Morgunblaðið - 09.10.1986, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. OKTÓBER 1986
Shotokan karate
Byrjendanámskeið er að hefjast í Karateskólanum Reykjavík.
Kennsla fer fram í Skipholti 3.
Mánudaga frá kl. 19.30.
Föstudaga frá kl. 19.00.
Karateskólinn er ungt og öflugt karatefélag sem býður fólk
velkomið á æfingar í vetur. Fyrri nemendur velkomnir.
Upplýsingar í símum 666687 fyrir kl. 16.00 og 75473 eftir kl.
18.00 alla daga og á staðnum á æfingatímum.
Námskeið í
Þáttur áætlanageröar í stjórnun íslenskra fyrirtækja hefur
aukist verulega á undanförnum árum. Ástæða þess er fyrst
og fremst aukinn skilningur stjórnenda á nauðsyn
markvissrar áætlanagerðar, sem verkfæri til að ná settum
markmiðum. En einnig hefur tilkoma einkatölva og
sérstakra áætlanagerðaforrita s.s. Multiplan og Lotus
1-2-3 gert vinnu við áætlanagerð þægilegri.
Stjórnunarfélag íslands heldur námskeið þar sem fjallað
verður um áætlanagerð sem stjórntæki til að ná sem
bestum árangri í rekstri og stjórnun fyrirtækja.
Efni námskeiðsins er m.a.:
Ýmsartegundir áætlana s.s. stefnumót-
andi áætlun, fjárhagsáætlun, greiðslu-
áætlun og rekstraráætlun.
Skipulag áætlanagerðar, þ.e. hver gerir
hvað, hvenær og hvernig.
Efnahagsleg uppbygging fyrirtækis,
kynning á hugtökíím og kennitölum,
svo sem framlegð, framlegðarstigi,
nullpunkti, arðsemi og veltuhraða
fjármuna.
Tekju- og kostnaðareftirlit og saman-
burður á bókhaldi og áætlun.
Kynning á áætlanagerðarforritum og
tölvutækni sem hjálp við áætlanagerð.
Leiðbeinandi:
Gísli Arason,
rekstrarhagfræðingur.
Raunhæf verkefni verða í gerð rekstrar-og greiðsluáætlana.
Tími og staður: 20.-24. október, kl. 13.30-17.30
Ánanaustum 15.
Scjórnunarfélðg Isjðnds
Ánanaustum 15 • Sími: 6210 66
Leitin að Njáluhöfundi
eftir Ólaf Guðmundsson
Leit af þessu tagi er svipuð verki
leynilögregiumanns. Tvenns ber
jafnt að gæta: hins jákvæða og
hins neikvæða. Það er ekki nóg,
þótt tínt sé til eitt og annað, sem
kemur heim og saman, heldur
verður að gefa jafnmikinn gaum
að mótbárum. Ein örugg mótbára
útilokar mann, hve margt svo sem
með honum mælir.
Einar Ól. Sveinsson: Formáli að
Brennu-Njáls sögu (1954).
„Það er þessvegna nokk-
uð ljóst, að það orkar
tvímælis hvort Sturla
kemur til greina, tímans
vegna, sem höfundur
Njálu, ef tilgátur fræði-
manna um ritunartíma
sögunnar eru réttar.“
Á þvf ári er aðdáendur Sturlu
Þórðarsonar minntust sjöhundruð-
ustu ártíðar hans með Sturlustefnu
í Háskóla íslands, birtist í Morgun-
blaðinu skemmtileg grein eftir
Matthías Johannessen, skáld og rit-
stjóra, þar sem hann setur fram þá
kenningu að Sturla hafí skrifað Njáls
sögu.
Mér fannst þetta vel tilfallið og
leit svo á að Matthías í tilefni ársins,
væri að heiðra Sturlu með því að
skipa honum á bekk með þeim, sem
nefíidir hafa verið sem höfundar
þessa meistaraverks íslenzkra bók-
mennta. Mér þótti auðsætt, að þar
sem þessi óvænta og nýstárlega hug-
mynd var ekki sett fram á Sturlu-
stefnu, en þangað hefði hún getað
átt erindi, myndi ekki vera mikil al-
vara á bak við hana. Hún væri eins
konar heiðursnafnbót Sturlu til
handa.
Ekki reyndist getspeki mín á
marga físka. í ritgerð um Sturlu
Þórðarson, sem birtist á síðastliðnu
ári í „Bókmenntaþáttum" rökstuddi
Matthías kenningu sína nánar á §ör-
legan og skáldlegan hátt og fór oft
á kostum, eins og hans er von og vísa.
Ég hef ekki séð neitt á prenti um
þessa kenningu fyrr en 21. septem-
ber síðastliðinn í grein eftir Eirík
Bjömsson, lækni, þar sem hann fagn-
ar því að loks sé höfundur Njálu
fúndinn með nokkurri vissu. Hinsveg-
ar er greinarhöfúndur óánægður með
að þögn hafí ríkt um þetta afrek,
og lítið hafí verið rætt um það og
ritað.
Njáls saga er án efa mest lesin
allra fslendingasagna. Hún er þeirra
mest, fjölbreytileg að efni og auk
þess stórbrotið listaverk.
Um uppruna sögunnar er enn flest
á huldu, þótt rannsóknir á ritun-
artíma og staðfræði hafí leitt ýmis-
legt markvert í ljós. Til langs tíma
hefur mönnum verið hugleikið að
fínna höfúnd hennar, en þó að það
sé nokkuð augljóst, að sú leit mun
seint sækjast, er eins og áhugi manna
á henni hafí vaxið hin síðari ár.
Hermann Pálsson bar fram þá til-
gátu í bók sinni „Uppruni Njálu og
hugmyndir" (1984), að höfundur
Njálu hafi verið Ámi biskup Þorláiks-
son. Það er ekki ætlunin að Ijalla
um bók Hermanns hér, en ég verð
samt að segja að mér fínnst hug-
mjmd hans mjög athyglisverð, m.a.
vegna þess að Ámi biskup var fædd-
ur og alinn upp í Skaftafellsþingi og
hve ættartengsl hans við Svínfellinga
og Gissur jarl voru náin, en það kem-
ur vel heim við ýmislegt, sem
Njálurannsóknir hafa leitt í ljós.
Rannsóknir á staðfræði sögunnar
hafa farið fram um langt skeið, en
þær sýna hvar höfundur hefur verið
gagnkunnugur, en það gæti bent til
þess hvar hann ólst upp, eða dvaldi
til langframa. Veilur í staðþekkingu,
skortur á ömefnum og beinar villur,
benda hinsvegar til ókunnugleika —
þar hafi höfundur ekki dvalið lang-
dvölum.
Slíkar rannsóknir geta auðvitað
ekki sannað hver hafi verið hinn
mikli Njálumeistari. Hinsvegar geta
þær útilokað ýmsa, sem nefndir hafa
verið í þessu sambandi. Það sama
gildir um ritunartíma sögunnar, en
fræðimenn hafa fært fram sterk rök
fyrir því að hún sé rituð á tímabilinu
frá 1280 til 1285.
í fljótu bragði viiðist ekkert vera
því til fyrirstöðu, tímans vegna, að
Sturia Þórðarson sé höfúndur Njálu
(d. 1284). En ef þetta er skoðað
nánar kemur í ljós að tíminn, sem
hann hefúr til að Ijúka ritverkinu er
í naumara lagi. Siguiður Nordal seg-
ir að slíkt verk hafí verið mörg ár í
smíðum.
Bjöm M. Olsen og Pétur Sigurðs-
son hafa leitt sterk rök að því að
Sturla hafí ritað íslendinga sögu á
efstu árum sínum. Undir þetta tekur
Jón Jóhannesson í formála sínum að
Sturlunga sögu (1946).
Það verður að teljast heldur ólík-
legt, að á þessum skamma tíma frá
1280 fram á mitt ár 1284, þegar
Sturla er önnum kafinn að ljúka við
íslendinga sögu sína, geti hann
samtímis ritað annað eins ritverk og
Njálu, sem mun hafa verið mörg ár
í smíðum, eins og drepið var á hér
að ofan. íslendinga saga hefur einnig
verið tímafrekt verk, á því er enginn
vafí.
Það er þessvegna nokkuð ljóst, að
það orkar tvímælis hvort Sturla kem-
ur til greina, tímans vegna, sem
höfundur Njálu, ef tilgátur fræði-
manna um ritunartima sögunnar eru
réttar.
Svo sem áður er sagt, kom mér
hugmynd Matthíasar nokkuð á óvart.
Aðallega vegna þess að fræðimenn
hafa nær undantekningarlaust, verið
þeirrar skoðunar að Njáluhöfundur
hafí verið úr AustfirðingaQórðungi.
Guðbrandur Vigfússon, sá get-
spaki snillingur, segir í inngangi að
Sturlungu útgáfú sinni (Prolegomena
1878) um höfúnd Njálu: ,
the work of a lawyer... (XLIH)
ritverk lagamanns, sem er vel að
sér í íslenzkri sögu og ættfræði
(ættartölumar eru ekki úr Land-
námu, en benda til annarrar
arfsagnar). Hann hefur búið í
Austfirðingafjórðungi austanverð-
um — það eru staðfræðivillur hjá
honum á Vestur- og Suðurlandi.
Lars Lönroth: Njáls saga — A
critical introduction (1976).
He evidently wrote the saga in a
milieu dominated by the Svinfell-
ings.
Það er augljóst að hann skrifaði
söguna á yfírráðasvæði Svínfell-
inga.
Sigurður Nordal: Um íslenzkar
fomsögur (1968)
Njáluhöfundur hefur verið í tals-
verðum tengslum við Austurland.
Barði Guðmundsson fullyrti að
rannsóknir bentu eindregið til þess
að höfundur væri austfírskur.
Einar Ól. Sveinsson og Hermann
Pálsson telja báðir að staðþekking
höfúndar í Skaftafellsþingi bendi til
langdvalar þar.
Það er athygiisvert að þessir fram-
angreindu fræðimenn eru allir fúU-
vissir þess, að höfundur Njálu hafí
verið í nánum tengslum við Austfirði
og víða nákunnugur þar um slóðir.
Það er einnig dijúgt á metunum að
þeir hafa allir fengist við Njálurann-
sóknir, sumir árum saman.
Finnur Jónsson segir hinsvegar í
bókmenntasögu (1904—5) sinni, að
sá sem setti Njálu saman hafí verið
Breiðfírðingur, enda nefnir Matthías
hann máli sínu til stuðnings. En
hvemig leit Finnur á tilurð Njálu?
Hann var sagnfestumaður, sem áleit
að ekki væri hægt að ræða um neinn
sérstakan höfúnd sögunnar í þeirri
mynd sem hún væri nú. Það er því
ljóst að umsögn Finns er ekki mikils
virði í Jiessu sambandi. Enda segir
Einar 01. Sveinsson í formála sínum
að Brennu-Njáls sögu (CVII):
... ef miðað er við kenningar
Finns Jónssonar má segja að höf-
undurinn heiti Legio.
Eins og ég gat um hér að framan
hafa farið fram ítarlegar rannsóknir
á staðþekkingu Njáluhöfundar. Ég
hygg að það sé ekki á neinn hallað
þótt maður segi að athuganir Einars
Ól. Sveinssonar séu í fremstu röð.
Þessvegna hef ég valið rannsóknir
þessa grandvara og varkára vísinda-
manns til að varpa betur ljósi á það
hvar höfundur hefur verið kunnugur
og hvar ekki. En svör við þeirri spum-
ingu gætu komið okkur á slóðina að
uppruna hans.
Um_ þekkingu höfundar á stað-
fræði íslands em niðurstöður Einars
Ól. Sveinssonar þessar:
Á Austfjörðum er staðþekking góð
og þar verða ekki sannaðar beinar
staðvillur.
Frá Seljalandsmúla til Lónsheiðar
er allt talið rétt og staðþekking á
vissum slóðum ótrúlega smásmugu-
leg;
I Rangárþingi er sumt rétt en
annað rangt. I stuttu máli virðist
staðfræðiþekking höfundar vera
frekar komin af ferðum um sýsluna
en langdvölum þar.
í Ámesþingi virðist staðþekking
góð, sérstaklega ofan til í sýslunni.
Staðþekking á Þingvöllum mjög ör-
ugg og nákvæm.
Staðþekking í Boigarfírði er nokk-
uð á huldu, en þau fáu bæjamöfn,
sem þar em neftid, em rétt.
í Breiðaijarðardölum, umhverfi
Sturlu Þórðarsonar, þar sem maður
skyldi ætla að hann væri nákunnug-
ur, segir Einar Ól. Sveinsson þetta í
inngangi sínum að Brennu-Njáls
sögu (LXXXVI):
Ekki getur það dulist, að nokkra
nasasjón hefur höfundur af því
héraði, svo sem væri af ferð eða
' glöggum sögnum manns. Hann
viðhefúr jaftivel orðalag sveitar-
innar, þegar hann segir, að Gunnar
reið fram dalinn, þegar hann reið
upp eftir. Eigi að síður er höfúnd-
urinn þó fráleitt vel kunnugur.
Honum er vant ömefna: hann tal-
ar um næsta bæ hjá Hrútsstöðum,
hann talar um að vera í fjöllunum
milli Laxárdalsbotns og Hauka-
dals... Varla gerir höfundur sér
vel ljósa vegalengdina frá Staðar-
felli út í Bjameyjar...
Fyrir vestan Breiðaijarðardali er
ekki margt til frásagnar, en þó er
þar merkileg þekking á nokkmm leið-
um.
Á Norðurlandi er erfítt að fullyrða
um þekkingu höfundar, en hann virð-
ist vita um alþekkta bæi og kunna
skil á héraðaskipun.
Þegar litið er á þessar niðurstöður
um staðþekkingu söguhöfúndar,
kemur í ljós að þær koma ekki vel
heim við þá kenningu að Sturla Þórð-
arson sé höfundur Njálu. Það er
aðallega tvennt, sem tekur af allan
vafa: hin gloppótta staðþekking í
Breiðafjarðardölum og hve höfundur
virðist vera nákunnugur í Skaftafells-
þingi og á Austfjörðum.
Það er ekki unnt að merkja á rit-
gerð Matthíasar, að skoðanir fræði-
manna á uppmna Njáluhöfúndar og
niðurstöður staðfræðirannsókna, sem
nánast útiloka Sturlu Þórðarson, hafí
markað djúp spor. Enda er það at-
hyglisvert að hann vitnar aðeins einu
sinni í staðfræðirannsóknir Einars
Ól. Sveinssonar og þá með þessum
orðum:
Hann (Njáluhöfundur) er vel kunn-
ugur í Boigarfirði og Breiðaflarð-
ardölum, og notar jaftivel að sögn
Einars Ól. Sveinssonar staðháttar-
málvenju þar um slóðir.
(Bókmenntaþættir bls. 285—6.)
Þetta mætti misskilja á þann veg
að EÓS teldi Njáluhöfund vel kunn-
ugan í Boigarfírði og Breiðafjarðar-
dölum, en það er fullmikið sagt, eins
og áður hefúr komið fram.
Þótt Matthías sé stuttorður um
staðfræðina er það ljóst að það
vandamál vefst nokkuð fyrir honum.
Hann telur sig verða að gera því
nokkur skil.
Það þarf ekki einu sinni að vera
að höfundur Njáls sögu hafí kom-
ið í Rangárþing. Meistarinn hafði
íslenzkt mannlíf og íslenzka stað-
hætti í blóðinu. En þó hefur hann
ekki hárrétta tilfínningu fyrir ijar-
lægðum á söguslóðum Njálu. Það
var t.a.m. meira í ráðizt að fara á