Morgunblaðið - 01.10.1986, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. OKTÓBER 1986
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Island í
brennidepli
Leiðtogafundur
vonandi til styrktar friði
Fyrirhugaður fundur Mik-
hails S. Gorbachev, leiðtoga
Sovétríkjanna, og Ronalds Re-
agan, forseta Bandaríkjanna, í
Reykjavík 11. og 12. október
nk. setur ísland í sviðsljós
heimsins með sterkari hætti en
nokkur dæmi eru um fyrr og
síðar. Dagana, sem fundurinn
verður haldinn, beinast augu
heimsbyggðarinnar að íslandi.
Sómi þjóðarinnar býður, að allur
undirbúningur fundarins verði
hnökralaus og til fyrirmyndar.
Við megum ekkert til spara til
að svo megi verða.
Fundurinn í Reykjavík er
haldinn til að undirbúa annan
fund leiðtoga stórveldanna, sem
vilji er fyrir að halda í Banda-
ríkjunum síðar á þessu ári.
Tillagan um að halda þennan
undirbúningsfund er komin frá
Gorbachev, en hugmyndin um
að hittast hér í Reykjavík er
sameiginleg niðurstaða leið-
toganna beggja. Nefndi sovéski
leiðtoginn Reykjavík eða aðra
borg í Evrópu og valdi Reagan
Reykjavík. í mars sl. lagði
Gorbachev til, að þeir Reagan
kæmu saman til fundar í hlut-
lausu ríki fyrir Bandaríkjafund-
inn og ræddu þá möguleika á
samningi um stöðvun kjam-
orkuvopnatilrauna. Líklegasta
skýring á vali Reykjavíkur er
einfaldasta skýringin: Annars
vegar lega íslands, mitt á milli
Bandarílganna og Sovétríkj-
anna, og hins vegar hve auðvelt
er að koma hér á fullkomnu
öryggiseftirliti. Hvað sem því
líður er staðsetning fundarins í
senn mikill heiður fyrir ísland
og yfirlýsing um traust stór-
veldanna á ríkisstjóm okkar og
þjóðinni allri.
Reagan Bandarflgaforseti
skýrði heimspressunni sjálfur
frá ákvörðuninni um fundinn í
Reykjavík. Hann lýsti honum
sem „maður talar við mann“-
fundi og lagði þar með áherslu
á, að þeir Gorbachev ætluðu að
eiga mjög persónulegar viðræð-
ur. George Shultz, utanríkisráð-
herra, sagði, að fúndurinn í
Reykjavík ætti að gefa samn-
ingamönnum stórveldanna orku
til að reyna að leysa þau ágrein-
ingsatriði, sem enn hindra
samkomulag um ýmsa þætti
afvopnunarmála. Hann sagði,
að auk afvopnunarmála yrðu
tvíhliða samskipti ríkjanna, al-
þjóðamál og mannréttindi til
umræðu. Reagan forseti taldi
ólíklegt, að skrifað yrði undir
samninga í Reykjavík, en orð-
rétt sagði hann: „Ég veit ekki,
hver niðurstaða fundarins verð-
ur, en líkur á afvopnunarsam-
komulagi eru betri nú en þær
hafa verið um margra ára
skeið."
Ummæli Bandaríkjaforseta
eru vissulega uppörvandi. Enn
er of snemmt að spá um það,
hvort leiðtogamir munu beinlín-
is reyna að ná samkomulagi um
einhver atriði á Reykjavíkur-
fundinum, t.a.m. um takmark-
anir á tilraunum með kjamorku-
vopn eða fækkun meðaldrægra
kjamorkuflauga í október, en
fundurinn sjálfur er staðfesting
á því, að mikill skriður er kom-
inn á afvopnunarviðræðumar í
Genf. Eins og fram kom í for-
ystugrein Morgunblaðsins í
gær, hefur skapast grundvöllur
fyrir samkomulagi um vemlega
takmörkun kjamorkuvígbúnað-
ar og kjamorkutilrauna, bann
við framleiðslu efnavopna og
frestun geimvamaáætlunarinn-
ar í nokkur ár. Deilur um
njósnir, sem sköpuðu tortryggni
milli stórveldanna, stefndu
þessum árangri í voða um hríð,
en þær hafa nú verið leystar
með farsælum hætti. Það er
sérstakt ánægjuefni, að hinn
kunni sovéski andófsmaður,
Yuri Orlov, sem setið hefur í
þrælkunarbúðum í mörg ár,
skuli leystur úr haldi og leyft
að fara með konu sinni úr landi.
Fundurinn í Reykjavík mun
hafa í för með sér mikið álag
fyrir marga íslendinga, ekki síst
þá sem starfa að löggæslu,
ferðamálum og fjölmiðlun. Hinn
almenni Reykvíkingur kann
einnig að verða fyrir einhveiju
ónæði. Við skulum hins vegar
hafa hugfast, að á fundi
Gorbachevs og Reagans taka
voldugustu menn veraldarinnar
ákvarðanir, sem ráða úrslitum
um framtíðarheill mannkyns.
Við skulum vera hreykin og
samvinnufús og sýna umheim-
inum, að við verðskuldum það
mikla traust, sem okkur hefúr
verið sýnt. Það væri í anda sögu
okkar og markmiða, að fundur
leiðtoga stórveldanna yrði til að
bæta andrúmsloftið í heiminum
og efla frið og tengsl þjóða í
milli. Island gerðist aðili að Atl-
arítshafsbandalaginu til að
treysta öryggi sitt og frið í
heiminum, ekki sem spor í
áreitnisátt heldur sem lóð á
vogarskálar jafnvægis og
heimsfriðar.
Þættir úr starfi
Hjartavemd
Forspjall
Á röskum tuttugu ára starfsferli
hefír Hjartavemd lagt áherslu á
vamir gegn þrem aðaláhættuþátt-
um kransæðasjúkdóms: hækkuð-
um blóðþrýstingi, hækkaðri
blóðfitu (kolesterol) og reyking-
um. Einnig var frá byrjun bent á:
kyrrsetustörf, aukna líkams-
þyngd og streitu i starfi. Óhætt
er að fullyrða að rannsóknir hafí
leitt í ljós að þrír fyrstnefndu
áhættuþættimir, hækkaður blóð-
þrýstingur og blóðfíta ásamt
reykingum, séu marktækir (beinir)
orsakavaldar kransæðasjúkdóms og
æðakölkunar, en hinir þrír síðar-
nefndu (kyrrsetustörf, aukin
líkamsþyngd og streita) séu við-
bótaráhættuþættir sem mjög ber
að varast. Enn er langt frá að öll
kurl séu komin til grafar hvað varð-
ar orsakavalda eða áhættuþætti
kransæðasjúkdóms og almennrar
æðakölkunar.
Sé litið til nágrannaþjóða hafa í
þessu efni bæði merkileg og
ánægjuleg tíðindi gerst á áttunda
tug aldarinnar. Ber þar fyrst til að
nefna allt að 25% Iækkun krans-
æðadauðsfalla í Bandarílg'unum.
Margra skýringa hefur verið leitað.
Vitað er að á sjöunda áratugnum
var þar í landi hafínn mikill áróður
fyrir blóðþrýstingsmælingum meðal
almennings. Einnig byijaði þá mik-
il herferð fyrir aukinni líkamsrækt
(hlaupum, skokki, sundi, göngu-
ferðum) sem er talin hafa náð
almennri þáttiðku. — Þá var og
fyrir þann tíma hafín mikil upplýs-
ingaþjónusta fyrir skynsamlegu og
heilbrigðu mataræði, þ.e. neyslu
fítusnauðra fæðutegunda svo sem
físks og magurs kjöts og minnkun
sykumeyslu. Þá hafa hjartavemd-
arfélög og krabbameinsfélög í
Bandaríkjunum haldið uppi kröft-
ugum áróðri gegn reykingum
síðustu áratugina. Mun hvergi í
heimi hafa verið unnið meira að
reykingavömum en í Bandaríkjun-
um.
Þá hefír dánartíðni kransæða-
sjúkdóms lækkað greinilega í
Ástralíu og Nýja-Sjálandi, en í báð-
um þessum löndum hefír síðustu
áratugina verið í gangi svipað for-
vamarstarf og lýst hefír verið í
Bandaríkjunum. I byijun áttunda
áratugarins var dánartíðnin um
helmingi hærri í Bandaríkjunum,
Ástralíu og Nýja-Sjálandi en í
Svíþjóð og farið sílækkandi, en far-
ið smám saman hækkandi á sama
tíma í Svíþjóð.
Sé litið til Norðurlandanna og
Bretlands hafa litlar breytingar orð-
ið á dánartíðni kransæðasjúkdóms,
nema í þeim héruðum eða land-
svæðum sem ofangreindum aðgerð-
um hefír verið beitt. Vil ég benda
á rannsókn sem fram fór í Norður-
Kiijalahéruðum Finnlands á vegum
fínnskra heilbrigðisyfírvalda og AI-
þjóðaheilbrigðisstofnunarinnar.
Strax eftir fyrsta fímm ára upp-
gjörið var greinileg lækkun á tíðni
kransæðasjúkdóms og kransæða-
dauða, en mest var þó lækkun á
tíðni heilablóðfalls. Þess ber að geta
að einmitt í þessu héraði Finnlands
var mesta dánartíðni kransæða-
sjúkdóms og jaðraði hún við hæstu
tölu í heimi, en það var ástæðan
til að rannsókninni var hrundið af
stað.
Sambærileg rannsókn var hafín
löngu fyrr í Gautaborg eða um •
1970. Valinn var hópur karla, nokk-
ur þúsund að tölu, fæddir árið 1913.
Beitt er sömu forvömum og áður
er getið með leiðréttingu á blóð-
þrýstingi og blóðfítu, þar sem þess
er þörf, reykingavömum svo og
Morgunblaðift/Árni Sæberg
Sigurður Samúelsson
mataræðisbreytingu með leiðbein-
ingu um hollt mataræði. Rannsókn-
ir sýna að orðið hefír marktæk
lækkun á kransæðadauða í þessum
hópi borið saman við önnur hémð
Svíþjóðar, en þar hefír tíðnin frekar
hækkað eins og áður segir [1]. I
Danmörku og Noregi hefír lækkun
þessarar tíðni látið standa á sér og
það sama er að segja um Bretland.
Um forvarnastörf
Rannsóknastöðvar
Hjartaverndar
Blóðþrýstingur:
í fyrstu uppgjömm Rannsókna-
stöðvar Hjartavemdar reyndist um
fjórði hluti rannsakaðra með hækk-
aðan blóðþrýsting og flestum þeirra
ókunnugt um það. [2] Nú, um 15
ámm síðar, er læknum ljós hættan
af leyndri hækkun blóðþiýstings og
blóðþrýstingur er oftast mældur er
leitað er læknis í fyrsta sinn. [3]
Er það til sóma fyrir læknastéttina.
í þessu sambandi er rétt að segja
frá þeirri ánægjulegu staðreynd að
síðastliðinn vetur var framkvæmd
heilsufarsrannsókn á íbúum Seyðis-
ijarðarhéraðs (230 að tölu) og
fannst aðeins einn karl með leynda
blóðþrýstingshækkun. [4].
Blóðfita:
Langt er frá því að blóðfíturann-
sóknir séu jafnalgengar og blóð-
þiýstingsmælingar. Ber þar tvennt
11111
9 9 9 9 9
6 6 7 7 7
6 8 0 2 4
til, að draga þarf blóð til rannsókn-
arinnar og tiltölulega fáar rann-
sóknastofur framkvæma rannsókn-
ina, þarf því oft að senda blóðsýni
langa leið. Vissulega gætu heil-
brigðisyfírvöld átt þátt í að lagfæra
þetta. Hér er um alvarlegan
áhættuþátt að ræða, sem nauðsyn-
legt er að athugaður sé engu síður
en hækkaður blóðþrýstingur, enda
hægt að hafa áhrif á hvort tveggja.
Fyrir 9 ámm kom út viðamikil
skýrsla frá Rannsóknarstöð Hjarta-
vemdar um blóðfítumælingar karla
á aldrinum 34—61 árs á Reykjavík-
ursvæðinu. [5] Sýndi hún að
meðalgildið (254 mg % eða 6,6
mmól/1) var með því hæsta í heimi,
aðeins tvær þjóðir sýndu hærra
gildi, Finnar og Skotar. Við rann-
sóknir síðustu ára sem enn hafa
ekki birst, virðist meðalgildið hjá
íslendingum hafa lækkað um
15—20 mg %, sem vonandi hefir
heillavænleg áhrif á tíðni kransæða-
sjúkdóma og kransæðadauða meðal
þjóðarinnar, þegar til lengdar lætur.
Reykingar:
Því miður er það raunasaga, hve
1 litlu af opinbem fé hefír verið varið
til reykingavama á síðustu áratug-
um, enda árangurinn ekki sem
skyldi. Þó munu sígarettureykingar
á síðustu 5—10 ámm hafa farið
minnkandi, sérlega meðal karla á
miðjum aldri. Þannig sýna niður-
stöður Hóprannsóknar Hjarta-
vemdar að um 36% karla reyktu
sígarettur 1967—68 en 29% árin
1979—81. Samsvarandi tölur fyrir
konur em 42% og 39%. [6,7]
Nú sjást veðrabrigði í lofti í þess-
um málum eftir að Alþingi sam-
þykkti ný reykingavamalög fyrir
tveim ámm. Reykingar hafa greini-
lega minnkað á mannamótum svo
og réttur þeirra sem ekki reykja
aukist skv. lögum. Rétt er að taka
fram: Ekki þykir lengur fint að
reykja.
Kyrrsetustörf:
Ekki leikur vafí á að fólk stundar
útivist alls konar ásamt líkamsæf-
ingum í auknum mæli með ári
hveiju. Fyrst er að minnast á skíða-
íþróttina og allan þann fjölda fólks
á öllum aldri sem sjá má á góðviðr-
isdögum á skíðum hér í nágrenni
Reykjavíkur og sama mun gilda um
stærri bæi landsins.
11111
9 9 9 9 9
7 7 8 8 8
6 8 0 2 4
DÁNARTÍÐNI ÚR
KRANSÆÐASJÚKDOMUM
Korlar
ReiknuS
stefna
Konur
Reiknuð
stefna