Morgunblaðið - 01.10.1986, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 1. OKTÓBER 1986
Skýrsla Ragnars Kjartans-
sonar til fyrrum hluthafa
og starfsfólks Hafskips hf.
5. Ætluð brot, sem
tengjast veitingn af-
slátta og eftirgjöf
flutningsgj alda
Á þeim 7 dögum, sem liðu frá
11. júní er Sakadómur samþykkti
kröfu RLR um 14 daga framleng-
ingu á gæsluvarðhaldi mínu og
Björgólfs Guðmundssonar og þar
til Hæstiréttur felldi úrskurðinn úr
gildi þann 18. júní, voru skýrslutök-
ur óverulegar og aðeins frumskýrsl-
ur teknar um nokkur afsláttarmál,
sem ég þekkti þó lítið til.
Sunnudaginn 15. júní fór fram
mjög „dramatísk" skýrslutaka, en
að öðru leyti í góðu yfírlæti, við
ágætan félagsskap og minnisstætt
framhald.
Auk spuminga um meint afslátt-
armál tengdum bifreiðakaupum,
sbr. hér að framan, em mér sérstak-
lega minnisstæð tvö mál.
5.1. Mál tengt JL-byggingavör-
um
Eins og skýrðist í lq'ölfarið, hafði
viðkomandi fyrirtæki fest kaup á
glemll f eigu tiltekins þrotabús, sem
verið hafði lengi í vörslu Hafskips
hf. í tuttugu Qömtíu feta gámum.
Til að liðka fyrir sölu glemllar-
innar mun Hafskip hf. hafa fallið
frá vemlegum hluta geymslukostn-
aðar og vaxta, samtals að upphæð
rúmlega kr. 500 þús.
Endurskoðendur þrotabúsins, N.
Mancher hf., virðast hafa gefíð sér
að hér væri um falsað fýlgiskjal að
ræða og að forstjóri félagsins hefði
tekið út vömr hjá viðkomandi fyrir-
tæki fyrir framangreinda upphæð.
Rannsóknarfulltrúar fengu nú
það vafasama hlutverk að fylgja
eftir bollaleggingum N. Mancher
hf., órökstuddum með öllu. Ég
kannaðist ekki við þetta mál að
neinu leyti, þótt reynt væri með
tilþrifum að sannfæra mig um
þennan glæp forstjórans. Spurðist
ég fyrir um það hvort fyrrverandi
framkvæmdastjóri markaðssviðs og
starfsmenn hans, sem mál þetta
heyrði undir, hefðu verið kallaðir
til skýrslutöku vegna afsláttarmála.
Kom þá á daginn að það hafði
ekki veríð gert né á þvi nok-
kurra mánaða tímabili sem
skýrslutökur fóru fram í skipta-
réttinum!
Gekk nú RLR í að kalla þessa
menn til á meðan gæslufangar sátu
við bókalestur og fengust þá á svip-
stundu réttar skýringar, en glæpur-
inn hvarf út í buskann.
5.2. Mál Bláskóga hf. og fleira.
Forstjóri Hafskips hf. átti hlut í
þessu fyrirtæki og ættingi minn
veitti því forstöðu, og var til skoðun-
ar hvort fyrirtækinu hefði verið
hyglað. Hvað kom í Ijós?
a) Samningsbundin viðskiptakjör
hjá Hafskip hf. reyndust um
10—15% lakari en sambærilegra
fyrirtækja í sömu grein og
15—20% lakari en Bláskógar
fengu hjá Eimskipafélagi ís-
lands í lg'ölfar gjaldþrots.
b) Bláskógar höfðu um margra ára
skeið átt við mikla fjárhagserfið-
leika að etja og mun hluta
skuldar hafa verið umbreytt f
skuldabréf til nokkurs tíma, eins
og iðulega átti sér stað í þessum
rekstri. Þá höfðu verið afskrifað-
ir nokkrir reikningar frá því í
upphafí áratugarins, sem fyrir
mistök Hafskips hf. höfðu ekki
verið færðir út og höfðu safnað
á sig geymslugjaldi og vöxtum.
Gegnir furðu að endurskoðendur
þrotabúsins, N. Mancher hf., skyldi
ekki vanda hér betur til málatilbún-
aðar, en þeim hefði t.d. átt að vera
í lófa lagt að gera samanburð á
samningum og meðferð mála eins
viðskiptafyrirtækis síns, sem fékk
um svipað leyti eftirgefna viðskip-
takröfu, samtals að upphæð um
hálf milljón króna, vegna fjárhags-
legrar endurskipulagningar fyrir-
tækisins og til að forðast gjaldþrot.
Um samningsgerð þess gagnvart
Hafskip hf. sá einn af eigendum
Endurskoðunarmiðstöðvarinnar N.
Mancher hf. og voru því hæg heima-
tökin, ef áhugi hefði verið fyrir
hendi.
Mér virðist ókunnugleiki rann-
sóknaraðila á rekstri skipafélaga
og hvemig staðið er þar að við-
skiptasamningum, hafí stuðlað að
óeðlilegum málatilbúnaði og hamlað
rannsókn.
Mér er hinsvegar ekki kunnugt
um að ítarleg rannsókn á viðskipta-
kjörum, t.d. fyrirtækja fyrrám
stjómarmanna, hafi leitt neina
óeðlilega mismunun í ljós, og þaðan
af síður glæpsamlegar athafnir.
Skyldu menn í því sambandi
minnast fullyrðinga fjölmiðla og
ekki síður tiltekinna alþingis-
manna i skjóli þinghelgi.
6. Ætluð brot tengd
greiðslu ferðakostnað-
ar
Um fáa liði hefur verið fjallað
af meiri ósanngimi en erlendan
kostnað félagsins. Sögur um 800
þúsund króna hótelreikninga, þús-
und dollara svítur, golfferðalög og
fleira eru bein ósannindi.
Ferðakostnaður Hafskips hf. á
árinu 1985 mun hafa numið tæp-
lega 0,4% af veltu. Menn vora
langdvölum erlendis og á stanslaus-
um þönum, þannig að eðlilega
stofnaðist til nokkur kostnaður án
þess að orðalagið sukk eigi við.
Meintan tvígreiddan kostnað
þekki ég ekki og hefi í það minnsta
ekki enn verið um hann spurður,
en í nokkram tilvikum lögðu erlend
dótturfyrirtæki út greiðslur á gisti-
reikningum vegna samninga um
afsláttarkjör, sem þau höfðu gert
og er ekkert óeðlilegt við það nema
síður sé.
í örfáum tilvikum var greiddur
ferðakostnaður fyrir aðila, sem vora
óviðkomandi starfsemi félagsins, en
rökstuðningur fyrir hendi að okkar
mati og heildarapphæð óveraleg.
7. Ætluð brot tengd
greiðslum til Björgólfs
Guðmundssonar
Hér er á ferðinni upplistun á 8
til 9 greiðslum, samtals að upphæð
ca. 240—360 þúsund krónur. Mun
hér aðallega hafa verið um að ræða
ferðakostnað, styrki og ýmsa smá-
reikninga, sem deilt hefur verið um
hvort vora vegna félagsins, en skýr-
ingar hafa að mestu fengist á.
8. Ætluð brot tengd við-
skiptum við Reykvíska
endurtryggingu hf.
Hér er um að ræða fyrirtæki, sem
að ósekju hefur orðið fyrir barðinu
á umfjöllun og málatilbúnaði vegna
Hafskipsmálsins.
Fyrirtækið hafði 5 af 32 trygg-
ingarsamningum Hafskips hf. og
fékk engar veigameiri tryggingar
nema í gegnum umtalsverðar lækk-
anir á iðgjöldum.
í gegnum fyrirtækið tókst á árinu
1981 að ná um 40% lækkun á skipa-
tryggingum með endurtryggingum
á franska markaðinum og á árinu
1985 munu iðgjöld á Lundúnamark-
aði skv. tilboði hafa verið um 50%
hærri en franska markaðarins. Þá
tókst fyrirtækinu einnig að ná um
30% lækkun á gámatryggingum á
árinu 1984. Þesir tveir samningar
spöraðu Hafskip hf. um 30 milljón-
ir króna. Það er Eimskipafélag
íslands, sem nýtur nú þessara hag-
kvæmu skipaiðgjalda.
Reynt hefur verið að gera „þókn-
un“ til Reykvískrar endurtrygging-
ar hf. tortryggilega og bent á að
það orðalag tíðkist ekki hjá öðram
íslenskum tryggingafélögum — og
hvað með það? Það vora ekki önn-
ur íslensk tryggingafélög, sem
spöraðu Hafskip hf. tugi milljóna í
þessum efnum og ekki við því að
búast að endurskoðendur og skipt-
aráðendur gerðu grein fyrir þessari
hagkvæmni í skýrslum sínum. Það
virðist ekki hafa hentað í einhæfum
málatilbúnaði þeirra.
Skuldastaða Hafskips hf. við
Reykvíska endurtryggingu hf. fyrir
endumýjun skipatrygginga var
síðustu þijú árin eftirfarandi.:
1. okt. 1983 skuldaði Hafskip hf.
USD 27.273.-
1. okt. 1984 skuldaði Hafskip hf.
USD 17.247.-
l. okt. 1985 skuldaði Hafskip hf.
USD 232.309.-
en þessi háa skuld sfðasta árið kom
m. a. til af því að Reykvísk endur-
trygging hf. mun fyrr á árinu hafa
lagt út fyrir Hafskip hf. erlendan
skipaviðgerðarkostnað.
„Innistæða" búsins hjá Reykví-
skri endurtryggingu hf. eftir gjald-
þrot er hinsvegar tilkomin vegna
skipatjóna, sem vora til meðferðar
um veturinn og framyfír gjaldþrot.
Einnig höfðu bússtjórar og endur-
skoðendur þrotabúsins litið á sem
„innistæðu" hjá Reykvískri endur-
tryggingu hf. 10 milljón króna
víxlareikning er það félag hafði að
handveði sem baktryggingu m.a.
vegna erlendra gámaábyrgða á veg-
um Hafskips hf. Innheimtufé
þessara víxla gekk hins vegar alltaf
beint til Hafskips hf.
Um eigin iðgjaldagreiðslur
Björgólfs Guðmundssonar sbr. bif-
reiðatryggingar o.fl. sem hann mun
einu sinni hafa greitt skv. yfíriiti
til Reykvískrar endurtryggingar hf.
af hlaupareikningi, sem hann hafði
undir höndum, gegnir sama máli
og með nokkrar fleiri slíkar upp-
hæðir, að þær áttu að mæta
samningsbundinni innistæðu hans
hjá Hafskip hf. og nema eingöngu
litlum hluta hennar.
Undir þessum afmarkaða lið var
undirritaðs einnig getið í bréfí
Ríkissaksóknara til RLR, en það
reyndist á misskilningi byggt — ef
til vill eingöngu vélritunarmistök?!!
9. Ætluð brot teng’d
ráðstöfun skulda-
bréfa vegna hluta-
fjáraukningar
Þessar ásakanir hefí ég átt mjög
erfítt með að skilja og skilgreina
sakargiftir.
Fyrir liggur að forsvarsaðilar
félagsins, það er fyrrverandi for-
stjóri og undirritaður, afhentu
Útvegsbanka íslands eigin skulda-
bréf fyrir talsverthærri upphæð en
samningar þeirra við félagið sögðu
til umog eru nú persónulega í 9
milljón króna skuld gagnvart
Útvegsbankanum. Er það vart
þess eðlis að styðja kenninguna
um vísvitandi blekkingar við
hlutafjáraukninguna.
Hins vegar hafa bússtjórar þrota-
búsins aflað sér málshöfðunar-
heimildar til ógildingar vegna
meints formgalla á yfírlýsingu bók-
aðri á stjómarfundi Hafskips hf.
21. febrúar 1985 um afhendingu
hlutafjárskuldabréfa til Útvegs-
bankans, en undir fundargerðina
ritar ekki meirihluti stjómar.
Nú er það svo að menn minnast
ekki stjómarfundar í félaginu án
tilskilins meirihluta, en iðulega kom
fyrir af einhverjir stjómarmenn
yfírgæfu fund áður en til afgreiðslu
fundagerðar kæmi.
Hins vegar var öllum stjómar-
mönnum ljós tilgangur hlutaQárút-
boðsins, þ.e. að auka ábyrgðir
gagnvart Útvegsbankanum, þannig
að hugsanlegt er að hér þurfí dóm-
stólar úr að kveða og er almennt
talið að Útvegsbankinn vinni það
mál.
Að öðra leyti stóð ekki á félaginu
að undirrita þau framsalsskjöl, sem
Útvegsbankinn óskaði eftir.
Sakargiftir — niðurlag
Hér að framan hefí ég gert grein
fyrir sakargiftum eins og mér hafa
verið kynntar þær og ég getað afl-
að rnér upplýsinga um.
Astæða er þó til að vekja at-
hygli á að í fjölmiðlum hefur
verið látið að þvi liggja að um
væri að ræða umfangsmikil er-
lend misferli og fóru skiptaráð-
endur og skiptáforstjórar land
úr landi í leit að slíkum glæpum.
Mér er hins vegar ekki kunnugt
um neitt slikt óg rannsóknaraðil-
ar hafa ekki um það spurt.
Hér er því um dæmigert flöl-
miðlafleipur að ræða sem á sér
enga stoð í veraleikanum.
Eg held að öllum geti verið ljóst
að hefði verið vandað betur til frum-
rannsóknar í skiptarétti og málatil-
búnaðar hefði a.m.k. ekki komið
til þess réttarfarshneykslis, sem
fólst í fjöldahandtöku og gæslu-
varðhaldi.
Mistök í málatilbúnaði rannsókn-
araðila bera þeim ekki gott vitni,
ekki síst þegar haft er í huga
að þeir voru að rannsaka meint
mistök annarra.
Eitt er að vera beittur rangindum
og ataður auri af Gróu á Leiti og
gulu pressunni. Hitt er annað að
vera fyrir mistök klofinn i herð-
ar niður af þeim er eiga að gæta
réttarfars í iandinu.
Utvegfsbanki Islands
Horfa verður á Útvegsbanka ís-
lands og Hafskipsmálið í sögulegu
samhengi. Þeir, sem til þekkja, vita
að Hafskip hf. hafði í gegnum alla
sína starfsævi staðið tæpt fjár-
hagslega — eins og því miður allt
of mörg íslensk atvinnufyrirtæki.
Tvisvar var það að framkvæði
Útvegsbankans að gengið var til
meiriháttar endurskipulagningar á
félaginu úr gjaldþrotastöðu, fyrst
1972/1973 og síðan 1977/78. Þá
var það t.d. að frumkvæði bankans
að Björgólfur Guðmundsson ræðst
þar til starfa og í samráði við ban-
kann að undirritaður tók þar til
starfa stuttu síðar.
í báðum tilvikunum hefði Út-
vegsbankinn tapað umtalsverðu fé
við gjaldþrot og misst viðskipti, sem
gáfu honum góðar tekjur.
Þegar litið er til baka og atburða-
rásin skoðuð, hefur Útvegsbankinn,
ekki síst vegna framangreindra
aðstæðna, staðið þéttar að baki fé-
laginu en ella hefði verið. Mjög
náið samband ríkti milli banka og
félags, tíðir fundir og opinskáar
viðræður.
Hvað veðsetningar snerti fór fé-
lagið að vilja bankans og leyndi
hann engu. Björgunartilraunin var
sameiginleg og má segja að aðilar
hafí ekkert síður litið á sig sem
fulltrúa bankans en hluthafanna,
enda var bankinn í raun alla tíð
„aðaleigandi" félagsins.
Að hve miklu leyti Hafskipsmálið
var síðan notað í þeim tilgangi að
knýja fram uppstokkun bankakerf-
isins, sem mun hafa staðið til í
15—20 ár, er ekki mitt að dæma
um. Hitt er næsta víst að staða
Útvegsbankans væri önnur f dag
hefði bankanum verið heimilað að
ganga til samninga við íslenska
skipafélagið hf. eða eðlilegir samn-
ingar náðst við Eimskipafélag
íslands.
Hitt er sjálfsagt bankamönnum
ljóst að yrðu 10 erfiðustu viðskipta-
fyrirtæki íslenska bankakerfisins
gerð upp í dag, með svipuðum
hætti og Hafskip hf.,væri hætta á
að allt eigið fé bankakerfisins
hyrfi sem dögg fyrir sólu.
Sem dæmi má nefna að nýlega
var togarinn Mercur seldur fyrir
tæpar 300 milljónir króna. Skv. því
er eigið fé íslenskra banka 31/12/
1985 samsvarandi um 13 slíkum
toguram. Þar af nær eigið fé 5
af 7 bönkum ekki verðmæti eins
sliks togara.
Niðurlag
Mér er ljóst að ýmsir þeirra, sem
ég sendi þetta bréf höfðu þegar-
dæmt í málinu á grundvelli
umfjöllunar í fjölmiðlum. Ef til
vill hafðir þú einnig gert það. Svo
mikil ósannindi hafa verið sett fram
í málinu og rógskrifin verið með
slíkum hætti að ég get vart láð þér
það.
Það verður á brattann að sækja
fyrir okkur, sem voram í forsvari
fyrir félagið, að fá allan sannleikann
í málinu fram í dagsljósið. Margir
hafa sagt svo mikið, að það mun
reynast hinum sömu erfítt að taka
hlutlaust á málinu.
Ég hefí þó þá trú á íslensku rétt-
arfari að það muni að lokum tryggja
sanngjama niðurstöðu. Ég vil einn-
ig leitast við að trúa að mistök í
málsmeðferð í upphafi hjá skipta-
rétti og N. Mancher hf. hafí verið
raunveraleg mistök. Hvemig svo
sem því víkur við þá mun ég beij-
ast svo lengi sem þarf til þess að
leiða sannleikann í ljós.
Ég hef áður minnst á, að þetta
er a.m.k. í annað sinn á einum ára-
tug sem mönnum er > að ósekju
haldið langtímum í gæsluvarðhaldi.
Víst vora sakargiftir þyngri í hinu
málinu, Geirfinnsmálinu, og frelsis-
sviptingin enn lengri. Sömu rann-
sóknaraðilar að hluta til áttu einnig
aðild að þeirri málsmeðferð og hafa
ekki þurft að standa reikningsskil
gerða sinna. í því máli varð að
kalla á aðstoð erlendis frá til að
leiða sannleikann í ljós, því að
fslenskir rannsóknarmenn neituðu
að horfast í augu við staðreyndir
e.t.v. vegna neikvæðrar umfjöllunar
fjölmiðla og neikvæðs almennings-
álits. Þá eins og nú bragðust þeir
þeirri skyldu að rannsaka jöfnum
höndum sekt og sakleysi og þráuð-
ust við að viðurkenna mistök sín.
Ég tel að á okkur, sem í þessu lend-
um, hvíli sú skylda að reyna að
hindra að enn fleiri borgarar verði
að ósekju sviptir frelsi vegna flaust-
urslegra vinnubragða. Líðist yfír-
völdum óátalið og refsingarlaust að
valda mönnum þjáningum og var-
anlegum álitshnekki að ósekju, er
réttarríkið í hættu.
Reykjavík, 30. september 1986,
Með bestu kveðjum,
Ragnar Kjartansson,
fyrrv. stjórnarformaður.