmm, en hann hefði
í staðinn farið í fiskeldið. Nú em
þeir’ með u.þ.b. 2.000 laxa, 1 til 4
kfló að þyngd, frá 1984 í þremur
stómm keijum. Þá em þeir með á
annað hundrað þúsund seiði í 6
keijum og em að fjölga þeim um
10. Þá hafa þau byggt klakhús í
sumar. Þijú störf em við umhirðu
laxanna.
Kaupfélagið
— hefur dregið stórlega saman í rekstri
Kaupfélag Vestur-Barðstrendinga á Patreksfirði er ekki gamalt
fyrirtæki, það var formlega stofnað 1980, og varð til við samruna
margra smærri kaupfélaga í sýslunni við Kaupfélag Patreksfjarðar.
Mikið tap var 'a rekstrinum síðustu árin, og fór svo í sumar að
útibúin á Barðaströnd og í Tálknafirði voru seld, og rekstri sömuleið-
is hætt á Bíldudal. Þá var og sláturhús félagsins selt rækjuvinnslu-
stöð. Þetta er gert til að reyna að bjarga KVB frá gjaldþroti.
Kjaminn í KVB varð Kaupfélag
Patreksfirðinga á Patreksfirði. Það
í erfiðleikum
Mjólkurstöðin á Patreksfirði bjarg-
aði miklu."
Hann sagði að kvótinn væri óhjá-
kvæmilegur, menn yrðu að sætta
sig við hann. En það væri opinbert
leyndarmál að bændur á sterku
svæðunum sunnanlands og í Eyja-
firði hafi aukið framleiðsluna sem
mest þeir máttu til að prósentu-
skerðingin yrði sem minnst, en það
hafi bændur á útkjálkum eins og
fyrir vestan ekki getað gert fyrir-
varalaust, þannig að þeir hafi farið
verr út úr þessu en ella.
Menn á Barðaströnd sagði hann
byggja mikið á sjávarútvegi, en þá
bráðvanti höfn. Þá verði þeir að fá
eitthvað í staðinn fyrir hrefnuna.
Hún hafi gert unga fólkinu á
ströndinni kleift að vinna fyrir skól-
anum á sumrin á heimaslóðum. Það
sé hættulegt fyrir byggðina þegar
fólk fer að sækja vinnu út fyrir
sveitina. Taldi hann nálægðina við
Patreksfjörð hafa valdið því að ysti
hluti Barðastrandar væri kominn í
eyði, fólk hafi farið að sækja vinnu
þangað með búskapnum og á end-
anum flutt þangað.
yfirtók 1973 rekstur Kaupfélags
Arnfirðinga á Bfldudal, sem hafði
gefist upp á verslunarrekstri árið
áður. Það gekk formlega inn í KVB
árið 1984. 1980 gekk Kaupfélag
Rauðasands, sem þá hafði að mestu
hætt starfsemi, inn í KVB. Form-
lega var KVB stofnað þegar
nýstofnað Kaupfélag Barðstrend-
inga og Kaupfélag Patreksfjarðar
voru sameinuð 1980. Síðar gekk
Sláturfélagið Örlygur í Rauða-
sandshreppi inn í KVB. Réðst KVB
í að byggja ný verslunarhús á
Krossholtum á Barðaströnd og í
Örlygshöfn í Rauðasandshreppi.
1983 varð Kaupfélag Tálknafjarðar
gjaldþrota og keypti stofnlánadeild
Samvinnubankans nýbyggt hús
Kaupfélags Tálknafjarðar, en KVB
tók það á leigu og rak verslunina
frá 1984 til 1986.
Þá var hafin smíði sláturhúss á
Patreksfirði sem var ætlað að koma
í stað eldri húsa á Barðaströnd, f
Örlygshöfn og á Bíldudal, en þegar
til átti að taka héldu Amfirðingar
áfram að slátra sjálfir á Bíldudal.
Sláturhúsið nýja varð þungur baggi
á KVB, einkum eftir að fé var skor-
ið niður á Barðastrandarhreppi.
Gerð var tilraun með að starfrækja
rækjuvinnslu í sláturhúsinu utan
sláturtíðar, en illa gekk að fá
vinnsluleyfí fyrir hvorutveggja. Fór
svo að sláturhúsið var selt Matvæla-
vinnslunni hf. sem er í eigu KVB,
Hraðfrystihúss Patreksfjarðar hf.,
sem KVB er stór hluthafi í, auk
nokkra smærri aðila, tengdum fyr-
irtækinu. Á sama tíma er allt í
óvissu með slátrun á fé bænda.
Rekstur KVB hefur gengið erfíð-
lega undanfarin ár og mikið tap
verið á rekstrinum flest árin. 1985
nam tapið 6,9 milljónum króna, sem
er 5,2 % af veltu, 1984 14,1 millj-
ón, sem var 13,9 % af veltu, og
1983 4,1 milljón sem er 5,9 % af
veltu. Var svo komið í ár að útibú-
unum var lokað og þau seld.
Heimamenn em að vonum ekki
ánægðir með að sjá á bak verslun- ^
unum. Á Bíldudal tók hlutafélag
heimamanna, Dalkaup hf., sem er
í eigu nokkurra einstaklinga, þ.á
m. eins stjómarmanna KVB, versl-
unina á leigu og reka hana í nokkra
mánuði í tilraunaskyni. Einn þeirra,
Magnús Bjömsson, sagði það ganga
þokkalega, en ekki vildi hann segja
hvert framhaldið yrði. Á Tálknafirði
keypti einstaklingur, Bjami Kjart-
ansson, verslunarhúsnæðið og
rekur þar alhliða versiun undir
nafninu Bjarnabúð. Útibúið á
Barðaströnd keypti einn stjómar-
manna KVB, Ragnar Guðmundsson y
bóndi á Bijánslæk, en hann hyggst
ekki reka verslunina. Útibúið í Orl-
ygshöfn hefur ekki verið selt, að
sögn stjómarformanns KVB, vegna
þess að það er svo lítið að ekki
munar verulega um það, og eins á
Olíufélagið hf. hálft verslunarhúsið
á móti KVB.